Ειρήνη στην Ουκρανία: Πόσο κοντά είμαστε;

Η διεθνής προσπάθεια για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία βρίσκεται στην πιο ευαίσθητη φάση της από την έναρξη της ρωσικής εισβολής. Οι ισορροπίες μετακινούνται συνεχώς, οι πιέσεις αυξάνονται και η Ουάσιγκτον προσπαθεί να συντονίσει ένα χαοτικό διπλωματικό τοπίο όπου ΗΠΑ, Ρωσία και Ουκρανία προσέρχονται με αποκλίνουσες επιδιώξεις, ενώ η Ευρώπη παρακολουθεί από τη θέση του δευτερεύοντος αλλά κρίσιμου παίκτη. Στο κέντρο της σκηνής βρίσκεται ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έκανε σαφές ότι δεν σκοπεύει να συναντήσει ούτε τον Ζελένσκι ούτε τον Πούτιν πριν εξασφαλιστεί πως η συμφωνία βρίσκεται ουσιαστικά στο τελικό της στάδιο. Η αρχική προθεσμία που είχε δώσει στην Ουκρανία –μέχρι την Ημέρα των Ευχαριστιών– έχει πια χαλαρώσει, καθώς οι διαπραγματεύσεις δείχνουν να κινούνται σε μια κατεύθυνση που ο ίδιος παρουσιάζει ως πιο παραγωγική από ό,τι αρχικά ανέμενε.

Με δημόσια ανάρτησή του, ο Τραμπ υποστήριξε ότι η ομάδα του πέτυχε «τεράστια πρόοδο» και ότι το αρχικό αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων έχει τροποποιηθεί σε βάθος με παρατηρήσεις από όλες τις πλευρές. Οι διαφωνίες μειώνονται, τουλάχιστον σε επίπεδο διατύπωσης, και για πρώτη φορά μετά από καιρό καλλιεργείται η εντύπωση πως μπορεί να υπάρχει πραγματικό έδαφος συνεννόησης. Την ίδια στιγμή, ο απεσταλμένος του Λευκού Οίκου Στιβ Γουίτκοφ ετοιμάζεται για ακόμη ένα ταξίδι στη Μόσχα, όπου θα επαναλάβει τις συνομιλίες με τον Πούτιν, ενώ ο υπουργός Άμυνας Νταν Ντρίσκολ διατηρεί ταυτόχρονες επαφές τόσο με Ρώσους παράγοντες όσο και με την ουκρανική ηγεσία. Στο Κίεβο, ο Ζελένσκι εξέφρασε επιθυμία να συναντηθεί με τον Αμερικανό πρόεδρο εντός των ημερών, όμως η Ουάσιγκτον κρατά επιφυλακτική στάση μέχρι να ακούσει τις ρωσικές αντιδράσεις στο νέο, συντομευμένο σχέδιο ειρήνης των 19 σημείων.

Η απόφαση του Τραμπ να μην συναντήσει κανέναν από τους δύο εμπλεκόμενους ηγέτες πριν υπάρξει κάτι απολύτως απτό, μεταφέρει πλέον όλο το βάρος του επόμενου βήματος στη Μόσχα και στο Κίεβο. Το ρίσκο μιας επίσημης συνάντησης χωρίς αποτέλεσμα είναι μεγάλο: μια αποτυχία θα εξέθετε όχι την Ουκρανία, αλλά τον ίδιο τον Αμερικανό πρόεδρο, ο οποίος γνωρίζει ότι σε αυτή τη φάση της σύγκρουσης δεν έχει περιθώριο για μια ακόμη διπλωματική ήττα. Αν το διαμεσολαβητικό του εγχείρημα υπονομευτεί, θα αναγκαστεί είτε να μειώσει τη στήριξη προς το Κίεβο είτε να επιλέξει μια πιο επιθετική πίεση προς τη Μόσχα, με απρόβλεπτες συνέπειες.

Στο παρασκήνιο, ωστόσο, έχουν αρχίσει να φωτίζονται στοιχεία που περιπλέκουν περισσότερο την εικόνα. Το Reuters αποκάλυψε ότι το αμερικανικό σχέδιο δεν διαμορφώθηκε εξ ολοκλήρου στην Ουάσιγκτον, αλλά στηρίχθηκε σε ρωσικό έγγραφο που έφτασε στην αμερικανική κυβέρνηση μετά από συνάντηση Τραμπ–Ζελένσκι. Το έγγραφο περιείχε θέσεις που το Κίεβο είχε απορρίψει στο παρελθόν, γεγονός που προκαλεί καχυποψία για τον βαθμό στον οποίο η αμερικανική πρόταση αντανακλά ουκρανικές ή ρωσικές απαιτήσεις. Οι αποκαλύψεις έγιναν ακόμη πιο θορυβώδεις μετά τη δημοσίευση του Bloomberg ότι ο Γουίτκοφ είχε συνομιλία με τον ισχυρό σύμβουλο του Πούτιν, Γιούρι Ουσάκοφ, προσφέροντάς του συμβουλές για το πώς να χειριστεί τον Τραμπ. Το γεγονός ότι αξιωματούχος του Λευκού Οίκου εμφανίζεται να καθοδηγεί το Κρεμλίνο προκάλεσε αναβρασμό τόσο στη Δύση όσο και στην Ουκρανία, με το Κρεμλίνο να κατηγορεί τους επικριτές του ότι επιχειρούν να σαμποτάρουν τη διαδικασία της ειρήνευσης.

Το Sky News έφτασε στο σημείο να περιγράψει τον Γουίτκοφ ως «χρήσιμο ηλίθιο», υπονοώντας ότι λειτουργεί ως άθελος φορέας ρωσικών επιδιώξεων. Παρά τον θόρυβο, ο Τραμπ υπερασπίστηκε τον απεσταλμένο του, λέγοντας πως έκανε «αυτό που κάνει ένας διαπραγματευτής» και πως ο ρόλος του είναι να «πουλήσει» μια συμφωνία που θα γίνει αποδεκτή από όλες τις πλευρές. Η ουσία των διαφορών, ωστόσο, παραμένει αμείλικτη. Οι συζητήσεις προσκρούουν σε τρία καίρια ζητήματα που συγκροτούν τον πυρήνα της ουκρανικής κυριαρχίας. Το πρώτο αφορά τα εδάφη· το Κίεβο αρνείται να αποδεχθεί απώλεια κρίσιμων περιοχών στο Ντονμπάς, ειδικά εκείνων που αποτελούν την κύρια αμυντική γραμμή του ουκρανικού στρατού. Το δεύτερο ζήτημα αφορά τις Ένοπλες Δυνάμεις· η αμερικανική ιδέα για σταθερό ανώτατο όριο στρατιωτών θεωρείται από την ουκρανική ηγεσία πρακτικά αδύνατη σε συνθήκες διαρκούς απειλής. Και το τρίτο ζήτημα, η εγκατάλειψη της προοπτικής ένταξης στο ΝΑΤΟ, παραμένει πολιτικά μη διαπραγματεύσιμο για την ουκρανική πλευρά, η οποία θεωρεί ότι κάτι τέτοιο θα νομιμοποιούσε ένα μόνιμο ρωσικό βέτο στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας.

Το σχέδιο που εξετάζεται προβλέπει de facto αναγνώριση ρωσικού ελέγχου σε σημαντικό τμήμα των ουκρανικών εδαφών, μετατροπή κρίσιμων περιοχών σε ουδέτερη ζώνη υπό ρωσική διοίκηση και παγίωση της σημερινής κατάστασης στη Χερσώνα και στη Ζαπορίζια. Με αυτόν τον τρόπο, περίπου το ένα πέμπτο της ουκρανικής επικράτειας θα περνούσε σε μια νέα, διεθνώς αμφιλεγόμενη πραγματικότητα. Το ουκρανικό Σύνταγμα δεν επιτρέπει τέτοιες παραχωρήσεις και η κοινωνία δεν είναι διατεθειμένη να τις δεχθεί, ανεξάρτητα από τις πιέσεις.

Το Κίεβο προσέρχεται στις συνομιλίες καταπονημένο και με περιορισμένα περιθώρια ελιγμών. Η εσωτερική φθορά λόγω σκανδάλων, η ενεργειακή κρίση, οι αλλεπάλληλες ρωσικές επιθέσεις και η αβεβαιότητα για την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση δημιουργούν ένα περιβάλλον ασφυκτικό. Η Ουάσιγκτον πιέζει, αλλά η ουκρανική ηγεσία γνωρίζει ότι οποιαδήποτε συμφωνία που θα μοιάζει με συνθηκολόγηση μπορεί να προκαλέσει σοβαρή πολιτική αναταραχή. Παρά την εικόνα προόδου που επιχειρεί να διαμορφώσει η αμερικανική κυβέρνηση, η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Οι βασικές διαφορές δεν είναι τεχνικές, αλλά υπαρξιακές. Αφορούν σύνορα, ασφάλεια, κυριαρχία και το μέλλον ολόκληρης της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Οι επόμενες εβδομάδες θα δείξουν αν πρόκειται πράγματι για το κατώφλι μιας συμφωνίας ή για ακόμη μία στιγμή υπεραισιοδοξίας σε έναν πόλεμο όπου κάθε βήμα προς την ειρήνη συνοδεύεται από τεράστια πολιτικά και διπλωματικά ρίσκα.