Πώς οι Σκανδιναβοί δαμάζουν το χειμερινό σκοτάδι

Ο χειμώνας στον Βορρά δεν συγχωρεί. Πολικές θερμοκρασίες, μέρες που μοιάζουν με νυχτιά, ήλιος που κρύβεται για μήνες πίσω από σύννεφα και ορίζοντες. Κι όμως, οι κοινωνίες της Σκανδιναβίας έχουν καταφέρει όχι απλώς να επιβιώσουν αλλά να χτίσουν κουλτούρες ευημερίας μέσα σε αυτό το περιβάλλον. Όταν πρόσφατα ρωτήθηκε ο πρόεδρος της Φινλανδίας, Αλεξάντερ Στουμπ, για το πώς αντιμετωπίζει το σκοτάδι, η απάντησή του ήταν απολύτως… φινλανδική: ένα παγωμένο μπάνιο, μια σάουνα, ξανά βουτιά, ξανά θερμό ατμόλουτρο, ντους, και μετά έξω στον αέρα. Μια τελετουργία αντοχής που συνοψίζει στο σώμα αυτό που οι βόρειοι μαθαίνουν για τη ζωή: το κρύο δεν το αποφεύγεις· το συναντάς. Στον αρκτικό κύκλο, ο χειμώνας δεν είναι εποχή. Είναι κατάσταση ύπαρξης. Η μικρή διάρκεια φωτός επηρεάζει τον κιρκάδιο ρυθμό, αποδιοργανώνει τον ύπνο, θολώνει τη διάθεση και δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την εποχιακή κατάθλιψη. Από τον Οκτώβριο μέχρι την άνοιξη, για εκατομμύρια ανθρώπους στον Βορρά, η σιωπή του σκοταδιού γίνεται καθημερινό βάρος. Εκεί λοιπόν αρχίζει η αντίσταση.

Ο δρα Τίμο Παρτόνεν από το Φινλανδικό Ινστιτούτο Υγείας εξηγεί πως το σώμα, χωρίς το πρωινό φυσικό φως, χάνει τον συγχρονισμό του. Γι’ αυτό και πολλοί κοιμούνται περισσότερο, αλλά νιώθουν κουρασμένοι. Η λύση, λέει, μπορεί να είναι απλή: η χρήση ενός «προσομοιωτή αυγής», ενός φωτεινού ξυπνητηριού που σταδιακά λούζει το δωμάτιο με φως και βοηθά τον εγκέφαλο να αντιληφθεί το ξύπνημα φυσικά. Η συμβουλή του όμως δεν περιορίζεται στον ύπνο. Η απομόνωση εντείνει τα συμπτώματα, γι’ αυτό και η κοινωνική επαφή —μια συνάντηση με φίλους, μια βόλτα, ένα γεύμα— λειτουργεί ως ψυχολογικό αντίβαρο. Παράλληλα, η άσκηση παραμένει βασικός πυλώνας.

Η ανάγκη για υδατάνθρακες αυξάνεται το χειμώνα, το βάρος μπορεί να ανέβει, και η ενεργοποίηση του σώματος —ακόμη και με ήπιο περπάτημα— προστατεύει και σώμα και νου. Για σοβαρότερα περιστατικά εποχιακής κατάθλιψης, η επιστήμη έχει και πιο στοχευμένα εργαλεία. Ο καθηγητής Κρίστιαν Μπένεντικτ από το Πανεπιστήμιο της Ουψάλα τονίζει τη δύναμη της φωτοθεραπείας. Ισχυρές λυχνίες, έως 20 φορές πιο φωτεινές από τον συνηθισμένο φωτισμό ενός δωματίου, μπορούν να ενεργοποιήσουν τον κιρκάδιο μηχανισμό, να αυξήσουν τη σεροτονίνη και να αναστρέψουν την υποτονική διάθεση που ο χειμώνας συχνά εγκαθιστά. Δεν είναι, λέει, αναπόφευκτο πεπρωμένο· είναι κατάσταση που μπορεί να αλλάξει.

Ωστόσο η Σκανδιναβία δεν αντιμετωπίζει τον χειμώνα μόνο με τεχνικές, αλλά με φιλοσοφία. Η Ίντα Σόλχαουζ, αναπληρώτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Tromsø —το βορειότερο στον κόσμο— υποστηρίζει ότι η ουσία βρίσκεται στην αποδοχή. Ο χειμώνας δεν είναι εχθρός· είναι συνθήκη που απαιτεί σχέση. Γι’ αυτό και η σκανδιναβική κουλτούρα υιοθετεί μικρές τελετουργίες χαράς: το fika, μια παύση για καφέ που γίνεται κοινωνική αγκαλιά· το hygge, η απόλαυση της θαλπωρής μέσα σε ζεστό σπίτι· μια βραδιά ταινίας, ένα περπάτημα στο παγωμένο τοπίο, μια βουτιά σε νερά που καίνε από το κρύο. «Δεν υπάρχει κακός καιρός, μόνο κακός ρουχισμός», συνηθίζουν να λένε — μια πρόταση που σαν ψίθυρος περνά από γενιά σε γενιά.