Μαντίλα στα σχολεία: Νόμος η απαγόρευσή της στην Αυστρία για κορίτσια κάτω των 14 ετών

Η αυστριακή Βουλή ενέκρινε με ευρεία πλειοψηφία μια νέα, αυστηρότερη απαγόρευση της ισλαμικής μαντίλας για κορίτσια κάτω των 14 ετών, επαναφέροντας ένα ζήτημα που έχει ήδη διχάσει τη χώρα στο παρελθόν. Η κυβέρνηση θεωρεί ότι το μέτρο θωρακίζει την παιδική προστασία. Αντίθετα, νομικοί και οργανώσεις δικαιωμάτων προειδοποιούν ότι πρόκειται για μια ρύθμιση που μπορεί να αποδειχθεί όχι μόνο αντισυνταγματική, αλλά και κοινωνικά διαβρωτική. Παρά την αντίθεση των Πρασίνων, που μίλησαν για κατάφωρη παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας, το νέο πλαίσιο πέρασε χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Η προηγούμενη εκδοχή του, που είχε υιοθετηθεί το 2019 από την τότε κυβέρνηση συντηρητικών και ακροδεξιών, είχε ακυρωθεί από το Συνταγματικό Δικαστήριο. Το σκεπτικό ήταν σαφές: στοχοποιούσε αποκλειστικά ένα συγκεκριμένο θρησκευτικό σύμβολο, άρα προέβαινε σε διακριτική μεταχείριση. Παρ’ όλα αυτά, η σημερινή κυβέρνηση επανήλθε, βέβαιη ότι η νέα διατύπωση συμμορφώνεται με το Σύνταγμα και ότι η απαγόρευση αποτελεί «προστασία ανήλικων κοριτσιών», όχι παρέμβαση στη θρησκευτική τους ταυτότητα.

Στο κοινοβούλιο, ο επικεφαλής των Φιλελευθέρων Γιάνικ Σέτι χαρακτήρισε τη νομοθεσία «αναγκαίο βήμα» κατά της πολιτισμικής καταπίεσης, ενώ η υπουργός Ενσωμάτωσης Κλαούντια Πλάκολμ διατύπωσε την πιο επιθετική γραμμή επιχειρηματολογίας: όταν ένα παιδί οκτώ ή εννέα ετών καλύπτει το σώμα του υπό τον φόβο του «ανδρικού βλέμματος», τότε πρόκειται –όπως υποστήριξε– όχι για λατρευτική πρακτική, αλλά για εξαναγκασμό. Ο νόμος, που καλύπτει «όλες τις μορφές» ισλαμικής μαντίλας στους σχολικούς χώρους, θα εφαρμοστεί πλήρως από τον Σεπτέμβριο. Από τον Φεβρουάριο, όμως, προβλέπεται μεταβατικό στάδιο ενημέρωσης χωρίς κυρώσεις. Μετά την περίοδο αυτή, οι γονείς θα αντιμετωπίζουν πρόστιμα από 150 έως 800 ευρώ σε περίπτωση επαναλαμβανόμενης μη συμμόρφωσης. Η κυβέρνηση εκτιμά ότι περίπου 12.000 κορίτσια και έφηβες θα επηρεαστούν άμεσα· αριθμός που προκύπτει από μελέτες του 2020, οι οποίες εντόπιζαν περίπου 3.000 παιδιά κάτω των 14 ετών που φορούσαν μαντίλα.

Οι αντιδράσεις, ωστόσο, είναι έντονες. Η Διεθνής Αμνηστία Αυστρίας κατηγορεί ανοιχτά την κυβέρνηση ότι υιοθετεί μια πολιτική με ξεκάθαρο διακριτικό χαρακτήρα, η οποία ενδέχεται να νομιμοποιήσει προϋπάρχουσες προκαταλήψεις. Ο επίσημος φορέας εκπροσώπησης των μουσουλμανικών κοινοτήτων, ο IGGÖ, προειδοποιεί ότι ο νόμος θα τραυματίσει βαθιά τα παιδιά που αφορά, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη τους προς το κράτος και πλήττοντας την ήδη εύθραυστη κοινωνική συνοχή. Αντίστοιχη ανησυχία εκφράζεται και από οργανώσεις που εργάζονται με παιδιά και εφήβους. Η Αντζέλικα Άτζινγκερ, εκπρόσωπος της μη κυβερνητικής οργάνωσης Amazone, επισημαίνει ότι η απαγόρευση μπορεί να ωθήσει τα κορίτσια σε ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση, ενισχύοντας μια αίσθηση ντροπής ή ελέγχου πάνω στο σώμα τους. Η SOS Mitmensch, από την πλευρά της, κάνει λόγο για αχρείαστη στοχοποίηση ανηλίκων που ήδη βιώνουν κοινωνικές πιέσεις.

Το ακροδεξιό FPÖ, το οποίο αναδείχθηκε πρώτο στις εκλογές του 2024 αλλά έμεινε εκτός κυβέρνησης, ζητά μάλιστα περαιτέρω επέκταση της απαγόρευσης και στις μεγαλύτερες σχολικές βαθμίδες — ένδειξη ότι η δημόσια αντιπαράθεση γύρω από την ισλαμική μαντίλα έχει αποκτήσει σαφώς πολιτικό βάθος και προεκτάσεις. Παρά τη βεβαιότητα της κυβέρνησης ότι η νέα εκδοχή του νόμου θα αντέξει στον έλεγχο της δικαιοσύνης, οι συνταγματολόγοι δεν συμμερίζονται την αισιοδοξία της. Ο καθηγητής Χάιντς Μάγιερ υπενθυμίζει ότι το Συνταγματικό Δικαστήριο είχε κρίνει ήδη από το 2020 πως, όταν μια απαγόρευση στρέφεται αποκλειστικά κατά ενός προσδιορίσιμου θρησκευτικού συμβόλου, τότε δημιουργείται ανισότητα απέναντι στις διαφορετικές θρησκείες — στοιχείο ασύμβατο με τις συνταγματικές εγγυήσεις. Επιπλέον, όπως επισημαίνει, η απαγόρευση μπορεί να τοποθετήσει τα παιδιά που τελούν υπό πίεση οικογενειακού περιβάλλοντος σε ακόμη πιο δυσχερή θέση, εκθέτοντάς τα σε συγκρούσεις που δεν μπορούν να διαχειριστούν.

Το ζήτημα δεν αφορά μόνο την Αυστρία. Η συζήτηση για τη θέση των θρησκευτικών συμβόλων στον δημόσιο χώρο έχει απασχολήσει στο παρελθόν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με πιο χαρακτηριστική τη Γαλλία, όπου από το 2004 έχουν απαγορευτεί στα σχολεία εμφανή θρησκευτικά σύμβολα όπως μαντίλες, τουρμπάνια και κιπά. Όμως η Αυστρία, όπου το μεταναστευτικό και το αντιμουσουλμανικό κλίμα έχουν οξυνθεί τα τελευταία χρόνια, αντιμετωπίζει σήμερα ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο σταυροδρόμι: ανάμεσα στην πρόθεση προστασίας των παιδιών και στον κίνδυνο θεσμοθέτησης μιας διακριτικής πολιτικής. Το αν η νέα απαγόρευση θα περάσει τον έλεγχο του Συνταγματικού Δικαστηρίου και, ακόμα περισσότερο, το αν θα συμβάλει πράγματι στην ενδυνάμωση των κοριτσιών αντί να τα στιγματίσει, παραμένει ανοικτό.