Βασίλισσα Αμαλία: Η ατεκνία ως πολιτικό, ιατρικό και κοινωνικό δράμα της πρώτης Ελλάδας

Όταν ο νεαρός Όθων ανέβηκε στον ελληνικό θρόνο το 1832, η χώρα επιχειρούσε να σταθεί όρθια ύστερα από πολέμους, εμφύλιες συγκρούσεις και τη δολοφονία του πρώτου κυβερνήτη της. Η μοναρχία παρουσιάστηκε ως υπόσχεση σταθερότητας, αλλά από τα πρώτα της χρόνια βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα ζήτημα που ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια της ιδιωτικής ζωής: την απουσία διαδόχου. Ο γάμος του Όθωνα με τη νεαρή Αμαλία το 1836 δημιούργησε προσδοκίες σε όλα τα επίπεδα. Για τις Μεγάλες Δυνάμεις, ένας διάδοχος θα εδραίωνε το νέο καθεστώς σε μια περιοχή στρατηγικής σημασίας. Για την ελληνική κοινωνία, ένα ορθόδοξο βασιλικό παιδί θα λειτουργούσε ως σύμβολο συνέχειας και ασφάλειας. Η μητρότητα της βασίλισσας δεν ήταν απλώς οικογενειακή υπόθεση· ήταν πολιτικό διακύβευμα.

Όταν το βασιλικό ζεύγος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1837, η Αμαλία βρέθηκε σε μια πόλη φτωχή, κατεστραμμένη, αλλά γεμάτη προσδοκία. Στις επιστολές της περιγράφει έναν τόπο σκληρό και ταυτόχρονα μαγευτικό, μια χώρα ανολοκλήρωτη που, παρά τις ελλείψεις της, την γοήτευσε. Η αισιοδοξία αυτή όμως άρχισε σταδιακά να σκιάζεται από τη σιωπηλή πίεση ενός ολόκληρου έθνους που περίμενε ένα παιδί που δεν ερχόταν. Η ατεκνία του βασιλικού ζεύγους μετατράπηκε γρήγορα σε αντικείμενο φημών, γελοιογραφιών και πολιτικών υπαινιγμών. Στον Τύπο και στους διαδρόμους της διπλωματίας κυκλοφορούσαν κάθε είδους εικασίες: άλλοτε η ευθύνη αποδιδόταν στη βασίλισσα, άλλοτε στον βασιλιά, συχνά και στους δύο. Σε μια εποχή όπου η ιατρική γνώση ήταν περιορισμένη και βαθιά επηρεασμένη από κοινωνικές προκαταλήψεις, η υπογονιμότητα θεωρούνταν σχεδόν αποκλειστικά γυναικείο πρόβλημα.

Η Αμαλία υποβλήθηκε επί δώδεκα χρόνια σε αλλεπάλληλες εξετάσεις και θεραπείες, συχνά επώδυνες, πάντα υπό καθεστώς απόλυτης μυστικότητας. Γιατροί από την Ελλάδα και τη Γερμανία, μαίες, επιστημονικοί σύμβουλοι αλλά και «πρακτικοί» της εποχής, όλοι είχαν άποψη και όλοι ένιωθαν ότι δικαιούνταν να την εκφράσουν. Η βασίλισσα δεχόταν συμβουλές που σήμερα μοιάζουν αδιανόητες, ενώ ταυτόχρονα γινόταν αντικείμενο ενός άτυπου διεθνούς ιατρικού συνεδρίου, στο οποίο συμμετείχαν και οι διπλωματικές αποστολές. Οι διαθέσιμες ιατρικές μαρτυρίες συγκλίνουν στο ότι η Αμαλία αντιμετώπιζε σοβαρές δυσκολίες στη σεξουαλική ζωή, με έντονο πόνο και υπερευαισθησία, κάτι που καθιστούσε τη συνουσία προβληματική. Οι θεραπείες που εφαρμόστηκαν, όπως η χρήση διασταλτικών σπόγγων, ήταν κοινές στον 19ο αιώνα αλλά συχνά αναποτελεσματικές και εξαιρετικά βασανιστικές. Παράλληλα, εξετάστηκε και ο ίδιος ο Όθωνας, με συστάσεις που σήμερα προκαλούν αμηχανία: από περιορισμό της ιππασίας μέχρι αλλαγές στην ενδυμασία του.

Η ιδιωτική αυτή δοκιμασία εξελίχθηκε σε δημόσιο θέαμα. Η μήτρα της βασίλισσας μετατράπηκε σε πολιτικό ζήτημα, σε εργαλείο προπαγάνδας και σε πεδίο σύγκρουσης συμφερόντων. Οι αντίπαλοι της βαυαρικής δυναστείας χρησιμοποιούσαν την ατεκνία ως απόδειξη ανικανότητας του καθεστώτος, ενώ οι υποστηρικτές του προσπαθούσαν να τη διαχειριστούν με σιωπή και συγκάλυψη. Σε μια κοινωνία που έβλεπε τα σημάδια και τις «ατέλειες» μέσα από το φίλτρο της δεισιδαιμονίας, η βασίλισσα κινδύνευε να στιγματιστεί ως κακός οιωνός για το μέλλον της χώρας. Η ίδια η Αμαλία, παρά την απογοήτευση, βρήκε διέξοδο στη δημιουργία. Η αφοσίωσή της στη διαμόρφωση του βασιλικού –και μετέπειτα Εθνικού– Κήπου δεν ήταν απλώς ένα χόμπι, αλλά μια πράξη συμβολική. Σε μια ξερή γη, επιχείρησε να δημιουργήσει ζωή, καρποφορία και τάξη. Ίσως εκεί, ανάμεσα στα φυτά και στους φοίνικες που οραματιζόταν, να μετέθετε την ελπίδα που της αρνήθηκε η μητρότητα. Η ατεκνία υπήρξε ένας από τους παράγοντες που όξυναν τη δυσαρέσκεια απέναντι στη μοναρχία και συνέβαλαν στην αποδυνάμωσή της. Το 1862, ο Όθωνας και η Αμαλία εγκατέλειψαν την Ελλάδα, αφήνοντας πίσω τους έναν θρόνο χωρίς διάδοχο και μια κοινωνία που είχε πλέον απομακρυνθεί από το όραμα της πρώτης βασιλικής οικογένειας.