Ζαχάροβα για Ελλάδα: «Απειλές κατά κυρίαρχων κρατών» απορρίπτονται, απαντά η Αθήνα

Ενα ακόμη επεισόδιο που επιβεβαιώνει το βαθύ ρήγμα στις ελληνορωσικές σχέσεις καταγράφηκε το τελευταίο 24ωρο, με την εκπρόσωπο του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών, Μαρία Ζαχάροβα, να στοχοποιεί ανοιχτά την Αθήνα με σκληρές δηλώσεις και έμμεσες απειλές. Αφορμή στάθηκαν οι πρόσφατες συμφωνίες Ελλάδας – Ουκρανίας, που σφραγίστηκαν κατά τη συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Αθήνα, και ιδιαίτερα η συνεργασία για την ανάπτυξη ναυτικών drones, αλλά και η ενεργειακή στήριξη του Κιέβου μέσω ελληνικής οδού. Οι δηλώσεις της κ. Ζαχάροβα ήρθαν να επιβεβαιώσουν ότι οι σχέσεις Αθήνας – Μόσχας, ήδη σε ιστορικό χαμηλό από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, βρίσκονται πλέον ουσιαστικά σε κατάσταση «παγώματος», με περιορισμένα περιθώρια διπλωματικής εξομάλυνσης στο ορατό μέλλον. Σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη τοποθέτηση, η εκπρόσωπος του ρωσικού ΥΠΕΞ κατηγόρησε την Ελλάδα ότι συγκαταλέγεται στις χώρες που έσπευσαν από τις πρώτες να αποστείλουν όπλα και πυρομαχικά στην Ουκρανία, τα οποία – όπως υποστήριξε – «χρησιμοποιούνται καθημερινά εναντίον αμάχων» σε περιοχές όπως το Ντονμπάς, η Ζαπορίζια, η Χερσώνα και η Κριμαία. Επιδιώκοντας να προσδώσει ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση, υπενθύμισε ότι σε αυτές τις περιοχές ζουν ελληνικές κοινότητες «από αρχαιοτάτων χρόνων», επιχειρώντας να εμφανίσει την Αθήνα ως σύμμαχο μιας πολιτικής που στρέφεται, τάχα, και εναντίον ομογενών.

Στο επίκεντρο της νέας ρητορικής επίθεσης βρέθηκε η απόφαση για συνεργασία Ελλάδας – Ουκρανίας στον τομέα των θαλάσσιων μη επανδρωμένων οχημάτων. Η κ. Ζαχάροβα δήλωσε ότι η Μόσχα «θα απαντήσει καταλλήλως» στην ελληνική επιλογή να συμμετάσχει στην ανάπτυξη και χρήση ναυτικών drones από κοινού με το Κίεβο, εντάσσοντας τη συμφωνία αυτή στο ευρύτερο πλαίσιο των «αντιρωσικών ενεργειών» της Δύσης. Στην ίδια γραμμή με τη μέχρι τώρα ρητορική του Κρεμλίνου, χαρακτήρισε το καθεστώς του Κιέβου «ναζιστικό» και υποστήριξε ότι οι συμφωνίες που υπογράφηκαν στις 17 Νοεμβρίου, κατά τη συνάντηση Μητσοτάκη – Ζελένσκι, επιβεβαιώνουν την «προκλητική, συγκρουσιακή πορεία» της Ελλάδας απέναντι στη Ρωσία. Προειδοποίησε δε ότι όλες αυτές οι κινήσεις, οι οποίες – όπως είπε – στοχεύουν στην «ήττα της Ρωσίας στο πεδίο της μάχης», έχουν ήδη λάβει «την απαραίτητη αξιολόγηση» από τη Μόσχα και θα ακολουθήσει «η πρέπουσα απάντηση».

Η απάντηση της Αθήνας

Η ελληνική πλευρά επέλεξε να απαντήσει με θεσμική γλώσσα και επίκληση των αρχών του διεθνούς δικαίου. Διπλωματικές πηγές στην Αθήνα τόνιζαν ότι «η Ελλάδα στις διεθνείς σχέσεις της ενεργεί πάντοτε με γνώμονα την προσήλωση στο διεθνές δίκαιο και τον σεβασμό των κρατών» και υπογράμμιζαν ότι είναι «αυτονόητο δικαίωμα κάθε κράτους να συνάπτει διακρατικές συμφωνίες». Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο ενεργειακό σκέλος των ελληνοουκρανικών συμφωνιών, το οποίο η Αθήνα θεωρεί κυρίαρχο. Όπως σημείωναν οι ίδιες πηγές, συμφωνίες που εξασφαλίζουν την ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια – όπως αυτή ανάμεσα σε Ελλάδα και Ουκρανία – «συνιστούν όρο ανθρώπινης ευημερίας». Σε αυτό το πλαίσιο, η επίθεση της ρωσικής πλευράς δεν θεωρείται απλώς μια ακόμη αιχμή στον δημόσιο λόγο, αλλά αμφισβήτηση της δυνατότητας μιας ευρωπαϊκής χώρας να συμμετέχει ενεργά στη νέα αρχιτεκτονική ενεργειακής ασφάλειας της ηπείρου. Το μήνυμα της Αθήνας ήταν καθαρό: «Απειλές κατά κυρίαρχων κρατών αυτοδικαίως απορρίπτονται». Με τη φράση αυτή, οι ελληνικές διπλωματικές αρχές επιδίωξαν να κλείσουν τη συζήτηση στο επίπεδο της ρωσικής ρητορικής κλιμάκωσης, διατηρώντας ταυτόχρονα ανοιχτό το πεδίο των ευρωπαϊκών και νατοϊκών συνεργασιών.

Πέρα από το αμιγώς στρατιωτικό σκέλος και την αμυντική συνεργασία, η όξυνση της ρωσικής ρητορικής συνδέεται άμεσα με τη σταδιακή ενεργειακή απεξάρτηση της Ε.Ε. από τη Ρωσία και τον αναβαθμισμένο ρόλο της Ελλάδας σε αυτό το νέο ενεργειακό τοπίο. Η Αθήνα αναδεικνύεται σε βασική πύλη εισόδου του αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) προς την ευρωπαϊκή αγορά και ιδίως προς την Ουκρανία, η οποία μέχρι την έναρξη του πολέμου ήταν σχεδόν πλήρως εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο. Οι ρωσικές επιθέσεις σε υποδομές αποθήκευσης και μεταφοράς ενέργειας στο ουκρανικό έδαφος επιδείνωσαν δραματικά την κατάσταση, καθιστώντας ζωτικής σημασίας την αναζήτηση εναλλακτικών οδών τροφοδοσίας. Σε αυτό το πλαίσιο, η συμφωνία για προμήθεια και διανομή LNG μέσω ελληνικών υποδομών προς την Ουκρανία αφαιρεί από τη Μόσχα ένα σημαντικό γεωστρατηγικό πλεονέκτημα: τη δυνατότητα να χρησιμοποιεί την ενέργεια ως μοχλό πίεσης σε μια χώρα που βρίσκεται σε κατάσταση πολέμου. Κατά συνέπεια, η οργισμένη αντίδραση του ρωσικού ΥΠΕΞ δεν μπορεί να ιδωθεί αποκομμένα από αυτή τη μετατόπιση ισορροπιών.

Η διάσταση της αμυντικής συνεργασίας

Εκτός από την ενέργεια, οι σχέσεις Αθήνας – Κιέβου εισέρχονται σε φάση εμβάθυνσης και στον τομέα της άμυνας. Κατά την πρόσφατη επίσκεψη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι στην Ελλάδα, συμφωνήθηκε η ενίσχυση της συνεργασίας στον θαλάσσιο τομέα, με επίκεντρο την ανάπτυξη και χρήση ναυτικών μη επανδρωμένων συστημάτων, τη διεξαγωγή κοινών ασκήσεων και εκπαιδεύσεων, καθώς και την ανταλλαγή πληροφοριών για θαλάσσιες απειλές. Δεν περνά απαρατήρητο ότι η ρωσική επίθεση στις συμφωνίες για τα drones εκδηλώθηκε σε μια περίοδο όπου ο Έλληνας Υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας είχε μόλις επιστρέψει από τις ΗΠΑ, όπου, μεταξύ άλλων, επισκέφθηκε εγκαταστάσεις εταιρείας παραγωγής μη επανδρωμένων αεροπορικών συστημάτων και παρακολούθησε επίδειξη των δυνατοτήτων τους.

Διπλωματικές πηγές εκτιμούν ότι η Μόσχα δεν ανησυχεί μόνο για την ενεργειακή διάσταση, αλλά και για το ενδεχόμενο στο μέλλον να επεκταθεί η ελληνοουκρανική συνεργασία και σε άλλους κρίσιμους αμυντικούς τομείς, όπως τα αντιαεροπορικά συστήματα, παρότι η ελληνική κυβέρνηση έχει καταστήσει σαφές ότι δεν προτίθεται να αποστείλει τέτοιου τύπου οπλισμό. Η ρωσική αντίδραση, σύμφωνα με έμπειρους διπλωμάτες, έχει και χαρακτήρα «προληπτικής προειδοποίησης». Την ώρα που εκδηλωνόταν η επίθεση της κ. Ζαχάροβα, ο Υπουργός Εξωτερικών Γιώργος Γεραπετρίτης βρισκόταν στις Βρυξέλλες, στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων της Ε.Ε., όπου στην ατζέντα βρισκόταν και το ουκρανικό ζήτημα, στον απόηχο νέων προτάσεων για εκεχειρία. Ο κ. Γεραπετρίτης επανέλαβε ότι η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Ένωση στηρίζουν κάθε σοβαρή πρωτοβουλία που μπορεί να οδηγήσει σε παύση των εχθροπραξιών και άνοιγμα ενός πλαισίου ειρηνικής διευθέτησης, υπό την αυτονόητη προϋπόθεση ότι τέτοια σχέδια γίνονται αποδεκτά από την ίδια την Ουκρανία. Τόνισε επίσης ότι η Αθήνα παραμένει σταθερά προσηλωμένη στην υπεράσπιση της εδαφικής ακεραιότητας των κρατών και στην αντίθεση σε κάθε μορφή αναθεωρητισμού – μια θέση που συνδέεται άμεσα και με την ελληνική εμπειρία από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο.

Σχέσεις στο ναδίρ – και χωρίς ορατό ορίζοντα αποκλιμάκωσης

Από την αποχώρηση Ρώσων διπλωματών, τις αμοιβαίες αιχμές και τη ρητορική κλιμάκωση της Μόσχας, μέχρι τη συστηματική ευθυγράμμιση της Αθήνας με τη γραμμή της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ στο ουκρανικό, οι ελληνορωσικές σχέσεις έχουν υποστεί μια σταδιακή αλλά βαθιά φθορά τα τελευταία τρία χρόνια. Η νέα παρέμβαση της Μαρίας Ζαχάροβα, με τις ευθείες αναφορές σε «εχθρική στάση» της Ελλάδας και τη διακηρυγμένη πρόθεση της Ρωσίας να «απαντήσει καταλλήλως», καταγράφεται ως η πιο πρόσφατη ένδειξη ότι οι δύο χώρες κινούνται πλέον σε παράλληλες και συγκρουσιακές τροχιές. Η Αθήνα, από την πλευρά της, επιλέγει να απαντά με θεσμική γλώσσα, προτάσσοντας το διεθνές δίκαιο, το δικαίωμα σύναψης συμμαχιών και διακρατικών συμφωνιών και την ανάγκη διασφάλισης της ενεργειακής ασφάλειας και της ανθρώπινης ευημερίας. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, αναγνωρίζει ότι η ρωσική ρητορική έχει περάσει σε επίπεδο ανοιχτής απειλής, κάτι που επιβεβαιώνει όχι μόνο το ναδίρ των διμερών σχέσεων, αλλά και τον κεντρικό ρόλο που έχει πλέον αναλάβει η Ελλάδα στο νέο ευρωπαϊκό ενεργειακό και γεωπολιτικό παζλ.