Σχέδιο Τραμπ για Ουκρανία: Ειρήνη ή πίεση προς το Κίεβο;

Σε ένα από τα πιο απρόσμενα διπλωματικά ανοίγματα των τελευταίων ετών, ο Ντόναλντ Τραμπ ενέκρινε ένα εκτεταμένο σχέδιο 28 σημείων για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία. Το πλαίσιο αυτό, που διαμορφώθηκε μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, αποτελεί προϊόν εβδομάδων εντατικών διαβουλεύσεων ανάμεσα σε ανώτατους αξιωματούχους του Λευκού Οίκου, ανθρώπους από τον στενό κύκλο του προέδρου και απεσταλμένους της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Σύμφωνα με υψηλόβαθμες αμερικανικές πηγές, ο ειδικός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ, ο αντιπρόεδρος Τζ. Ντ. Βανς, ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και ο Τζάρεντ Κούσνερ είχαν κεντρικό ρόλο στην τελική διαμόρφωση του σχεδίου. Αυτό που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση είναι πως, ενώ η Ουάσιγκτον δεν έχει ακόμη παρουσιάσει επίσημα το σχέδιο στο Κίεβο, η χρονική στιγμή της διαρροής δεν είναι τυχαία. Την ίδια ημέρα που αμερικανική στρατιωτική αντιπροσωπεία πατάει το πόδι της στην ουκρανική πρωτεύουσα, πληροφορίες από τα μεγαλύτερα διεθνή μέσα περιγράφουν ένα πλαίσιο ειρήνης που μοιάζει να μετακινεί τα όρια της ευρωπαϊκής γεωπολιτικής τάξης. Όπως παραδέχεται ο ίδιος ο Ρούμπιο, ο τερματισμός ενός τόσο αιματηρού και πολυσύνθετου πολέμου απαιτεί «δύσκολες αλλά αναγκαίες παραχωρήσεις» από όλες τις πλευρές.

Οι παραχωρήσεις αυτές, ωστόσο, φαίνεται πως βαραίνουν σχεδόν αποκλειστικά την Ουκρανία. Σύμφωνα με τις διαρροές των Financial Times και του Axios, το σχέδιο απαιτεί από το Κίεβο να παραχωρήσει ολόκληρο το εναπομείναν τμήμα του Ντονμπάς, ακόμη και περιοχές που παραμένουν υπό ουκρανικό έλεγχο. Προβλέπει επίσης τη δραστική συρρίκνωση του ουκρανικού στρατού στο μισό, την εγκατάλειψη βασικών κατηγοριών στρατιωτικού εξοπλισμού και τη θεσμική αναγνώριση της ρωσικής γλώσσας ως επίσημης κρατικής. Ακόμη και το ουκρανικό παράρτημα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας αποκτά ειδικό καθεστώς, μια παλιά επιδίωξη του Κρεμλίνου.

Τα… ανταλλάγματα

Πρακτικά, το σχέδιο ζητά από το Κίεβο να αποδεχθεί βαθιές τομές στην κυριαρχία του σε αντάλλαγμα για μια αμερικανική εγγύηση ασφαλείας για το μέλλον. Για την ουκρανική ηγεσία, που ήδη βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση, το ενδεχόμενο αυτό έρχεται σε μια στιγμή στρατιωτικής πίεσης και πολιτικής αναταραχής. Οι ρωσικές δυνάμεις συνεχίζουν να κερδίζουν έδαφος στην ανατολή, ενώ η κυβέρνηση Ζελένσκι κλονίζεται από νέο σκάνδαλο διαφθοράς που οδήγησε στην απομάκρυνση δύο υπουργών. Σε αυτό το κλίμα, το Κίεβο δηλώνει πως έχει λάβει «σήματα» για τις αμερικανικές προθέσεις, αλλά δεν συμμετείχε σε καμία φάση της διαμόρφωσης του σχεδίου. Η δυσαρέσκεια είναι εμφανής, ακόμη κι αν η κυβέρνηση αποφεύγει τις δημόσιες αντιπαραθέσεις όσο αναμένει τις συναντήσεις με την αμερικανική αντιπροσωπεία.

Την ίδια ώρα, η Μόσχα τηρεί στάση σταθερής αδιαλλαξίας. Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ επιβεβαιώνει πως οι επαφές με τις ΗΠΑ συνεχίζονται, χωρίς ωστόσο να καταγράφεται καμία μεταβολή στις απαιτήσεις της Ρωσίας. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν εξακολουθεί να ζητά από την Ουκρανία να εγκαταλείψει οριστικά την προοπτική ένταξης στο ΝΑΤΟ και να αποσύρει τα στρατεύματά της από τέσσερις επαρχίες που η Μόσχα θεωρεί ρωσικό έδαφος. Καμία από αυτές τις θέσεις δεν έχει αλλάξει, γεγονός που υποδηλώνει ότι η Ρωσία αντιμετωπίζει το αμερικανικό σχέδιο όχι ως ευκαιρία, αλλά ως επιβεβαίωση ότι ο χρόνος λειτουργεί υπέρ της. Μέσα σε αυτό το περίπλοκο σκηνικό, η Τουρκία επιχειρεί να επανεμφανιστεί ως γέφυρα ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές. Ο Ταγίπ Ερντογάν, που είχε φιλοξενήσει τις μοναδικές ουσιαστικές διαπραγματεύσεις του 2022, παρουσιάζεται εκ νέου πρόθυμος να παρέχει πλατφόρμα για συνομιλίες. Ο Ζελένσκι αναγνώρισε δημοσίως την τουρκική διαθεσιμότητα, χωρίς όμως να κρύβει ότι η ουκρανική κυβέρνηση δεν μπορεί να δεχθεί πίεση για λύσεις που θίγουν το εθνικό συμφέρον της χώρας.

Το σχέδιο Τραμπ, σε αυτή τη φάση, λειτουργεί περισσότερο ως διπλωματική βόμβα παρά ως πραγματικό μονοπάτι ειρήνης. Αντιλαμβάνεται κανείς γιατί: το Κίεβο καλείται να αποδεχθεί σημαντικές εδαφικές απώλειες, τη συρρίκνωση της στρατιωτικής του ισχύος και αλλαγές με βαθιά συμβολική σημασία για την εθνική ταυτότητα της χώρας. Η Ουάσιγκτον υπόσχεται εγγυήσεις ασφαλείας, όμως δεν διευκρινίζει τι θα συμβεί αν οι δεσμεύσεις αυτές αμφισβητηθούν στο μέλλον. Η Ρωσία, από την πλευρά της, δεν υποχωρεί από καμία βασική απαίτηση, ενώ συνεχίζει να πιέζει στρατιωτικά στο πεδίο.

Η κατάσταση μοιάζει με σκακιέρα όπου όλοι κινούνται, αλλά κανείς δεν γνωρίζει αν το παιχνίδι οδηγείται στη λύση ή σε νέο αδιέξοδο. Παρά τις νέες πρωτοβουλίες, ο πραγματικός συσχετισμός δυνάμεων παραμένει σκληρός. Η Ουκρανία εξακολουθεί να αντιμετωπίζει έναν αντίπαλο που ελέγχει σχεδόν το ένα πέμπτο της επικράτειάς της. Η Ρωσία δεν δείχνει σημάδια κόπωσης. Και οι ΗΠΑ, με την κυβέρνηση Τραμπ σε φάση αναδιάταξης στρατηγικών προτεραιοτήτων, φαίνεται να επιδιώκουν μια συμφωνία που θα μειώσει το κόστος του πολέμου χωρίς να ανοίξει ένα νέο μέτωπο αντιπαράθεσης με τη Μόσχα. Το σχέδιο των 28 σημείων δεν έχει ακόμη λάβει επίσημη μορφή, όμως η συζήτηση γύρω από αυτό αποκαλύπτει κάτι σημαντικότερο: ότι ο πόλεμος έχει εισέλθει σε μια νέα, ευαίσθητη φάση, όπου οι διπλωματικές κινήσεις αποκτούν βαρύτητα ισοδύναμη με αυτή των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Αν το Κίεβο και η Μόσχα καθίσουν ξανά στο ίδιο τραπέζι, αυτό θα συμβεί όχι επειδή οι δύο πλευρές πλησίασαν, αλλά επειδή η διεθνής πίεση αυξάνεται. Και η ερώτηση που αιωρείται πάνω από κάθε όρο, κάθε διάταξη και κάθε διαρροή είναι απλή, αλλά καθοριστική: ποια ειρήνη μπορεί να επιβιώσει, όταν κανείς δεν θέλει πραγματικά να υποχωρήσει;