Σαν σήμερα 22 Δεκεμβρίου 1882: Η νύχτα που ο ηλεκτρισμός μπήκε στο σαλόνι των Χριστουγέννων

Στις 22 Δεκεμβρίου 1882, σε ένα διαμέρισμα στο Μανχάταν, συντελέστηκε ένα γεγονός που δεν προκάλεσε θόρυβο, δεν καλύφθηκε από πανηγυρικούς τίτλους και δεν συνοδεύτηκε από επίσημες τελετές. Κι όμως, εκείνη τη βραδιά καταγράφηκε μια μικρή αλλά καθοριστική μετατόπιση στον τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία θα άρχιζε να διεισδύει στην καθημερινή ζωή. Για πρώτη φορά, ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο φωτίστηκε όχι με φλόγες, αλλά με ηλεκτρικό φως. Η Αμερική των αρχών της δεκαετίας του 1880 βρισκόταν σε ένα μεταίχμιο. Ο ηλεκτρισμός δεν ήταν ακόμη αυτονόητος· αποτελούσε υπόσχεση, πείραμα και αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων. Οι πόλεις δεν είχαν ενιαία δίκτυα, τα σπίτια φωτίζονταν με γκάζι ή λάμπες πετρελαίου και η ιδέα του ηλεκτρικού φωτός γεννούσε εξίσου δέος και καχυποψία. Στο επίκεντρο αυτής της μετάβασης βρισκόταν ο Τόμας Έντισον, ο οποίος δεν προσπαθούσε απλώς να επιβάλει μια νέα τεχνολογία, αλλά να πείσει την κοινωνία ότι αυτή μπορεί να γίνει μέρος της οικιακής ζωής.

Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1870, ο Έντισον χρησιμοποιούσε τον χώρο του εργαστηρίου του στο Menlo Park ως ζωντανό σκηνικό επίδειξης του ηλεκτρικού φωτισμού. Οι γιορτές λειτουργούσαν ως ιδανική αφορμή για να παρουσιαστεί το «φως του μέλλοντος» όχι ως βιομηχανικό εργαλείο, αλλά ως στοιχείο άνεσης και θαλπωρής. Ωστόσο, το βήμα που έφερε τον ηλεκτρισμό στην πιο συμβολική γωνιά του σπιτιού –στο χριστουγεννιάτικο δέντρο– δεν έγινε από τον ίδιο. Την πρωτοβουλία ανέλαβε ο Έντουαρντ Χ. Τζόνσον, στενός συνεργάτης του Έντισον και υψηλόβαθμο στέλεχος της Edison Electric Light Company. Στο σαλόνι του σπιτιού του, στόλισε ένα μεγάλο έλατο με περίπου ογδόντα μικρούς ηλεκτρικούς λαμπτήρες, κατασκευασμένους στο χέρι και βαμμένους σε κόκκινο, λευκό και μπλε. Το δέντρο τοποθετήθηκε σε περιστρεφόμενη βάση και τα φώτα άναβαν εναλλάξ, δημιουργώντας μια χορογραφία φωτός που εντυπωσίαζε όποιον την παρακολουθούσε.

Η επιλογή αυτή δεν ήταν απλώς αισθητική. Μέχρι τότε, ο φωτισμός των χριστουγεννιάτικων δέντρων γινόταν με κεριά, μια πρακτική γοητευτική αλλά επικίνδυνη. Οι πυρκαγιές κατά την εορταστική περίοδο ήταν συχνό φαινόμενο, ιδιαίτερα στα πυκνοδομημένα αστικά κέντρα. Το ηλεκτρικό φως προσέφερε μια ασφαλέστερη εναλλακτική, αλλά ταυτόχρονα ενσάρκωνε κάτι περισσότερο: την ιδέα ότι η τεχνολογική πρόοδος μπορεί να προστατεύει, να διευκολύνει και να μεταμορφώνει τις καθημερινές τελετουργίες. Ο Τύπος της εποχής κατέγραψε το γεγονός με ενθουσιασμό, αλλά και με εμφανή επιφύλαξη. Οι περιγραφές μιλούσαν για ένα «μαγευτικό θέαμα», όμως οι περισσότεροι αντιλαμβάνονταν ότι επρόκειτο για προνόμιο μιας τεχνολογικής ελίτ. Το κόστος, η τεχνική γνώση και η απουσία εκτεταμένων δικτύων καθιστούσαν τον ηλεκτρικό στολισμό ανέφικτο για το ευρύ κοινό.

Χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες μέχρι το ηλεκτρικό φως να πάψει να είναι επίδειξη και να γίνει συνήθεια. Στις αρχές του 20ού αιώνα εμφανίστηκαν τα πρώτα εμπορικά σετ χριστουγεννιάτικων λαμπτήρων, ενώ η μαζική τους διάδοση συνδέθηκε άρρηκτα με την εξάπλωση του ηλεκτρικού δικτύου και τη σταδιακή μείωση του κόστους. Το δέντρο του 1882 δεν άλλαξε άμεσα τον κόσμο. Δεν εγκαινίασε μια νέα εποχή από τη μία μέρα στην άλλη. Λειτούργησε όμως ως προειδοποίηση – ή ίσως ως υπόσχεση. Έδειξε ότι οι μεγάλες τεχνολογικές τομές δεν εισβάλλουν μόνο μέσα από εργοστάσια, νόμους και υποδομές, αλλά βρίσκουν τον δρόμο τους και μέσα από μικρές, ιδιωτικές στιγμές. Από εκείνη τη χειμωνιάτικη νύχτα στο Μανχάταν, ο ηλεκτρισμός άρχισε αθόρυβα να φωτίζει όχι μόνο τα σπίτια, αλλά και τις παραδόσεις. Και αυτή η αλλαγή αποδείχθηκε οριστική.