ΝΑΤΟ – Ρωσία: Φωτιά στα σύνορα, διπλωματία στο σκοτάδι

Η ευρωπαϊκή ήπειρος ξυπνά πλέον με τον ήχο σειρήνων. Το ξημέρωμα της Τετάρτης αποκάλυψε μια εικόνα που μέχρι πριν λίγα χρόνια θα έμοιαζε αδιανόητη: μαχητικά του ΝΑΤΟ απογειώνονταν από τα αεροδρόμια της Πολωνίας και της Ρουμανίας, συστήματα αεράμυνας βρίσκονταν σε πλήρη ετοιμότητα και ολόκληρος ο μηχανισμός ασφαλείας της Συμμαχίας ενεργοποιήθηκε μέσα σε λίγα λεπτά, καθώς η Ρωσία εξαπέλυε μία από τις μεγαλύτερες επιθέσεις των τελευταίων εβδομάδων σε περιοχές της δυτικής Ουκρανίας, σε απόσταση αναπνοής από τα σύνορα του ΝΑΤΟ. Τρία χρόνια μετά την εισβολή, ο πόλεμος έχει πάψει να αποτελεί μια υπόθεση της «ανατολικής περιφέρειας». Η ζώνη κινδύνου έχει μετακινηθεί πάνω στα κατώφλια της Ευρώπης, φέρνοντας την απειλή πιο κοντά από ποτέ. Στην Πολωνία, οι ένοπλες δυνάμεις μπήκαν σε καθεστώς συναγερμού σχεδόν αυτόματα. Αεροσκάφη ταχείας αντίδρασης, μαζί με ένα αεροπλάνο έγκαιρης προειδοποίησης AWACS, σηκώθηκαν από τον διάδρομο μέσα σε λεπτά, ενώ οι αντιαεροπορικές μονάδες τέθηκαν σε κατάσταση μέγιστης ετοιμότητας. Η Βαρσοβία αποφάσισε επίσης το προσωρινό κλείσιμο των αεροδρομίων Ζέσουφ και Λούμπλιν, μια απόφαση που δείχνει πως ο φόβος να παραβιάσει τον πολωνικό εναέριο χώρο ένας ρωσικός πύραυλος ή drone δεν αποτελεί πλέον θεωρητικό σενάριο, αλλά απολύτως ρεαλιστική απειλή σε καιρό πολέμου που διεξάγεται δίπλα στα σύνορα.

Λίγο πιο νότια, στη Ρουμανία, η κατάσταση ήταν αντίστοιχα τεταμένη. Τα ραντάρ κατέγραψαν σήμα μη επανδρωμένου αεροσκάφους να διεισδύει περίπου οκτώ χιλιόμετρα μέσα στον ρουμανικό εναέριο χώρο, κοντά στα χωριά της Τούλτσεα, απέναντι από τα ουκρανικά λιμάνια στον Δούναβη που επί μήνες αποτελούν στόχο των ρωσικών επιχειρήσεων. Το στίγμα εξαφανιζόταν και επανεμφανιζόταν, αυτή τη φορά πάνω από την κομητεία Γαλάτσι, δοκιμάζοντας τα όρια του συστήματος επιτήρησης και την αντοχή του μηχανισμού πολιτικής προστασίας. Το Βουκουρέστι εξέδωσε προειδοποιήσεις στους κατοίκους, ενώ στον ουρανό απογειώθηκαν δύο Eurofighter της γερμανικής αποστολής και στη συνέχεια δύο ρουμανικά F-16. Ακόμη κι αν τελικά δεν εντοπίστηκαν συντρίμμια στο ρουμανικό έδαφος, το μήνυμα ήταν ξεκάθαρο: η Ρουμανία δεν σκοπεύει να συνηθίσει την ιδέα ότι ο πόλεμος βρίσκεται τόσο κοντά ώστε να «γλείφει» τα σύνορά της. Την ίδια στιγμή, η Ουκρανία πλήρωνε για ακόμη μία νύχτα το βαρύτερο κόστος. Στην Τερνοπίλ, μια πόλη της δυτικής Ουκρανίας που μέχρι πρότινος θεωρούνταν σχετικά ασφαλής, ρωσικοί πύραυλοι έπληξαν πολυκατοικίες, αφήνοντας πίσω τους εννέα νεκρούς και δεκάδες τραυματίες. Οι ζημιές εκτείνονται σε ενεργειακά δίκτυα και υποδομές μεταφορών, ενώ ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι μίλησε για πάνω από 470 drones και δεκάδες πυραύλους που εξαπολύθηκαν σε μία μόλις νύχτα, επαναφέροντας στο προσκήνιο το αίτημα για ενίσχυση της αντιαεροπορικής άμυνας. Ο Ουκρανός πρόεδρος ουσιαστικά προειδοποιεί ότι το τρέχον επίπεδο διεθνούς πίεσης προς τη Ρωσία απέχει πολύ από το να αντανακλά τη σοβαρότητα της κατάστασης, αφήνοντας τους πολίτες της χώρας του εκτεθειμένους και τον πόλεμο ανεξέλεγκτο.

Σε αυτό το πλαίσιο, η χρήση των αμερικανικών ATACMS από το Κίεβο εναντίον στόχων εντός της ρωσικής επικράτειας αποτελεί σημείο καμπής. Οι βαλλιστικοί αυτοί πύραυλοι υπήρξαν το σύμβολο της προηγούμενης φάσης της δυτικής βοήθειας, παραδομένοι αρχικά υπό αυστηρούς περιορισμούς: επιτρεπόταν να χρησιμοποιούνται μόνο εντός ουκρανικού εδάφους, ακόμη και σε περιοχές υπό ρωσική κατοχή. Ο Τζο Μπάιντεν άρθηκε εν μέρει αυτούς τους περιορισμούς τον Νοέμβριο του 2024, μια απόφαση που είχε προκαλέσει τότε έντονη αντιπαράθεση, με τον Ντόναλντ Τραμπ να προειδοποιεί ότι τέτοιες κινήσεις μπορεί να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτη κλιμάκωση. Ωστόσο, το Κίεβο ουδέποτε έκρυψε ότι επιθυμούσε μεγαλύτερη εμβέλεια και είχε ζητήσει ακόμη και πυραύλους Tomahawk. Η πρόσφατη στάση της ουκρανικής ηγεσίας, που δηλώνει ότι «όπλα μεγάλης εμβέλειας όπως τα ATACMS θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται», δείχνει ότι οι κόκκινες γραμμές της Δύσης έχουν μετατοπιστεί.

Μέσα σε αυτό το εκρηκτικό περιβάλλον προστίθεται και ο «πόλεμος σκιών» στο ευρωπαϊκό έδαφος. Η έκρηξη στη σιδηροδρομική γραμμή Βαρσοβία–Λούμπλιν, μια από τις πιο κρίσιμες οδούς μεταφοράς στρατιωτικού υλικού προς την Ουκρανία, αντιμετωπίζεται από την Πολωνία ως πιθανό σαμποτάζ. Ο εκπρόσωπος των υπηρεσιών ασφαλείας, Γιατσέκ Ντομπρζίνσκι, δήλωσε ότι τα πρώτα στοιχεία δείχνουν εμπλοκή ρωσικών μυστικών υπηρεσιών, ενώ ο πρωθυπουργός Ντόναλντ Τουσκ γνωστοποίησε πως δύο Ουκρανοί υπήκοοι θεωρούνται κεντρικοί ύποπτοι. Ο ένας έχει καταδικαστεί ήδη στο Λβιβ για ενέργειες σαμποτάζ, ενώ ο δεύτερος κατάγεται από το Ντονμπάς. Η υπόθεση συνδέει τον πόλεμο στην Ουκρανία με μια ευρύτερη εκστρατεία αποσταθεροποίησης στην καρδιά του ΝΑΤΟ.

Το Κρεμλίνο αντέδρασε με την κλασική τακτική της αντιστροφής του αφηγήματος. Ο Ντμίτρι Πεσκόφ κατηγόρησε τη Βαρσοβία ότι «παίζει με τη φωτιά» και ότι επιχειρεί να αποκρύψει υποτιθέμενες ουκρανικές ενέργειες δολιοφθοράς. Υπαινίχθηκε μάλιστα αναλογίες με την υπόθεση Nord Stream, αφήνοντας αιχμές πως η Πολωνία δεν συνεργάζεται με τη Γερμανία για την έκδοση υπόπτων. Η ρητορική του ήταν εμφανώς απειλητική, ένα σήμα ότι η Μόσχα επιδιώκει να μεταφέρει την πίεση στους Ευρωπαίους, παρουσιάζοντας τους εαυτούς τους ως θύματα δυτικής επιθετικότητας. Την ίδια ώρα, το Κίεβο προσπαθεί να διατηρήσει μια λεπτή ισορροπία μεταξύ της ανάγκης για στρατιωτική αυτοάμυνα και της διπλωματικής πίεσης για ειρηνευτική διαδικασία. Ο Ζελένσκι, μιλώντας από τη Μαδρίτη, έκανε λόγο για ανάγκη «επανεκκίνησης» των συνομιλιών, ζητώντας μεγαλύτερη συστράτευση των εταίρων. Παράλληλα όμως ξεκαθάρισε ότι η Ουκρανία δεν θα εγκαταλείψει τις επιθέσεις βαθιά στο ρωσικό έδαφος. Αυτή η διπλή γραμμή αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα ενός πολέμου που δεν μπορεί να τελειώσει παρά μόνο αν συνοδευτεί από στρατιωτική πίεση, αλλά και την ίδια στιγμή χρειάζεται μια πολιτική βάση για να μην παγιωθεί ως μόνιμη πληγή στην Ευρώπη.

Στο προσκήνιο προστέθηκε και μια υπόθεση υψηλού συμβολισμού: σύμφωνα με τη ρωσική εφημερίδα Moskovsky Komsomolets, στόχος αποτυχημένης τρομοκρατικής επίθεσης στη Μόσχα ήταν ο Σεργκέι Σοϊγκού, ο επί χρόνια πανίσχυρος υπουργός Άμυνας και νυν κορυφαία φιγούρα του καθεστώτος Πούτιν. Η FSB ανακοίνωσε τη σύλληψη τριών ατόμων, τα οποία φέρονται να είχαν στρατολογηθεί από ουκρανικές μυστικές υπηρεσίες με σκοπό να τοποθετήσουν εκρηκτικό μηχανισμό στον οικογενειακό τάφο του Σοϊγκού. Η υπόθεση παρουσιάζεται από τη Μόσχα ως απόδειξη ότι η Ουκρανία διεξάγει «κρατική τρομοκρατία». Πολλοί δυτικοί αναλυτές ωστόσο επισημαίνουν ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο προπαγανδιστικής εργαλειοποίησης. Πάνω από όλα αυτά δεσπόζει η σκιά ενός μυστικού σχεδίου που αποκαλύφθηκε από το Axios. Ένα έγγραφο 28 σημείων, στο οποίο φέρεται να εργάζονται στελέχη της διοίκησης Τραμπ σε συνεννόηση με πρόσωπα του Κρεμλίνου, αφήνει να εννοηθεί ότι πέρα από τη δημόσια διπλωματία υπάρχει μια παράλληλη διαδρομή. Ο Στιβ Γουίτκοφ, ειδικός απεσταλμένος του Τραμπ για την Ουκρανία, συναντήθηκε για τρεις ολόκληρες ημέρες στο Μαϊάμι με τον Κιρίλ Ντμίτριεφ, έναν από τους πιο «εσωτερικούς» ανθρώπους του Κρεμλίνου. Φέρονται να προσπαθούν να μεταφράσουν σε γραπτή μορφή τις αρχές που συζητήθηκαν στην πολυσυζητημένη συνάντηση Τραμπ–Πούτιν στην Αλάσκα. Το πλαίσιο υπερβαίνει μια απλή εκεχειρία· αφορά την αρχιτεκτονική ασφαλείας της Ευρώπης, τη νέα σχέση ΗΠΑ–Ρωσίας και την απάντηση στις διαχρονικές ρωσικές ανησυχίες για το ΝΑΤΟ. Η Μόσχα δηλώνει για πρώτη φορά έτοιμη να συνομιλήσει με αίσθηση ότι η θέση της «ακούγεται». Οι Ευρωπαίοι, αντίθετα, ανησυχούν ότι μια τέτοια διαπραγμάτευση μπορεί να τους αφήσει στο περιθώριο.

Και κάπου εδώ, εισέρχεται αποφασιστικά στη συζήτηση ο παράγοντας Ρουμανία. Η εχθρική στάση της Ρωσίας απέναντι στο Βουκουρέστι δεν είναι ένα φαινόμενο που γεννήθηκε χθες. Υπάρχει πράγματι ιστορικό υπόβαθρο: η Ρουμανία και η Ουγγαρία συμμετείχαν στην Επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» στο πλευρό της ναζιστικής Γερμανίας, με τη Ρουμανία να παίζει κρίσιμο ρόλο στις επιχειρήσεις στη Μολδαβία και την Οδησσό. Μετά τον πόλεμο εντάχθηκαν στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, εξασφαλίζοντας ότι βρίσκονταν στον σοβιετικό κύκλο επιρροής. Η Ρωσία, όπως όλες οι μεγάλες δυνάμεις, δεν ξεχνά ιστορικά τραύματα, όμως αυτά λειτουργούν περισσότερο ως εσωτερικό αφήγημα παρά ως πραγματική βάση στρατηγικής λήψης αποφάσεων. Η σημερινή εχθρότητα δεν καθοδηγείται από το παρελθόν, αλλά από τους γεωπολιτικούς υπολογισμούς του παρόντος.

Το πραγματικό σημείο καμπής υπήρξε η δυτική ενσωμάτωση της Ρουμανίας. Η ένταξή της στο ΝΑΤΟ το 2004 και στη συνέχεια η φιλοξενία συστημάτων αμερικανικής αντιπυραυλικής άμυνας στη βάση της Ντεβεσέλου έφεραν στο ρουμανικό έδαφος υποδομές που η Μόσχα θεωρεί άμεση απειλή. Το σύστημα Aegis Ashore μπορεί να λειτουργεί αμυντικά, όμως για το Κρεμλίνο ενσωματώνει τη δυνατότητα ταχείας μετατροπής σε πλατφόρμα επιθετικών όπλων, κάτι που εγγράφεται στις ρωσικές ανησυχίες για τον περικυκλωτισμό από το ΝΑΤΟ. Η Ρουμανία αποτελεί επίσης τη σημαντικότερη «πύλη» ανεφοδιασμού της Ουκρανίας.

Τα ρουμανικά λιμάνια στον Δούναβη αποτελούν ζωτική αρτηρία για τη μεταφορά όπλων και ανθρωπιστικού υλικού, ενώ τα 650 χιλιόμετρα κοινών συνόρων καθιστούν τη Ρουμανία κρίσιμο κομμάτι της άμυνας του ΝΑΤΟ στη νοτιοανατολική πτέρυγα. Μέσα από τα μάτια της Ρωσίας, η Ρουμανία δεν είναι πλέον μια ουδέτερη μεθοριακή χώρα, όπως ήταν στο σοβιετικό μπλοκ. Είναι μια ενεργή προέκταση της δυτικής στρατηγικής, ένα κράτος που με την παρουσία αμερικανικών συστημάτων και τη στήριξη προς το Κίεβο εμποδίζει τους σχεδιασμούς της Μόσχας στη Μαύρη Θάλασσα, στη Μολδαβία και στην Ουκρανία. Η πρόσφατη ενεργοποίηση της ρουμανικής αεράμυνας απέναντι σε ύποπτα drones ενισχύει στα μάτια της Ρωσίας την εικόνα μιας χώρας που βρίσκεται στην «πρώτη γραμμή» του δυτικού στρατοπέδου.

Η ιστορία υπάρχει στο υπόβαθρο, αλλά δεν εξηγεί το σήμερα. Αυτό που διαμορφώνει τη ρωσική στάση απέναντι στη Ρουμανία είναι το γεγονός ότι το Βουκουρέστι λειτουργεί, στη λογική του Κρεμλίνου, ως δυτικό ανάχωμα που περιορίζει την επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή. Με άλλα λόγια, η Ρωσία δεν βλέπει τη Ρουμανία ως ιστορικό εχθρό, αλλά ως σύγχρονο γεωστρατηγικό εμπόδιο. Έτσι, ενώ οι σειρήνες σημαίνουν συναγερμό στην Πολωνία και στη Ρουμανία, ενώ οι ουκρανικοί ουρανοί φωτίζονται από ρωσικά πλήγματα και οι σιδηροδρομικές γραμμές της Πολωνίας γίνονται πεδίο υποτιθέμενων επιχειρήσεων δολιοφθοράς, η Ευρώπη βρίσκεται μπροστά σε μια ιστορική πρόκληση. Η «φωτιά» για την οποία προειδοποιεί ο Πεσκόφ δεν είναι αφηρημένη· έχει ήδη ανάψει. Το ερώτημα πια δεν είναι αν η Ευρώπη θα ζήσει τις συνέπειες, αλλά αν θα μπορέσει να αποτρέψει μια λύση που απλώς θα παγώσει τη σύγκρουση αφήνοντας τους σπινθήρες να καίνε κάτω από την επιφάνεια ή αν θα επιμείνει σε μια ειρήνη που θα υπηρετεί τη δικαιοσύνη και τη σταθερότητα. Η ήπειρος βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι όπου κάθε λάθος μπορεί να γραφτεί για δεκαετίες στον γεωπολιτικό της χάρτη.