“Κυνηγώντας το Σεράγεβο”

Μια ανατριχιαστική υπόθεση που επαναφέρει στο προσκήνιο τις πιο σκοτεινές πτυχές του πολέμου της Βοσνίας διερευνούν οι εισαγγελικές αρχές του Μιλάνου. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian, ξεκίνησε έρευνα για Ιταλούς υπηκόους που φέρονται να πλήρωσαν μέλη του σερβοβοσνιακού στρατού, ώστε να μεταβούν στο Σεράγεβο κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του (1992-1996) με σκοπό να σκοτώνουν πολίτες «για ευχαρίστηση». Η πολιορκία του Σεράγεβο υπήρξε η μακροβιότερη στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με περισσότερους από 10.000 νεκρούς. Οι κάτοικοι ζούσαν καθημερινά υπό συνεχή βομβαρδισμό και υπό την απειλή των ελεύθερων σκοπευτών που χτυπούσαν αδιακρίτως, μετατρέποντας τη ζωή στην πόλη σε ρωσική ρουλέτα. Οι «τουρίστες-σκοπευτές», όπως τους αποκαλούν μάρτυρες και ερευνητές, φέρονται να πλήρωναν μεγάλα ποσά για να βρεθούν στους λόφους γύρω από την πόλη και να πυροβολούν τον άμαχο πληθυσμό, σαν να συμμετείχαν σε ένα αποκρουστικό θέαμα θανάτου.

Την έρευνα διευθύνει ο εισαγγελέας Αλεσάντρο Γκόμπι, με στόχο την ταυτοποίηση των Ιταλών που συμμετείχαν σε αυτές τις «εκδρομές φρίκης». Οι κατηγορίες που εξετάζονται αφορούν εκούσια ανθρωποκτονία με επιβαρυντικά στοιχεία σκληρότητας και ταπεινών κινήτρων. Η υπόθεση ήρθε στο φως μετά από καταγγελία του συγγραφέα Έζιο Γκαβατζένι, ο οποίος συγκέντρωσε στοιχεία και μαρτυρίες, καθώς και μετά από σχετική αναφορά της πρώην δημάρχου του Σεράγεβο, Μπεντζαμίνα Κάριτς. Ο Γκαβατζένι δήλωσε ότι άρχισε να ερευνά την υπόθεση αφού παρακολούθησε το ντοκιμαντέρ Sarajevo Safari (2022) του Σλοβένου σκηνοθέτη Μίραν Ζούπανιτς. Στο φιλμ, πρώην Σέρβος στρατιώτης περιέγραφε πώς ομάδες δυτικών, κυρίως από την Ιταλία, τη Γερμανία και τη Γαλλία, πλήρωναν για να σκοτώνουν πολίτες από ασφαλή απόσταση. Αν και Σέρβοι βετεράνοι έχουν διαψεύσει τους ισχυρισμούς, οι ιταλικές αρχές θεωρούν τα στοιχεία επαρκή για να ξεκινήσουν προκαταρκτική εξέταση.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που συγκέντρωσε ο Γκαβατζένι, οι Ιταλοί «τουρίστες» συναντιόνταν στην Τεργέστη και ταξίδευαν μέσω Βελιγραδίου προς τη Βοσνία, συνοδευόμενοι από στρατιώτες του Ράντοβαν Κάρατζιτς — του ηγέτη των Σέρβων της Βοσνίας, που καταδικάστηκε το 2016 για γενοκτονία και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Ο ίδιος κάνει λόγο για «πολλούς, πάρα πολλούς Ιταλούς» που συμμετείχαν σε αυτές τις φρικαλεότητες, υπογραμμίζοντας ότι δεν υπήρχε κανένα πολιτικό ή θρησκευτικό κίνητρο, αλλά καθαρά νοσηρή απόλαυση και ψυχαγωγία. «Ήταν πλούσιοι άνθρωποι που αγαπούσαν τα όπλα και πλήρωναν για να σκοτώνουν. Ένα τουριστικό σαφάρι του κακού», όπως χαρακτηριστικά είπε.

Το Σεράγεβο, χτισμένο μέσα σε μια λεκάνη και περικυκλωμένο από βουνά, προσέφερε ιδανικό πεδίο δράσης για τους σκοπευτές. Ο κεντρικός δρόμος της πόλης, η λεωφόρος Μέσα Σελίμοβιτς, έμεινε γνωστός ως «Στενή των Ελεύθερων Σκοπευτών» — μια περιοχή όπου κάθε κίνηση μπορούσε να αποβεί μοιραία. Το πιο γνωστό από τα αμέτρητα θύματα ήταν το ζευγάρι Μπόσκο Μπρκιτς και Αντμίρα Ισμίτς, που σκοτώθηκαν το 1993 προσπαθώντας να περάσουν μια γέφυρα. Τα σώματά τους έμειναν για ημέρες εκτεθειμένα στη νεκρή ζώνη, σύμβολο της παραλογισμού του πολέμου.

Τριάντα χρόνια μετά, η Βοσνία και Ερζεγοβίνη παραμένει μια χώρα σταθερή αλλά εύθραυστη. Η Συμφωνία του Ντέιτον το 1995 έβαλε τέλος στον πόλεμο, δημιουργώντας ένα πολυεθνοτικό κράτος με τρεις κύριες κοινότητες — Μουσουλμάνους (Βόσνιους), Καθολικούς (Κροάτες) και Ορθόδοξους (Σέρβους) — που συνυπάρχουν ειρηνικά στην καθημερινότητα, αλλά εξακολουθούν να ζουν μέσα σε βαθιά πολιτική και θεσμική διάσπαση. Η χώρα είναι χωρισμένη στη Σερβική Δημοκρατία και στην Ομοσπονδία Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, με μια μικρή αυτόνομη περιοχή στο Μπρτσκο. Σήμερα, το Σεράγεβο είναι μια ζωντανή, ασφαλής πόλη, γεμάτη πολιτισμό, θρησκευτική ποικιλία και ιστορική μνήμη. Όμως κάτω από την επιφάνεια της ειρηνικής συνύπαρξης παραμένει η σιωπηλή σκιά των εγκλημάτων του παρελθόντος. Η έρευνα των ιταλικών αρχών ίσως αποδειχθεί ένα μικρό βήμα προς τη δικαιοσύνη για τα θύματα και μια υπενθύμιση ότι οι πληγές των πολέμων στα Βαλκάνια δεν έχουν ακόμη επουλωθεί.