Τσίπρας για Μέρκελ στο βιβλίο του: Όταν η καγκελάριος άκουσε για το δημοψήφισμα

Στο νέο βιβλίο του, ο Αλέξης Τσίπρας αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο —με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Η Μέρκελ άφωνη»— στις δραματικές ώρες που ακολούθησαν την απόφαση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ–ΑΝΕΛ να προχωρήσει σε δημοψήφισμα για τις προτάσεις των δανειστών. Περιγράφοντας με λεπτομέρεια το κλίμα αβεβαιότητας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και τις διαδοχικές παρεμβάσεις των Ευρωπαίων ηγετών, ο πρώην πρωθυπουργός υποστηρίζει ότι η επιλογή του δημοψηφίσματος όχι μόνο δεν απομόνωσε την Αθήνα, αλλά κινητοποίησε συμμαχίες και άλλαξε τους συσχετισμούς. Σύμφωνα με την αφήγηση Τσίπρα, η Άνγκελα Μέρκελ έδειξε από νωρίς ότι αντιλαμβανόταν πως κάτι ασυνήθιστο συνέβαινε. Το γεγονός ότι ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν πήρε τον λόγο στη δεύτερη ημέρα της Συνόδου Κορυφής —και μάλιστα κατά την παρουσίαση του τελεσιγράφου των Θεσμών— θεωρήθηκε από τη Γερμανίδα καγκελάριο εξαιρετικά παράδοξο. Όπως σημειώνει ο ίδιος, εκείνη σηκώθηκε από τη θέση της, έκανε τον γύρο της αίθουσας και τον ρώτησε σχεδόν ψιθυριστά: «Αλέξη, γιατί δεν μιλάς;»

Ο Τσίπρας απάντησε αφοπλιστικά, δηλώνοντας ότι ο Ντόναλντ Τουσκ «τα είπε όλα». Ωστόσο η Μέρκελ δεν καθησυχάστηκε. Επανήλθε με δεύτερη, πιο ευθεία ερώτηση: «Θα δεχθείς την πρόταση των Θεσμών;» Και πάλι, ο Έλληνας πρωθυπουργός απέφυγε να αποκαλύψει τις προθέσεις του. Αργότερα, όταν οι ηγέτες είχαν επιστρέψει στις πρωτεύουσές τους, η υπόσχεση για επικοινωνία ανανεώθηκε. Στο Μέγαρο Μαξίμου, αργά το βράδυ, ο Τσίπρας κάλεσε μέσω «χταποδιού» τη Μέρκελ και τον Φρανσουά Ολάντ, ενημερώνοντάς τους ότι το Υπουργικό Συμβούλιο είχε μόλις αποφασίσει να ζητήσει από το Eurogroup ολιγοήμερη παράταση του προγράμματος έως ότου μιλήσει ο ελληνικός λαός. Κατά την περιγραφή του πρώην πρωθυπουργού, στην άλλη άκρη της γραμμής επικράτησε απόλυτη σιωπή. Ήταν η στιγμή που ενημέρωνε τους δύο ηγέτες πως η απόφαση έχει ληφθεί: στις 5 Ιουλίου θα αποφάσιζαν οι πολίτες.  Η Μέρκελ, μετά το αρχικό σοκ, πέρασε στην ουσία: «Τι θα πεις στον ελληνικό λαό; Θα τους ζητήσεις να ψηφίσουν ναι;». Ο Τσίπρας απάντησε ότι δεν μπορούσε να υποστηρίξει μια πρόταση που θεωρούσε αδιέξοδη και άδικη —αλλά ότι θα σεβόταν πλήρως το αποτέλεσμα, όποιο κι αν ήταν Εκείνη τη στιγμή, κατά τον ίδιο, η Γερμανίδα καγκελάριος «έμεινε άφωνη».

Ο ευρωπαϊκός συναγερμός και η γαλλική διαμεσολάβηση

Παρά το σοκ, το δημοψήφισμα λειτούργησε —όπως υποστηρίζει ο Τσίπρας— ως καταλύτης. Ενώ μέχρι τότε επικρατούσε η σκληρή γραμμή του «take it or leave it», ξαφνικά εμφανίστηκαν παράθυρα διαπραγμάτευσης. Ο Φρανσουά Ολάντ κινήθηκε άμεσα: επικοινώνησε με την Αθήνα, έστειλε τον τότε υπουργό Οικονομίας Εμανουέλ Μακρόν να συνεννοηθεί με τον Γιάνη Βαρουφάκη και ενεργοποίησε τον Πιερ Μοσκοβισί για να συνταχθεί μια νέα, βελτιωμένη πρόταση. Η γαλλική προσπάθεια δεν ανέτρεψε το χρονοδιάγραμμα, αλλά, σύμφωνα με τη μαρτυρία του πρώην πρωθυπουργού, βοήθησε να σπάσει το μέτωπο των χωρών που επιθυμούσαν ρήξη και έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ.

Το βράδυ της 30ής Ιουνίου, με το προηγούμενο πρόγραμμα να λήγει, η κυβέρνηση κατέθεσε επίσημο αίτημα για νέο διετές πρόγραμμα μέσω ΕΜΣ, συνοδευόμενο από ρητή απαίτηση για αναδιάρθρωση χρέους. Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, που υπέγραψε την επιστολή, διαβεβαίωνε ότι η Ελλάδα θα παρουσιάσει συγκεκριμένο σχέδιο μεταρρυθμίσεων. Ωστόσο, η Μέρκελ, με δημόσια δήλωσή της λίγες ώρες αργότερα, ξεκαθάρισε ότι δεν θα υπάρξει καμία νέα διαπραγμάτευση πριν από το δημοψήφισμα. Το Eurogroup υιοθέτησε την ίδια θέση, παρά τις γαλλικές πιέσεις. Παρά τις συνεχείς απορρίψεις, ο Τσίπρας επιμένει ότι η ίδια η εξαγγελία του δημοψηφίσματος δημιούργησε όρους για μια διαφορετική επόμενη μέρα — υπό την προϋπόθεση, όπως σημειώνει, ότι το «ΟΧΙ» θα επικρατούσε. Η αναστάτωση που προκάλεσε η απόφαση, οι παρεμβάσεις Ολάντ και οι παρασκηνιακές διαβουλεύσεις διαμόρφωσαν, όπως υποστηρίζει, ένα νέο έδαφος στο οποίο θα μπορούσε να ξαναρχίσει η διαπραγμάτευση με καλύτερους όρους για την Ελλάδα.