Τι θέλει η Τουρκία στη Σομαλία

Η είδηση ότι η Τουρκία έχει ήδη ξεκινήσει την κατασκευή διαστημοδρομίου στη Σομαλία, στις ακτές του Ινδικού Ωκεανού, δεν μπορεί να διαβαστεί αποκομμένα ως ένα ακόμη τεχνολογικό ή επιστημονικό εγχείρημα. Πρόκειται για μια κίνηση υψηλού γεωπολιτικού συμβολισμού, που φωτίζει τον τρόπο με τον οποίο η Άγκυρα αντιλαμβάνεται πλέον τον ρόλο της στον κόσμο: όχι μόνο ως περιφερειακή δύναμη, αλλά ως κράτος που επιδιώκει στρατηγικό βάθος, υποδομές ισχύος και παρουσία πέρα από τα γεωγραφικά του όρια. Το γεγονός ότι το έργο αφορά μια εκτεταμένη περιοχή δεκάδων τετραγωνικών χιλιομέτρων και τοποθετείται σε ωκεάνια ακτογραμμή, δείχνει ότι δεν πρόκειται για πειραματική εγκατάσταση, αλλά για υποδομή με μακροπρόθεσμο σχεδιασμό.

Οι δηλώσεις του Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, επικεφαλής της Baykar και ενός από τους βασικούς εκφραστές της τουρκικής αμυντικής και τεχνολογικής φιλοδοξίας, ήταν αποκαλυπτικές όχι μόνο για το «τι» κατασκευάζεται, αλλά κυρίως για το «γιατί». Η έμφαση στη γεωγραφία, στην ανάγκη πρόσβασης σε ανοιχτό ωκεανό και στις περιορισμένες διεθνώς τοποθεσίες που επιτρέπουν ασφαλείς εκτοξεύσεις, αποκαλύπτει ότι η Άγκυρα βλέπει το διάστημα ως προέκταση της εθνικής της ισχύος. Ένα διαστημικό συγκρότημα σε τέτοια θέση δεν εξυπηρετεί απλώς επιστημονικές αποστολές ή δορυφορικά προγράμματα. Προσφέρει στρατηγική αυτονομία, ευελιξία επιλογών και, κυρίως, απεξάρτηση από περιορισμούς που επιβάλλουν συμμαχικά ή γεωγραφικά πλαίσια.

Το κρίσιμο στοιχείο, ωστόσο, είναι ότι το κοσμοδρόμιο δεν έρχεται μόνο του. Συνδέεται άμεσα με την τουρκική αμυντική βιομηχανία, με αναφορές στη χρήση του από κρατικούς φορείς και εταιρείες όπως η Roketsan, και εντάσσεται σε μια ευρύτερη προσπάθεια ενοποίησης διαστημικών, πυραυλικών και δορυφορικών δυνατοτήτων. Η Τουρκία δεν επενδύει στο διάστημα ως αφηρημένη έννοια κύρους, αλλά ως πεδίο διττής χρήσης, όπου η τεχνολογία, η άμυνα και η γεωπολιτική τέμνονται. Σε αυτό το πλαίσιο, η επιλογή της Σομαλίας δεν είναι απλώς πρακτική· είναι στρατηγική.

Η Σομαλία αποτελεί εδώ και χρόνια έναν από τους πιο σταθερούς πυλώνες της τουρκικής παρουσίας στην Αφρική. Από το 2017, η Άγκυρα διατηρεί στη Μογκαντίσου τη μεγαλύτερη υπερπόντια στρατιωτική της εγκατάσταση, ένα εκτεταμένο εκπαιδευτικό και επιχειρησιακό συγκρότημα που λειτουργεί ως βάση εκπαίδευσης σομαλικών δυνάμεων ασφαλείας. Η παρουσία αυτή παρουσιάστηκε εξαρχής ως συμβολή στη σταθερότητα μιας χώρας που ταλανίζεται από δεκαετίες εμφυλίου πολέμου και από τη δράση εξτρεμιστικών οργανώσεων. Ταυτόχρονα, όμως, δημιούργησε κάτι βαθύτερο: ένα πλέγμα πολιτικής επιρροής, ασφάλειας και εξάρτησης, που επιτρέπει στην Τουρκία να δρα στη χώρα όχι ως απλός εταίρος, αλλά ως βασικός διαμορφωτής εξελίξεων.

Η στρατιωτική παρουσία δεν είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη τουρκική στρατηγική. Αντιθέτως, λειτουργεί ως θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομούνται οικονομικά, ενεργειακά και τεχνολογικά εγχειρήματα. Τα τελευταία χρόνια, η Άγκυρα έχει συνάψει συμφωνίες με τη Μογκαντίσου που της δίνουν πρωταγωνιστικό ρόλο στις έρευνες για υδρογονάνθρακες, τόσο στη στεριά όσο και στη θάλασσα. Σεισμικές έρευνες, σχέδια για υπεράκτιες γεωτρήσεις και παραχωρήσεις δικαιωμάτων στην κρατική τουρκική πετρελαϊκή εταιρεία εντάσσονται σε μια προσπάθεια να «κλειδώσει» έγκαιρα πρόσβαση σε έναν ενεργειακό χώρο που παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεκμετάλλευτος.

Η Σομαλία, παρά τη φτώχεια και την αστάθειά της, διαθέτει μια γεωστρατηγική θέση ανεκτίμητης αξίας. Βρίσκεται στον πυρήνα του Κέρατος της Αφρικής, δίπλα σε θαλάσσιους διαδρόμους από τους οποίους διέρχεται σημαντικό μέρος του παγκόσμιου εμπορίου και της ενεργειακής μεταφοράς. Ο έλεγχος ή η επιρροή σε αυτή την περιοχή δεν αφορά μόνο τοπικά συμφέροντα, αλλά επηρεάζει ισορροπίες από την Ερυθρά Θάλασσα έως τον Ινδικό Ωκεανό. Για την Τουρκία, που τα τελευταία χρόνια επιδιώκει να αποκτήσει λόγο σε κρίσιμους θαλάσσιους διαδρόμους, η Σομαλία λειτουργεί ως πύλη προς μια ευρύτερη γεωπολιτική σκηνή.

Σε αυτό το σημείο εντάσσονται και οι πιο βαριές αναλύσεις που βλέπουν την τουρκική παρουσία στη χώρα όχι απλώς ως οικονομική ή ανθρωπιστική, αλλά ως δημιουργία μιας «δεύτερης στρατηγικής γεωγραφίας». Μιας υπεράκτιας ζώνης όπου η Άγκυρα μπορεί να αναπτύσσει δυνατότητες, να δοκιμάζει τεχνολογίες και να κινείται με μεγαλύτερη ευχέρεια από ό,τι εντός των αυστηρών πλαισίων που συνεπάγεται η συμμετοχή της σε δυτικούς θεσμούς και συμμαχίες. Το κοσμοδρόμιο, σε αυτή την ανάγνωση, δεν είναι μεμονωμένο έργο, αλλά κομμάτι ενός οικοσυστήματος που περιλαμβάνει στρατιωτικές βάσεις, λιμενικές και αεροπορικές υποδομές, ενεργειακά συμβόλαια και πολιτική επιρροή.

Η Τουρκία έχει δείξει και στο παρελθόν ότι χρησιμοποιεί παρόμοια εργαλειοθήκη. Στη Λιβύη, μια αρχική επέμβαση εξελίχθηκε σε ημιμόνιμη παρουσία, με στρατιωτικές βάσεις, συμφωνίες και πολιτική επιρροή. Στη Σομαλία, η ίδια λογική εφαρμόζεται σε διαφορετικό περιβάλλον, με προσαρμογή στις τοπικές συνθήκες και με μεγαλύτερη έμφαση στη μακροπρόθεσμη δέσμευση. Η ανθρωπιστική βοήθεια, οι επενδύσεις σε υποδομές, τα νοσοκομεία, τα λιμάνια και τα αεροδρόμια δεν λειτουργούν μόνο ως μέσα ανάπτυξης, αλλά και ως μοχλοί εδραίωσης.

Τελικά, το ερώτημα «τι θέλει η Τουρκία από τη Σομαλία» δεν έχει μία μόνο απάντηση. Θέλει πρόσβαση σε ωκεάνια γεωγραφία για διαστημικές και πυραυλικές δυνατότητες. Θέλει ενεργειακά αποθέματα και συμβόλαια που μπορούν να στηρίξουν την οικονομία και την ενεργειακή της ασφάλεια. Θέλει στρατηγικό βάθος σε μια περιοχή κρίσιμη για το παγκόσμιο εμπόριο. Θέλει πολιτική επιρροή σε ένα κράτος που, λόγω αδυναμιών, μπορεί να λειτουργήσει ως εταίρος αλλά και ως πλατφόρμα ισχύος. Και, κυρίως, θέλει να αποδείξει ότι μπορεί να οικοδομεί υποδομές και συμμαχίες που της επιτρέπουν να κινείται ως ανεξάρτητος γεωπολιτικός παίκτης. Το κοσμοδρόμιο στη Σομαλία, όσο εντυπωσιακό κι αν ακούγεται ως είδηση, είναι στην πραγματικότητα το πιο ορατό σύμπτωμα ενός πολύ ευρύτερου σχεδίου. Ένα σχέδιο που δεν περιορίζεται στο διάστημα, αλλά αγκαλιάζει την άμυνα, την ενέργεια, τη διπλωματία και τη γεωγραφία. Και σε αυτό το σχέδιο, η Σομαλία δεν είναι περιφερειακή επιλογή, αλλά κεντρικός κρίκος.