Πρόσφυγες Βρετανία: Το Ηνωμένο Βασίλειο σκληραίνει το άσυλο

Σε μια θεαματική ανατροπή της μεταναστευτικής του πολιτικής, το Ηνωμένο Βασίλειο ανακοίνωσε την πιο ριζική αναμόρφωση του συστήματος ασύλου των τελευταίων δεκαετιών: το καθεστώς πρόσφυγα παύει να είναι σταθερό και μετατρέπεται σε προσωρινό, ενώ ο δρόμος προς τη μόνιμη παραμονή παρατείνεται πλέον στα 20 χρόνια. Η απόφαση αυτή, προϊόν πολιτικού ρεαλισμού αλλά και έντονης κοινωνικής πίεσης, σηματοδοτεί μια νέα περίοδο αυστηρότητας στο Λονδίνο — με τις πρώτες αντιδράσεις να δείχνουν ότι η αντιπαράθεση θα είναι μακρά και πολωμένη. Η κυβέρνηση του Κιρ Στάρμερ, που εξελέγη με υπόσχεση «επιστροφής στην ομαλότητα» μετά τα ταραχώδη χρόνια του Brexit και των Συντηρητικών, βρίσκεται αντιμέτωπη με μια πραγματικότητα που δεν επιτρέπει καθυστερήσεις. Το μεταναστευτικό έχει εξελιχθεί στο πρώτο θέμα ανησυχίας των Βρετανών, ξεπερνώντας ακόμη και την οικονομία — ένα φαινόμενο που συνδέεται άμεσα με την εκτόξευση του λαϊκιστικού Reform UK, το οποίο έχει επιβάλει την ατζέντα του στον δημόσιο διάλογο με το σύνθημα της «ανάκτησης των συνόρων». Οι παράνομες διελεύσεις μικρών σκαφών από τη Μάγχη έχουν γίνει σύμβολο ενός συστήματος που, σύμφωνα με τη νέα κυβέρνηση, δεν μπορεί πλέον να λειτουργεί ως είχε.

Το υπουργείο Εσωτερικών παρουσίασε το νέο πλαίσιο με σαφή στόχο τη δραστική μείωση των αιτήσεων ασύλου και την αποθάρρυνση μαζικών ροών. Η προστασία που θα χορηγείται σε όσους αναγνωρίζονται ως πρόσφυγες δεν θα είναι διαρκείας αλλά θα επανεξετάζεται ανά δυόμισι χρόνια, με το ενδεχόμενο κατάργησης της αν η χώρα προέλευσης κριθεί εκ νέου ασφαλής. Παράλληλα, η μόνιμη παραμονή μετατρέπεται σε μακροχρόνιο στόχο: από τα πέντε χρόνια του σημερινού συστήματος, το όριο ανεβαίνει στα είκοσι, ίσως το αυστηρότερο πλαίσιο σε ολόκληρη τη δυτική Ευρώπη. Σε μια ακόμη πιο αιχμηρή κίνηση, η υπουργός Εσωτερικών Σαμπάνα Μαχμούντ προανήγγειλε τον περιορισμό της υποχρέωσης παροχής στέγασης και οικονομικής στήριξης σε αιτούντες άσυλο που θεωρούνται ικανοί προς εργασία αλλά επιλέγουν την αδράνεια ή έχουν παραβεί τη νομοθεσία. Το μήνυμα, όπως το διατυπώνει το Λονδίνο, είναι ότι το κράτος πρόνοιας δεν μπορεί να λειτουργεί ανεξέλεγκτα και θα στηρίζει όσους συμβάλλουν στις κοινότητες και την οικονομία.

Ταυτόχρονα, η κυβέρνηση εξετάζει την τροποποίηση της ερμηνείας του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου — της διάταξης για το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή. Σύμφωνα με τη Μαχμούντ, η πρόβλεψη αυτή χρησιμοποιείται συχνά ως τελευταίο νομικό ανάχωμα για να μπλοκάρει απελάσεις, δημιουργώντας ένα περιβάλλον που «ενθαρρύνει την κατάχρηση του συστήματος». Η στροφή προς την αυστηρότητα δεν αποτελεί αποκλειστικά βρετανική ιδιορρυθμία. Η πολιτική που υιοθετεί το Λονδίνο μοιάζει έντονα με το λεγόμενο «μοντέλο Δανίας», ένα σύστημα προσωρινών αδειών, τακτικών επανελέγχων και άμεσης ανάκλησης της προστασίας, που η Κοπεγχάγη διαφημίζει ως τον λόγο για τις χαμηλότερες αιτήσεις ασύλου των τελευταίων 40 ετών. Ωστόσο, το ίδιο μοντέλο επικρίνεται από διεθνείς οργανώσεις ως ανθρωπιστικά προβληματικό, με οργανώσεις στη Βρετανία να καταγγέλλουν ότι το νέο πλαίσιο «δημιουργεί χρόνια ανασφάλεια, όχι ενσωμάτωση».

Περισσότερες από εκατό ΜΚΟ συνυπέγραψαν επιστολή προς την υπουργό Εσωτερικών, ζητώντας την άμεση απόσυρση της μεταρρύθμισης και προειδοποιώντας πως η χώρα κινδυνεύει να οδηγηθεί σε ένα «παρατεταμένο καθεστώς ομηρίας» ανθρώπων που δικαιούνται διεθνή προστασία. Το Refugee Council υπενθύμισε ότι κανένας πρόσφυγας δεν επιλέγει χώρα βάσει του πόσο «ελκυστικό» ή «απωθητικό» είναι το σύστημα ασύλου, αλλά βάσει υπαρκτών δεσμών, οικογενειακών σχέσεων και γλωσσικής ή κοινωνικής οικειότητας.

Η πολιτική σύγκρουση οξύνεται σε ένα ήδη φορτισμένο κοινωνικό περιβάλλον. Διαδηλώσεις έξω από ξενοδοχεία που φιλοξενούν αιτούντες άσυλο, έξαρση ξενοφοβικών επεισοδίων και μια συνολική αίσθηση κοινωνικής πίεσης ενισχύουν το κλίμα. Οι αιτήσεις ασύλου άγγιξαν τις 109.343 μέχρι τον Μάρτιο του 2025, αυξημένες κατά 17% σε σχέση με πέρυσι, αποτυπώνοντας μια πίεση που δεν δείχνει σημάδια υποχώρησης. Παρά την αυστηροποίηση, το Λονδίνο επιμένει ότι θα ενισχύσει παράλληλα τους «ασφαλείς και νόμιμους διαδρόμους» για όσους διαφεύγουν πραγματικό κίνδυνο, επιχειρώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στην καταστολή της παράτυπης μετανάστευσης και την υποχρέωση προστασίας όσων διαφεύγουν πόλεμο και διώξεις. Ωστόσο, η εύθραυστη αυτή ισορροπία κινδυνεύει να χαθεί μέσα σε ένα πολιτικό περιβάλλον όπου η μεταναστευτική συζήτηση δεν διεξάγεται πλέον στο πεδίο των δεδομένων, αλλά στο πεδίο του φόβου, της αγανάκτησης και της πολιτικής εκμετάλλευσης. Το νέο βρετανικό μοντέλο, όσο αμφιλεγόμενο και αν είναι, ενδέχεται να αποτελέσει πρόκριμα και για άλλες ευρωπαϊκές χώρες που βρίσκονται αντιμέτωπες με ανάλογες πιέσεις. Το ζητούμενο δεν είναι μόνο η αυστηρότητα, αλλά το αν ο έλεγχος των ροών μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να διαρραγεί η κοινωνική συνοχή και χωρίς να ακυρωθούν οι θεμελιώδεις αξίες του ανθρωπισμού. Στο σημείο αυτό, το Λονδίνο θα κριθεί όχι από την αποφασιστικότητα, αλλά από την ικανότητά του να συνδυάσει αποτελεσματικότητα με δικαιοσύνη — ένα στοίχημα που καμία δυτική δημοκρατία δεν μπορεί να αγνοήσει.