Πώς η Χαμάς εγκαθίδρυσε μηχανισμό ελέγχου πάνω σε διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις στη Γάζα

Νέα, εκτενή στοιχεία που φέρνει στο φως το NGO Monitor ανατρέπουν βασικές παραδοχές γύρω από τον ρόλο των διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων στη Λωρίδα της Γάζας, αποκαλύπτοντας ένα πλέγμα θεσμικής και προσωπικής διείσδυσης της Χαμάς, το οποίο –σύμφωνα με την έκθεση– επέτρεψε στην οργάνωση να ελέγχει σε βάθος τη διανομή βοήθειας και τη λειτουργία των ΜΚΟ επί χρόνια. Στο επίκεντρο της διεθνούς συζήτησης για τη σύγκρουση Ισραήλ–Παλαιστινίων βρισκόταν συχνά η κατηγορία ότι το Ισραήλ παρεμποδίζει αυθαίρετα το έργο «ουδέτερων» ανθρωπιστικών οργανώσεων. Η ισραηλινή πλευρά, από την άλλη, υποστήριζε διαχρονικά ότι πολλές από αυτές τις οργανώσεις λειτουργούσαν υπό την επιρροή ή τον έλεγχο της Χαμάς, είτε μέσω συνειδητής συνεργασίας είτε μέσω ανοχής και θεσμικών αδυναμιών. Μέχρι πρόσφατα, ωστόσο, οι αποδείξεις παρέμεναν αποσπασματικές και δύσκολα τεκμηριώσιμες. Η νέα έκθεση αλλάζει τα δεδομένα. Δεκάδες εσωτερικά έγγραφα της Χαμάς, που αναλύθηκαν συστηματικά, περιγράφουν έναν οργανωμένο μηχανισμό «συνδέσμων» με διεθνείς ΜΚΟ, οι οποίοι είχαν ως αποστολή την παρακολούθηση, τον συντονισμό και την καθοδήγηση της ανθρωπιστικής δραστηριότητας στη Γάζα. Πρόκειται για μια δομημένη πρακτική και όχι για μεμονωμένα περιστατικά.

Σύμφωνα με τα έγγραφα, η Χαμάς όριζε συγκεκριμένα πρόσωπα-επαφές για κάθε μεγάλη διεθνή οργάνωση, συμπεριλαμβανομένων ιδιαίτερα προβεβλημένων ανθρωπιστικών φορέων. Τα πρόσωπα αυτά κατείχαν ανώτερες διοικητικές θέσεις στις τοπικές δομές των ΜΚΟ και χαρακτηρίζονταν από τη Χαμάς ως «εγγυητές» – ένας όρος που υποδηλώνει όχι απλώς διαμεσολάβηση, αλλά έλεγχο και πιστοποίηση πολιτικής συμβατότητας. Μέσω αυτών των διαύλων, η Χαμάς είχε τη δυνατότητα να γνωρίζει εκ των προτέρων τον σχεδιασμό προγραμμάτων, να επηρεάζει αποφάσεις, να ελέγχει το προσωπικό και να διασφαλίζει ότι η ανθρωπιστική βοήθεια δεν λειτουργούσε εκτός των δικών της πολιτικών και στρατηγικών προτεραιοτήτων. Παράλληλα, το σύστημα αυτό επέτρεπε την παράκαμψη διεθνών περιορισμών που απαγόρευαν την άμεση συνεργασία δυτικών κυβερνήσεων ή οργανισμών με τη Χαμάς.

Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο γεγονός ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, τουλάχιστον δέκα από τους βασικούς αυτούς συνδέσμους δεν ήταν απλώς «αποδεκτοί» από τη Χαμάς, αλλά συνδέονταν οργανικά μαζί της: είτε ως μέλη, είτε ως υποστηρικτές, είτε ως εργαζόμενοι σε δομές διοίκησης που ελέγχονταν από την οργάνωση. Από αυτές τις θέσεις, συμμετείχαν ενεργά στη σύνταξη λιστών δικαιούχων για προγράμματα οικονομικής ενίσχυσης, οι οποίες χρησιμοποιούνταν από τον ΟΗΕ και διεθνείς φορείς, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις καταγράφονται και πρακτικές κατάχρησης ή υπεξαίρεσης πόρων. Το συνολικό συμπέρασμα της έκθεσης είναι ιδιαίτερα αυστηρό: στη Γάζα δεν υπήρχε πραγματική ανεξαρτησία ανθρωπιστικής δράσης. Η Χαμάς, σύμφωνα με το NGO Monitor, είχε καταφέρει να επιβάλει πλήρη έλεγχο στο οικοσύστημα της βοήθειας, τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και μέσω προσώπων-κλειδιών. Η ανθρωπιστική δραστηριότητα εντασσόταν, τελικά, σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πολιτικής και διοικητικής κυριαρχίας της οργάνωσης.

Εξίσου κρίσιμο είναι το στοιχείο της σιωπής. Καμία από τις εμπλεκόμενες οργανώσεις, όπως επισημαίνεται, δεν προχώρησε σε δημόσια αποκάλυψη ή καταγγελία αυτής της διείσδυσης. Αντίθετα, σε επαναλαμβανόμενες ανακοινώσεις, απέδιδαν τις δυσκολίες και τα εμπόδια στο έργο τους αποκλειστικά σε ισραηλινές ενέργειες, αποφεύγοντας οποιαδήποτε αναφορά στον ρόλο της Χαμάς. Η στάση αυτή, σύμφωνα με την έκθεση, συνέβαλε στη διαιώνιση ενός συστήματος που τελικά ζημίωνε τους ίδιους τους κατοίκους της Γάζας. Ο ιδρυτής και πρόεδρος του NGO Monitor, καθηγητής Τζέραλντ Στάινμπεργκ, υπογράμμισε τη σημασία των ευρημάτων ενόψει των σχεδίων διεθνούς ανοικοδόμησης της Γάζας. Όπως ανέφερε, κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί προετοιμάζονται να διαθέσουν τεράστια χρηματικά ποσά για την αποκατάσταση υποδομών, τη λειτουργία βασικών υπηρεσιών και την άμεση οικονομική στήριξη του πληθυσμού. «Πλέον γνωρίζουμε ποιοι μηχανισμοί και ποιοι φορείς λειτούργησαν ως πυλώνες ενός συστήματος που κατέληξε υπό τον έλεγχο της Χαμάς», σημείωσε. Η έκθεση, καταλήγει, προσφέρει ένα κρίσιμο εργαλείο για τον αυστηρό έλεγχο μελλοντικών συνεργασιών, τόσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους όσο και για το Ισραήλ. Το βασικό διακύβευμα δεν είναι μόνο η αποτελεσματικότητα της βοήθειας, αλλά η αποτροπή της επανάληψης ενός μοντέλου στο οποίο η ανθρωπιστική δράση μετατρέπεται, άμεσα ή έμμεσα, σε μοχλό ενίσχυσης μιας ένοπλης οργάνωσης.