Πιερρακάκης Eurogroup: Η θεσμική αναβάθμιση της Ελλάδας

Ο Κυριάκος Πιερρακάκης εξελέγη ομόφωνα νέος πρόεδρος του Eurogroup, μετά την απόσυρση της υποψηφιότητας του Βέλγου υπουργού Οικονομικών, γεγονός που αποτύπωσε εξαρχής τις ισορροπίες που διαμορφώθηκαν στη συνεδρίαση. Στις πρώτες του δηλώσεις, ο Έλληνας υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών σημείωσε ότι θεωρεί τιμητική την επιλογή των ομολόγων του, υπογραμμίζοντας πως κεντρικός στόχος της θητείας του είναι η διατήρηση της συνοχής και της λειτουργικότητας του Eurogroup στο νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Η εκλογή ενός Έλληνα υπουργού στον κορυφαίο αυτόν θεσμό οικονομικής διακυβέρνησης της Ευρωζώνης ερμηνεύεται από ευρωπαϊκούς κύκλους ως ένδειξη εμπιστοσύνης προς την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Δέκα χρόνια μετά την περίοδο κατά την οποία η Ελλάδα βρέθηκε στο επίκεντρο της κρίσης χρέους, έχοντας συχνά καταγραφεί ως αρνητικό παράδειγμα δημοσιονομικής διαχείρισης, η ανάδειξη του Πιερρακάκη στην προεδρία συνιστά ποιοτική μεταβολή της εικόνας της χώρας. Παράλληλα, εκτιμάται πως αντικατοπτρίζει ευρύτερες γεωπολιτικές ζυμώσεις εντός ΕΕ και την ενίσχυση των συμμαχιών στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.

Η αναφορά στην ελληνική οικονομία δεν είναι τυχαία. Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ ακολουθεί πτωτική πορεία, οι αξιολογήσεις των οίκων έχουν αναβαθμιστεί και η χώρα έχει επιστρέψει σε συνθήκες πλήρους πρόσβασης στις αγορές. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η προεδρία Πιερρακάκη ανοίγει έναν νέο κύκλο θεσμικής παρουσίας για την Ελλάδα στη διαμόρφωση των αποφάσεων της Ευρωζώνης για τα επόμενα δυόμισι χρόνια. Η εξέλιξη αυτή αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον όταν τοποθετηθεί στο ιστορικό πλαίσιο των τελευταίων δεκαετιών του Eurogroup. Ο πρώτος που ανέλαβε την προεδρία στη σύγχρονη εποχή ήταν ο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, ο οποίος ηγήθηκε από το 2005 έως το 2013. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε με την κατάρρευση της Lehman Brothers επεκτάθηκε στην Ευρώπη, με την Ελλάδα να γίνεται το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα των επιπτώσεων της αστάθειας. Η «πρεμιέρα» της χώρας μπροστά στους νέους, αυστηρότερους κανόνες δημοσιονομικής επιτήρησης συνέπεσε με την πρώτη εμφάνιση του Γιώργου Παπακωνσταντίνου στο Eurogroup το 2009, σε μια περίοδο όπου το έλλειμμα και το χρέος είχαν ήδη πάρει ανεξέλεγκτη τροπή.

Ακολούθησε η ένταξη της Ελλάδας σε τρία διαδοχικά προγράμματα στήριξης. Οι διαπραγματεύσεις της περιόδου 2010–2011, οι περικοπές που επιβλήθηκαν από τους όρους των μνημονίων, αλλά και οι εντάσεις ανάμεσα στην Αθήνα και βασικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όπως το Βερολίνο, διαμόρφωσαν το σκηνικό των επόμενων ετών. Οι προτάσεις του τότε υπουργού Οικονομικών Ευάγγελου Βενιζέλου για διαχείριση του χρέους εξετάστηκαν στη βάση της συνολικότερης στρατηγικής ευρωπαϊκής σταθερότητας, ενώ δεν έλειψαν συζητήσεις που αφορούσαν ακόμη και στο ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ.

Το 2015 αποτέλεσε σημείο καμπής. Η στάση της νέας τότε κυβέρνησης, υπό τον Αλέξη Τσίπρα, οδήγησε σε μετωπικές συγκρούσεις με τους θεσμούς και σε ρήξη με την ηγεσία του Eurogroup, υπό τον Γερούν Ντάισελμπλουμ. Η διάσημη φράση του Ντάισελμπλουμ προς τον Γιάνη Βαρουφάκη, «μόλις σκότωσες την τρόικα», αποτύπωσε τη δυσλειτουργία των εκείνων διαπραγματεύσεων και το βάθος της κρίσης εμπιστοσύνης ανάμεσα στην Ελλάδα και τους εταίρους της. Η κατάληξη ήταν η πολύωρη διαπραγμάτευση του Ιουλίου του 2015 στη Σύνοδο Κορυφής, η οποία οδήγησε στο τρίτο μνημόνιο ύψους 86 δισ. ευρώ.

Η Ελλάδα εξήλθε επισήμως των μνημονίων το 2018, έχοντας απολέσει περίπου το ένα τέταρτο του ΑΕΠ της κατά τη διάρκεια της κρίσης. Το γεγονός αυτό συνδέθηκε με τη διαπίστωση ότι η χώρα άργησε πολύ περισσότερο από άλλες μνημονιακές οικονομίες –όπως η Ιρλανδία και η Πορτογαλία– να επανέλθει σε συνθήκες κανονικότητας. Η σημερινή ευρωπαϊκή πραγματικότητα ωστόσο είναι διαφορετική. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ήδη ανατρέψει πολλούς οικονομικούς κανόνες, ενώ η ενεργειακή κρίση, οι μεταβολές στις εμπορικές σχέσεις με την Κίνα και την Ινδία, οι συζητήσεις για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ και το νέο πλαίσιο αντιμετώπισης της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) συνθέτουν ένα απαιτητικό περιβάλλον για το σύνολο της Ευρωζώνης. Στο πλαίσιο αυτό, η προεδρία του Eurogroup καλείται να διαχειριστεί ζητήματα που ξεπερνούν κατά πολύ τις προκλήσεις της προηγούμενης δεκαετίας.

Για τον Κυριάκο Πιερρακάκη, η ανάληψη της προεδρίας αποτελεί όχι μόνο αναγνώριση της προσωπικής του διαδρομής, αλλά και σημείο καμπής στη θέση της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική. Από χώρα που βρέθηκε στην πιο δύσκολη θέση την περίοδο της κρίσης, η Ελλάδα εμφανίζεται πλέον ως παράγοντας θεσμικής σταθερότητας. Έτσι, η προεδρία Πιερρακάκη εντάσσεται σε ένα ευρύτερο αφήγημα μεταβολής της εικόνας της χώρας: από «προβληματικό κρίκο» του 2010–2015, σε μέλος που συμμετέχει ενεργά στη χάραξη των οικονομικών πολιτικών της επόμενης περιόδου. Το πόσο απαιτητική θα είναι η θητεία του προέδρου του Eurogroup απομένει να φανεί, καθώς οι ευρωπαϊκές προκλήσεις πολλαπλασιάζονται και οι πολιτικοοικονομικές ισορροπίες μεταβάλλονται συνεχώς. Ωστόσο, το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα στο προεδρείο μετά από μια δεκαετία έντονης δοκιμασίας αποτελεί ήδη εξέλιξη με σαφή ιστορική σημασία.