Σκουλαρίκι στη μύτη 

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Όταν οι γυναίκες κατηγορούν τους άντρες, αυτό λέγεται φεμινισμός. Όταν οι άντρες κατηγορούν τις γυναίκες λέγεται μισογυνισμός.

Dennis Prager

Υπάρχει μια παράδοξη εικόνα που συνοδεύει τον σύγχρονο φεμινισμό: νέες γυναίκες με αυτοπεποίθηση, θάρρος, σπουδές και δικαιώματα, αλλά ταυτόχρονα βαθιά μόνες. Στον δυτικό κόσμο, η ελευθερία των φύλων έχει φτάσει σε πρωτοφανές επίπεδο, όμως πίσω από τα σύμβολα της ανεξαρτησίας, αναδύεται μια υπαρξιακή κόπωση. Ο φεμινισμός του τρίτου κύματος —που εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και εξελίχθηκε δυναμικά έως τις αρχές του 21ου αιώνα— μοιάζει να έχει μετατραπεί σε σύστημα κατήχησης που διδάσκει όχι την ισότητα, αλλά τη δυσπιστία. Η σχέση των δύο φύλων, κάποτε πεδίο συμπληρωματικότητας, έγινε χώρος ιδεολογικής αντιπαράθεσης. Η γυναικεία ενδυνάμωση, συχνά μεταφράζεται σε έναν διαρκή ανταγωνισμό με τους άνδρες — σαν να πρέπει να αποδεικνύει κανείς ποιος υπερέχει. Η σύγχρονη κουλτούρα των κοινωνικών δικτύων, όπου η ταυτότητα κατασκευάζεται μέσα από εικόνες και συνθήματα, τροφοδοτεί αυτό το ρεύμα. Κάθε διαφορετική γνώμη αντιμετωπίζεται ως «πατριαρχική προσβολή», κάθε κριτική ως «τοξικότητα».

Ο Scott McKay, αρθρογράφος του American Spectator, χρησιμοποίησε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, τη λεγόμενη «θεωρία του σκουλαρικιού στη μύτη». Το επιφανειακό, ειρωνικό αυτό σχήμα περιγράφει τη νέα αισθητική ταυτότητα των νεαρών γυναικών που ταυτίζονται με το φεμινιστικό δόγμα — το piercing, τα έντονα χρώματα, τα τατουάζ γίνονται πολιτική δήλωση. Όμως πίσω από το στυλ αυτό, υποστηρίζει, κρύβεται μια πιο βαθιά κοινωνική ένδειξη: η απώλεια του μέτρου και της ανάγκης για συντροφικότητα. Η εξωτερική πρόκληση είναι συχνά το σύμπτωμα μιας εσωτερικής αβεβαιότητας. Στις παλαιότερες γενιές, η επιθυμία του ανθρώπου να ξεχωρίσει εκφραζόταν μέσα από τη δημιουργία, την εργασία, τη συμμετοχή σε μία κοινότητα. Σήμερα, σε μια κοινωνία υπερπληροφόρησης, το σώμα έγινε ο τελικός καμβάς. Το σκουλαρίκι, η βαφή, το σύνθημα, το φύλο που αλλάζει ή επαναπροσδιορίζεται — όλα λειτουργούν ως σημάδια ταυτότητας μέσα σε έναν κόσμο που έχασε την αίσθηση του ανήκειν.

Ο τρίτος φεμινισμός κατάντησε μια πολιτισμική μόδα που επιβλήθηκε από τη βιομηχανία του lifestyle και τα πανεπιστημιακά τμήματα ιδεολογίας. Στόχος του δεν είναι η ισότητα —αυτή έχει θεσμοθετηθεί— αλλά η διαρκής διαιώνιση μιας κατάστασης θυμού. Η γυναίκα πρέπει να είναι «ανεξάρτητη», αλλά και διαρκώς θύμα· πρέπει να είναι «ελεύθερη», αλλά να θεωρεί κάθε άνδρα ύποπτο. Αυτός ο ψυχολογικός διχασμός παράγει σύγχυση και τελικά… απομόνωση. Τα στατιστικά είναι αμείλικτα. Ολοένα και περισσότερες γυναίκες στις δυτικές κοινωνίες μένουν άτεκνες, χωρίς σύντροφο, χωρίς επιθυμία για οικογένεια. Όχι επειδή δεν μπορούν, αλλά επειδή έχουν πειστεί ότι δεν χρειάζονται κανέναν. Η εσωτερίκευση αυτής της ιδεολογίας, που συνδέει την ευτυχία με την αυτονομία, οδηγεί σε κοινωνική κατάρρευση.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνδρες είναι αθώοι. Η δική τους αντίδραση ήταν να αποσυρθούν, να πάψουν να διεκδικούν, να επιλέγουν την ευκολία της μοναξιάς ή της πρόσκαιρης σχέσης. Η λεγόμενη «ανδρική κρίση ταυτότητας» είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Οι άνδρες νιώθουν ότι δεν έχουν θέση σε μια κοινωνία όπου ο ρόλος τους απαξιώνεται και έτσι παραιτούνται. Το αποτέλεσμα είναι μια γενιά που φοβάται τη δέσμευση και καταναλώνει επιφανειακές σχέσεις, χωρίς διάρκεια και ευθύνη. Η μοναξιά, επομένως, δεν είναι μόνο ψυχολογικό φαινόμενο· είναι πολιτισμική συνέπεια. Όσο οι άνθρωποι εκπαιδεύονται να θεωρούν τον έρωτα «καπιταλιστική σύμβαση» και τη μητρότητα «περιορισμό», η δημογραφία θα βυθίζεται. Στη Νότια Κορέα, οι γεννήσεις είναι πια κάτω από το 1 παιδί ανά γυναίκα. Στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ η πορεία είναι ίδια. Ο φεμινισμός, ως κίνημα, υπερασπίστηκε τη γυναικεία αξιοπρέπεια, ως ιδεολογία όμως, άνοιξε τον δρόμο σε μια κοινωνία που απαρνείται τη συνέχεια της ζωής.

Το πιο ανησυχητικό στοιχείο είναι το πολιτικό υπόβαθρο αυτού του φαινομένου. Οι ανύπαντρες γυναίκες αποτελούν πλέον τη σταθερότερη εκλογική δεξαμενή των προοδευτικών κομμάτων στη Δύση. Μια κοινωνία γεμάτη μοναχικά, εξαρτημένα άτομα είναι πιο εύκολα διαχειρίσιμη — δεν έχει οικογένεια να προστατέψει, ούτε ρίζες να υπερασπιστεί. Έτσι, η μοναξιά γίνεται εργαλείο εξουσίας. Όσο περισσότεροι άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν χρειάζονται κανέναν, τόσο ευκολότερα αποδέχονται την κρατική πατρωνία. Και κάπου εκεί, πίσω από τα ιδεολογικά συνθήματα και τα hashtags, βρίσκεται το ανθρώπινο δράμα. Νέες γυναίκες που πίστεψαν ότι η απόρριψη των «παραδοσιακών ρόλων» θα τις οδηγήσει στην ελευθερία, καταλήγουν να αντιμετωπίζουν τη σιωπή μιας άδειας ζωής. Κανείς δεν τους είπε ότι η ισότητα δεν βρίσκεται στην αντιπαράθεση, αλλά στην αμοιβαιότητα· ότι η αγάπη δεν είναι υποταγή, αλλά πράξη ελευθερίας.

Ο McKay κλείνει το κείμενό του με μια μελαγχολική σκέψη. Κάποτε, αυτές οι γυναίκες θα κοιτάξουν πίσω και θα καταλάβουν τον χρόνο που έχασαν πιστεύοντας πως η απομόνωση είναι δύναμη. Ίσως τότε αφαιρέσουν το σκουλαρίκι και γιατρέψουν την πληγή. Ίσως βρουν τον δρόμο της ισορροπίας. Γιατί αν κάτι απειλεί στ’ αλήθεια τη σύγχρονη Δύση, δεν είναι η οικονομική κρίση ή η τεχνητή νοημοσύνη, είναι η απώλεια της ικανότητας να αγαπάμε και να συνδεόμαστε. Ο φεμινισμός χρειάζεται να ξαναγίνει αυτό που υπήρξε στην αρχή: μια υπενθύμιση της ανθρώπινης αξίας, όχι ένα όπλο στον πόλεμο των φύλων. Γιατί χωρίς αυτή την ισορροπία, καμία κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει.