Οχυρό Λίσσε: Το φως της ιστορίας στις στοές της ελευθερίας

Στην άκρη του ελληνικού βορρά, εκεί όπου τα βουνά της Δράμας ακουμπούν σχεδόν τα σύνορα, δεσπόζει το Οχυρό Λίσσε – ένα πέτρινο μνημείο που δεν είναι απλώς κατάλοιπο του πολέμου, αλλά ζωντανός μάρτυρας της ψυχής ενός λαού που δεν λύγισε ποτέ. Χτισμένο πάνω από το Κάτω Νευροκόπι, στη ραχοκοκαλιά της «Γραμμής Μεταξά», το Λίσσε θυμίζει πως η ιστορία δεν είναι απλώς παρελθόν· είναι μνήμη που ανασαίνει, φως που επιμένει. Στις 6 Απριλίου 1941, οι στρατιώτες του Λίσσε στάθηκαν όρθιοι απέναντι στη γερμανική υπεροπλία. Πολέμησαν μέτρο το μέτρο, μέσα στις στοές και στα πολυβολεία, υπερασπιζόμενοι όχι απλώς ένα οχυρό, αλλά το δικαίωμα της πατρίδας να υπάρχει ελεύθερη. Το Λίσσε δεν καταλήφθηκε ποτέ· μόνο όταν η Θεσσαλονίκη είχε ήδη πέσει, οι υπερασπιστές του σταμάτησαν τη μάχη. Η νίκη τους δεν μετρήθηκε με εδάφη, αλλά με αξιοπρέπεια. Από μακριά, το σημερινό μνημείο θυμίζει λευκό ξωκλήσι πάνω σε πράσινο ύψωμα. Το λευκό του μαρμάρου και των ασβεστωμένων τοίχων αντανακλά το φως του ήλιου, ενώ το γύρω τοπίο θυμίζει ότι εδώ κάποτε ακούστηκαν πυροβολισμοί, κι όμως σήμερα κυριαρχεί η σιωπή και ο σεβασμός.

Ογδόντα τέσσερα χρόνια μετά, το Οχυρό Λίσσε μεταμορφώνεται σε ένα μοναδικό μουσείο μνήμης και βιωματικής ιστορίας. Με τη βοήθεια της Εικονικής Πραγματικότητας (VR), ο επισκέπτης φορά τη μάσκα και ταξιδεύει πίσω στο 1941: βλέπει την κατασκευή των οχυρών, περπατά μέσα στα υπόγεια τούνελ, ακούει τις αφηγήσεις των στρατιωτών όπως ακριβώς συνέβησαν. Η ιστορία παύει να είναι αφήγηση και γίνεται εμπειρία. Μέσα στις στοές, μια ολογραφική προβολή στρατιώτη της εποχής «μιλά» στον επισκέπτη, εξιστορώντας με συγκλονιστικό ρεαλισμό την αγωνία, την πείνα, την ψυχική αντοχή. Η τεχνολογία δεν αφαιρεί το συναίσθημα, το ενισχύει· κάνει τη μνήμη να φωτίζεται εκ των έσω. Τη σύγχρονη αυτή εμπειρία σχεδίασαν ο Νίκος Πάχτας και η ομάδα της Digital Innovations, δίνοντας στο Λίσσε νέα πνοή και εκπαιδευτική διάσταση.

Πίσω από τη σημερινή εικόνα του οχυρού βρίσκεται η μεθοδική προσπάθεια του δήμου Κάτω Νευροκοπίου, υπό τον συντονισμό του προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου, Ησαΐα Χατζηκωνσταντίνου. «Το Λίσσε δεν είναι απλώς ένα ιστορικό σημείο, είναι ζωντανό κύτταρο της συλλογικής μας ταυτότητας», σημειώνει ο ίδιος. Η δημοτική αρχή έχει προχωρήσει σε εκτεταμένη τεκμηρίωση και συλλογή αρχειακού υλικού – φωτογραφιών, επιστολών, αντικειμένων και μαρτυριών. Ιδιαίτερη σημασία έχει η πρόσφατη παραλαβή ενός σπάνιου φωτογραφικού άλμπουμ του Γερμανού λοχία Άντον Μπλάζιους, που περιλαμβάνει εικόνες από τη μάχη του Απριλίου 1941. Ογδόντα τέσσερα χρόνια μετά, οι φωτογραφίες αυτές επέστρεψαν στο σημείο όπου τραβήχτηκαν, προσφέροντας ένα συγκλονιστικό οπτικό τεκμήριο του πολέμου. Παράλληλα, σε συνεργασία με τον Ελληνικό Στρατό, βρίσκεται σε εξέλιξη η παράδοση αυθεντικού οπλισμού και στολών αξιωματικών, ώστε το οχυρό να αποκτήσει πλήρη ιστορική αποτύπωση. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: μέσα σε έναν χρόνο, το Λίσσε προσέλκυσε περισσότερους από 10.000 επισκέπτες, ανάμεσά τους και ξένους ταξιδιώτες που έρχονται να γνωρίσουν από κοντά ένα κεφάλαιο της ευρωπαϊκής αντίστασης.

Οχυρό ΛΙΣΣΕ (Νευροκόπι Δράμας).
Αυτός είναι ο λόφος που δεν μπόρεσαν να καταλάβουν οι ναζί τον Απρίλη του 41.
Μαζί με το Ρούπελ, Ιστίμπεη και τα υπόλοιπα οχυρά ήταν το πρώτο βατερλό των Γερμανών στο ΒΠΠ. #Ελλάδα pic.twitter.com/TPg90nGrMn

— Γιώργος Ταχμαζίδης (@GTachmazidis) April 8, 2020

Η εμπειρία του Λίσσε δεν περιορίζεται στην αναδρομή. Στις αίθουσές του εκτίθενται στολές, κράνη, χάρτες, προσωπικά αντικείμενα και αυθεντικά τεκμήρια του 1941. Το προσωπικό του οχυρού, καταρτισμένο και πρόθυμο, δεν προσφέρει απλώς μια ξενάγηση, αλλά μια ανθρώπινη επαφή με το παρελθόν – σαν να ξεναγεί κανείς στον ίδιο τον χρόνο. Το Λίσσε έχει χαρακτηριστεί ως «ναυαρχίδα» της Γραμμής Μεταξά. Οι στοές του εκτείνονται σε μήκος σχεδόν ενός χιλιομέτρου, διακλαδούμενες σε τέσσερις ομάδες υπόγειων εγκαταστάσεων, γνωστών ως «Χελώνες». Εκεί βρίσκονταν οι θέσεις μάχης, οι δεξαμενές νερού, οι αποθήκες, τα καταλύματα, τα πολυβολεία. Δώδεκα αξιωματικοί και 457 οπλίτες κράτησαν τότε τη γραμμή, αθέατοι από τον εχθρό, κάτω από τη γη. Η πρόσβαση σήμερα επιτρέπεται μόνο σε ένα από τα συμπλέγματα, ωστόσο η ατμόσφαιρα παραμένει βαθιά συγκινητική: κάθε πέτρα, κάθε σκαλοπάτι, κάθε στοά μοιάζει να κουβαλά μια ιστορία ανδρείας. Στο Λίσσε, το χθες και το σήμερα συναντώνται με τρόπο σχεδόν τελετουργικό. Οι επισκέπτες φεύγουν σιωπηλοί, με ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης και συγκίνησης. Γιατί εδώ, η μνήμη δεν είναι φορτίο· είναι πυξίδα. Και η ιστορία δεν γράφεται στα βιβλία, αλλά στα μάτια εκείνων που τη σέβονται.

Στο οχυρό Λίσσε,που χαρακτηρίστηκε ως η «ναυαρχίδα» της Γραμμής Μεταξά, ο Ελληνικός Στρατός πολέμησε εναντίον των Γερμανικών και Βουλγαρικών μεραρχιών στις 6 και 7 Απρ 1941 και παρά τις σφοδρές επιθέσεις των εισβολέων,τα οχυρά δεν καταλήφθηκαν! pic.twitter.com/w76gAaINxC

— do it (@Dinos19751) April 6, 2021