Οι «πόλεις των 15 λεπτών»: Το νέο μοντέλο αστικής ζωής

Τους τελευταίους μήνες, όλο και συχνότερα συζητείται διεθνώς το μοντέλο των λεγόμενων «πόλεων των 15 λεπτών», ένα νέο πλαίσιο αστικού σχεδιασμού που υπόσχεται μια πιο άμεση, πιο ανθρώπινη καθημερινότητα στα μεγάλα αστικά κέντρα. Στην καρδιά αυτής της ιδέας βρίσκεται μια απλή, αλλά βαθιά αλλαγή οπτικής: κάθε κάτοικος πρέπει να μπορεί να φτάνει στις βασικές υπηρεσίες της ζωής του σε απόσταση το πολύ ενός τετάρτου της ώρας, είτε περπατώντας είτε με ποδήλατο. Υγεία, εκπαίδευση, τρόφιμα, πάρκα, πολιτισμός, χώροι συνάντησης και κοινωνικής δραστηριότητας — όλα σε μια ακτίνα προσβάσιμη χωρίς αυτοκίνητο. Πρόκειται για μια φιλοσοφία που συνδέεται άμεσα με τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη και την ποιότητα ζωής. Η πρακτική εφαρμογή της προϋποθέτει περιορισμό της κυριαρχίας του αυτοκινήτου και επανεξέταση της σχέσης μεταξύ δημόσιου χώρου και κατοίκων. Πλατύτερα πεζοδρόμια, αδιάλειπτη δικτύωση ποδηλατοδρόμων, μικρές τοπικές πλατείες, αστικές δενδροφυτεύσεις, τοπικά κέντρα δραστηριοτήτων. Σε μια τέτοια πόλη, ο δρόμος δεν είναι μόνο διάδρομος διέλευσης, αλλά πεδίο συνύπαρξης.

Την ιδέα ανέδειξε συστηματικά το 2016 ο πολεοδόμος και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Κάρλος Μορένο, προτείνοντάς την ως απάντηση όχι μόνο στην κλιματική κρίση, αλλά και στην αποξένωση που γεννά η σύγχρονη μητρόπολη. Έκτοτε, η πρόταση αυτή υιοθετείται και προωθείται από το διεθνές δίκτυο C40 Cities, το οποίο περιλαμβάνει σχεδόν 100 μεγάλες πόλεις, ανάμεσά τους και η Αθήνα, συνεργαζόμενες για πιο βιώσιμες και δίκαιες λύσεις σε περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο. Ήδη σε αρκετές πόλεις του κόσμου βλέπουμε την ιδέα να μεταφράζεται σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις. Στο Παρίσι, σχολικές αυλές μετατρέπονται σε μικρούς δημόσιους χώρους που παραμένουν ανοιχτοί στη γειτονιά μετά το τέλος των μαθημάτων. Στη Βαρκελώνη, τα «superblocks» περιορίζουν την κυκλοφορία των οχημάτων σε ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, παραδίδοντας τον δρόμο στους κατοίκους. Στη Σανγκάη, αναπλάθονται εμπορικοί άξονες ώστε να μπορούν να διασχίζονται με ασφάλεια από πεζούς και ποδήλατα. Στο Μιλάνο, η πόλη επενδύει συστηματικά σε τοπικές υπηρεσίες πολιτισμού και υγείας εντός των γειτονιών.

Το ερώτημα που αναδύεται είναι αν μια πόλη όπως η Αθήνα μπορεί να προσεγγίσει ένα τέτοιο μοντέλο. Η ελληνική πρωτεύουσα χαρακτηρίζεται από έντονη πυκνότητα δόμησης, άνιση κατανομή υπηρεσιών ανά περιοχή, περιορισμένους ανοιχτούς χώρους και μια καθημερινότητα όπου το αυτοκίνητο συχνά μοιάζει μονόδρομος. Οι αποστάσεις, όμως, δεν είναι το μοναδικό εμπόδιο. Η κουλτούρα μετακίνησης, η αίσθηση ασφάλειας στον δρόμο, η πρόσβαση στη σκιά, η συνέχεια των πεζοδρομίων, όλα παίζουν ρόλο. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται ορισμένα βήματα: αναπλάσεις γειτονιών, πιλοτικοί ποδηλατόδρομοι, πεζοδρομήσεις, δημιουργία μικρών χώρων πρασίνου και πολιτιστικών σημείων σε τοπικό επίπεδο. Οι παρεμβάσεις αυτές δεν αρκούν από μόνες τους για να μεταμορφώσουν την πόλη, αλλά δείχνουν ότι η συζήτηση έχει πλέον ξεκινήσει και ότι η κατεύθυνση μπορεί να είναι σαφής, εφόσον υπάρχει συνέχεια και σχέδιο.

Η «πόλη των 15 λεπτών» δεν είναι απλώς πολεοδομική αρχή. Είναι αλλαγή προτεραιοτήτων: από την ταχύτητα στη γειτονιά, από τον δρόμο στο πεζοδρόμιο, από την απομόνωση στην κοινότητα. Είναι η μετάβαση από την πόλη που εξαντλεί, στην πόλη που φροντίζει. Το αν η Αθήνα μπορεί να γίνει τέτοια πόλη θα εξαρτηθεί από ένα πράγμα: αν οι μελλοντικές παρεμβάσεις θα υπηρετήσουν μια ενιαία στρατηγική με κέντρο τον άνθρωπο και όχι απλώς μεμονωμένα έργα. Σε αυτό θα κριθεί το αστικό μέλλον της.