Νομικό προηγούμενο στην Αργεντινή: Δικαστήριο ακύρωσε καταδίκη επειδή ο δικαστής χρησιμοποίησε τεχνητή νοημοσύνη στην απόφαση

Ένα πρωτοφανές νομικό προηγούμενο δημιουργήθηκε στην Αργεντινή, καθώς το Ποινικό Τμήμα του Εσκέλ, στην επαρχία Τσουμπούτ, ακύρωσε ποινική απόφαση όταν διαπιστώθηκε ότι ο δικαστής πρώτου βαθμού είχε χρησιμοποιήσει ψηφιακό βοηθό τεχνητής νοημοσύνης (AI) για να συντάξει μέρος της αιτιολόγησης της απόφασης. Η υπόθεση, που αφορά ληστεία σε διαμέρισμα στο Εσκέλ στις 17 Νοεμβρίου 2023, έφερε στο φως μια άνευ προηγουμένου δικαστική παρέμβαση: το εφετείο όχι μόνο ανέστειλε την ποινή δύο ετών και έξι μηνών που είχε επιβληθεί, αλλά διέταξε νέα δίκη ενώπιον άλλου δικαστή και παρέπεμψε την υπόθεση στο Ανώτατο Δικαστήριο της επαρχίας. Η ακύρωση στηρίχθηκε στο γεγονός ότι ο πρωτοδίκης δεν ανέφερε ούτε τεκμηρίωσε τη χρήση του εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης. Όπως τόνισε η δικαστής Carina Estefanía, η απόκρυψη αυτού του στοιχείου παρεμποδίζει την πλήρη αξιολόγηση της απόφασης, καθώς δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί ποια τμήματα του σκεπτικού προέρχονται από τον δικαστή και ποια από τον αλγόριθμο.

Ο δικαστής Martín Zacchino επεσήμανε ότι η απόφαση «πάσχει από σφάλμα στην αιτιολόγηση», αφού «δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζει κανείς ποια ήταν η κατεύθυνση που επέλεξε ο δικαστής» και ποιο ρόλο έπαιξε το ψηφιακό εργαλείο. Με τη σειρά του, ο Hernán Dal Verme σημείωσε ότι η απουσία διαφάνειας γύρω από τη χρήση της AI παραβιάζει το δικαίωμα του κατηγορουμένου στην αναθεώρηση («διπλό conforme»), καθώς τα μέρη δεν μπορούν να ασκήσουν αποτελεσματικό έλεγχο επί της απόφασης. Ο κατηγορούμενος είχε καταδικαστεί για κλοπή αντικειμένων αξίας 2.000 πέσος και 400 δολαρίων, με βάση καταγραφές καμερών ασφαλείας, ανάλυση οχήματος και εργαστηριακές εξετάσεις. Η υπεράσπιση αντέτεινε ότι η αξιολόγηση των αποδεικτικών στοιχείων ήταν εσφαλμένη, καθώς τα βίντεο δεν ήταν καταληκτικά και μάρτυρες επιβεβαίωναν πως ο κατηγορούμενος βρισκόταν σε άλλη πόλη τη στιγμή του περιστατικού. Ωστόσο, το ενδιαφέρον της υπόθεσης δεν επικεντρώνεται τόσο στην ενοχή ή την αθωότητα, όσο στην παραβίαση των αρχών της δικαστικής διαφάνειας και της ανθρώπινης κρίσης μέσα στη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης.

Η απόφαση του Ποινικού Τμήματος του Εσκέλ θεωρείται ιστορική για τη νομική κοινότητα της Λατινικής Αμερικής. Είναι η πρώτη φορά που ακυρώνεται καταδικαστική απόφαση λόγω χρήσης τεχνητής νοημοσύνης χωρίς επαρκή αιτιολόγηση ή διαφάνεια. Η εξέλιξη αυτή ανοίγει ευρύτερη συζήτηση για τη θέση των συστημάτων AI στα δικαστήρια και για το κατά πόσο η τεχνολογία μπορεί να υποκαταστήσει ή να υποβοηθήσει τη δικαστική κρίση χωρίς να αλλοιώνει το τεκμήριο αμεροληψίας και τη θεμελιώδη αρχή της ανθρώπινης ευθύνης. Η χρήση τεχνητής νοημοσύνης στην απονομή δικαιοσύνης παραμένει διχαστική. Υποστηρικτές της θεωρούν ότι μπορεί να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα, να επιταχύνει τη γραφειοκρατία και να περιορίσει τα ανθρώπινα λάθη. Οι επικριτές, ωστόσο, προειδοποιούν ότι η έλλειψη λογοδοσίας των αλγορίθμων μπορεί να οδηγήσει σε αδιαφανείς αποφάσεις και παραβίαση δικαιωμάτων. Η υπόθεση του Εσκέλ αποτελεί ίσως το πρώτο καμπανάκι μιας νέας εποχής όπου τα δικαστήρια καλούνται να ορίσουν τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης — όχι μόνο ως εργαλείο, αλλά ως παράγοντα που επηρεάζει την ίδια την έννοια της δικαιοσύνης.