«Η μετανάστευση το μόνο ανάχωμα στην υπογεννητικότητα»

Πίσω από τους δείκτες της ανάπτυξης και τους αριθμούς των προϋπολογισμών, εξελίσσεται μια σιωπηλή αλλά βαθιά κρίση: η δημογραφική φθορά. Η Ελλάδα μπαίνει στη νέα δεκαετία με λιγότερους νέους, περισσότερους ηλικιωμένους και ένα εργατικό δυναμικό που συρρικνώνεται. Οι δημογραφικές προβολές για τον αιώνα που διανύουμε είναι ζοφερές — μέχρι το 2100, ο πληθυσμός της χώρας εκτιμάται ότι θα είναι 3,7 εκατομμύρια μικρότερος, ενώ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο η μείωση θα φθάσει τα 150 εκατομμύρια άτομα. Η εικόνα αποτυπώνεται ήδη στα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ: ο μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδας, την 1η Ιανουαρίου 2024, ανήλθε σε 10.400.720 κατοίκους, μειωμένος κατά 0,1% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η φυσική μείωση του πληθυσμού (71.249 γεννήσεις έναντι 127.169 θανάτων) υπερκαλύπτει ακόμη και τη θετική καθαρή μετανάστευση, που υπολογίζεται σε 42.658 άτομα. Η δημογραφική ανισορροπία έχει άμεσο οικονομικό αντίκτυπο: ο πληθυσμός ηλικίας 20–64 ετών έχει μειωθεί ήδη κατά περίπου μισό εκατομμύριο, ενώ οι άνω των 65 αυξάνονται με ταχείς ρυθμούς. Πρόκειται για μια Ελλάδα που γερνά και εργάζεται λιγότερο, με τους ειδικούς να προειδοποιούν ότι η κατάσταση αυτή θα πιέσει αφόρητα το ασφαλιστικό σύστημα, ενώ θα απαιτήσει αναθεώρηση των ορίων συνταξιοδότησης.

Ο πρόεδρος του ΚΕΠΕ, Παναγιώτης Λιαργκόβας, περιγράφει το φαινόμενο ως έναν «εκρηκτικό συνδυασμό» γήρανσης και μείωσης του πληθυσμού. «Στην ηλικιακή ομάδα 30-40 ετών οι θέσεις εργασίας μειώνονται, ενώ αυξάνονται στις μεγαλύτερες ηλικίες. Αυτό οφείλεται τόσο στη γήρανση του εργατικού δυναμικού όσο και στο γεγονός ότι πολλοί νέοι που βίωσαν την κρίση μετανάστευσαν στο εξωτερικό. Παρά την επιστροφή κάποιων, το brain drain άφησε πίσω του ένα τεράστιο κενό». Η παρατήρησή του αγγίζει την ουσία του προβλήματος: λιγότεροι εργαζόμενοι σημαίνει χαμηλότερη ανάπτυξη, μειωμένα δημόσια έσοδα και μεγαλύτερη πίεση στα ασφαλιστικά ταμεία. Σύμφωνα με ανάλυση του newmoney, η αύξηση των μεταναστευτικών ροών αποτελεί μονόδρομο για την ενίσχυση των παραγωγικών ηλικιών και τη διατήρηση της δημογραφικής ισορροπίας. Το Ινστιτούτο Δημογραφικών Ερευνών (ΙΔΕΜ) υπολογίζει ότι η Ελλάδα θα χρειαστεί θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο 700.000 ατόμων έως το 2050, δηλαδή 28.000 νέους μετανάστες κάθε χρόνο, για να καλύψει τη μείωση των εργαζομένων ηλικίας 20–64 ετών κατά περίπου 515.000 άτομα. Η εκτίμηση αυτή συμβαδίζει με την τοποθέτηση της Κριστίν Λαγκάρντ, η οποία, μιλώντας στο ετήσιο συμπόσιο της Fed, τόνισε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να επανεξετάσει το όριο απασχόλησης αλλοδαπών (10%), προκειμένου να αποφευχθούν σοβαρές ελλείψεις εργατικού δυναμικού στα επόμενα χρόνια.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος, προϋποθέτει μια συνολική πολιτική πληθυσμού:

• Κίνητρα για επιστροφή των νέων Ελλήνων του εξωτερικού, μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων και επαγγελματικών ευκαιριών.

• Επαναπατρισμό αλλοδαπών που είχαν ζήσει στην Ελλάδα και γνωρίζουν την αγορά εργασίας.

• Ελεγχόμενη, νόμιμη μετανάστευση με στόχο τη σταδιακή κοινωνική και εργασιακή ένταξη.

• Μείωση των εξόδων Ελλήνων και αλλοδαπών προς το εξωτερικό, μέσω σταθερότητας και ανάπτυξης.

Όπως παρατηρούν οι ερευνητές Σάββας Ρομπόλης και Βασίλης Μπέτσης, οι μετανάστες που εντάσσονται ομαλά σε μια χώρα «υιοθετούν σταδιακά τα δημογραφικά της πρότυπα», συμβάλλοντας μακροπρόθεσμα στη σταθερότητα χωρίς αλλοίωση της κοινωνικής σύνθεσης. Από το 1950 έως σήμερα, το προσδόκιμο ζωής έχει αυξηθεί κατά 16 χρόνια στη γέννηση και κατά έξι χρόνια για όσους είναι άνω των 65 ετών, γεγονός που επιτείνει το φαινόμενο της γήρανσης. Οι προβολές δείχνουν ότι η τάση αυτή θα συνεχιστεί ως το 2050, έστω με βραδύτερο ρυθμό. Όπως σχολιάζει στο newmoney ο δρ Βασίλης Μπέτσης: «Η καθαρή μετανάστευση είναι η μεγαλύτερη από το 2001 και αποτελεί το μοναδικό ανάχωμα απέναντι στην υπογεννητικότητα. Αν δεν αυξηθούν οι εισροές πληθυσμού παραγωγικής ηλικίας, θα μειωθεί δραματικά το εργατικό δυναμικό και θα πολλαπλασιαστούν οι κενές θέσεις εργασίας». Η δημογραφική πρόκληση δεν είναι ένα θεωρητικό πρόβλημα του μέλλοντος, αλλά μια πραγματικότητα του παρόντος που καθορίζει την πορεία της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες. Αν η Ελλάδα δεν προχωρήσει άμεσα σε ενιαία στρατηγική για το δημογραφικό, την εργασία και τη μετανάστευση, κινδυνεύει να δει τη δημοσιονομική ισορροπία, την ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή να δοκιμάζονται ταυτόχρονα.