Γυναίκες και εργασία: Όχι άλλα επαγγελματικά email στις 10 το βράδυ

Η Αμερικανίδα οικονομολόγος Κορίν Λόου, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, επιχειρεί μέσα από άρθρο γνώμης στους New York Times να απαντήσει σε ένα ερώτημα που, παρά τις δεκαετίες φεμινιστικών διεκδικήσεων, παραμένει ανοιχτό: τι θέλουν πραγματικά οι γυναίκες από την εργασία; Η απάντησή της είναι απλή, σχεδόν αποστομωτική: όχι περισσότερη ευελιξία, όχι περισσότερη τηλεργασία — αλλά ξεκάθαρα όρια. Να σταματά η δουλειά σε μια συγκεκριμένη ώρα, χωρίς αόρατη παράταση, χωρίς τη διαρκή υποχρέωση να είναι κανείς διαθέσιμος. Η Λόου θυμάται τις πρώτες της επαγγελματικές εμπειρίες ως νεαρή σύμβουλος επιχειρήσεων: εξαντλητικές μέρες, ατελείωτες νύχτες σε ξενοδοχεία μακριά από το σπίτι, και ένα τηλέφωνο που δεν σταματούσε να χτυπά από «επείγοντα» email μέσα στη νύχτα. Η φθορά, σωματική και ψυχική, την οδήγησε να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της: «Με λένε Κορίν και τρώω τρία γεύματα τη μέρα και κοιμάμαι οκτώ ώρες τη νύχτα», λέει πως σύστηνε τον εαυτό της τότε.

Σήμερα, με την πρόοδο στο κλείσιμο του μισθολογικού χάσματος να έχει σταματήσει και χιλιάδες μητέρες να εγκαταλείπουν την αγορά εργασίας, η οικονομολόγος βλέπει στο φαινόμενο ένα βαθύτερο πρόβλημα: όχι στην «έλλειψη ευκαιριών», αλλά στην απουσία ορίων μεταξύ εργασίας και ζωής. Μια μελέτη που επικαλείται, των οικονομολόγων Alexandre Mas και Amanda Pallais (2017), δείχνει πως οι μητέρες με μικρά παιδιά δεν επιζητούν τόσο την «ευελιξία» όσο την προβλεψιμότητα. Δεν θα δέχονταν σχεδόν καμία μείωση αποδοχών για ευέλικτο ωράριο, και μόλις 15% για τηλεργασία. Αντίθετα, θα εγκατέλειπαν σχεδόν το 40% του μισθού τους για να αποφύγουν δουλειά όπου ο εργοδότης μπορεί να αλλάζει τα ωράρια κατά βούληση. Η απουσία ελέγχου πάνω στον χρόνο τους είναι αυτό που τις εξαντλεί — και η διαπίστωση αυτή ισχύει για άνδρες και γυναίκες, γονείς ή μη.

Η Λόου συνδέει το πρόβλημα με το φαινόμενο που η νομπελίστρια Κλαούντια Γκόλντιν έχει περιγράψει ως «απαιτητική εργασία» (greedy work): επαγγέλματα που ανταμείβουν δυσανάλογα όσους αφιερώνουν ατελείωτες ώρες, συχνά εις βάρος της ζωής τους. Στα υψηλά εισοδήματα, οι εταιρείες αποκομίζουν περισσότερα από έναν εργαζόμενο των 80 ωρών παρά από δύο των 40, γιατί η συσσωρευμένη γνώση και οι προσωπικές σχέσεις δεν διπλασιάζονται απλώς — πολλαπλασιάζονται. Στα χαμηλότερα εισοδήματα, η ίδια λογική παίρνει τη μορφή των «on-demand» βαρδιών: ωράρια που αλλάζουν την τελευταία στιγμή, εργαζόμενοι που καλούνται ξαφνικά ή στέλνονται σπίτι χωρίς προειδοποίηση. Το αποτέλεσμα, όπως τονίζει, είναι καταστροφικό για τις γυναίκες. Παρά τη μαζική είσοδό τους στην αγορά εργασίας, εξακολουθούν να φέρουν στους ώμους τους τη μερίδα του λέοντος στις οικιακές και γονεϊκές υποχρεώσεις. Οι άνδρες, παρατηρεί η Λόου, αφιερώνουν σήμερα περίπου τον ίδιο χρόνο στο μαγείρεμα και στο καθάρισμα όπως τη δεκαετία του ’70, ακόμη κι όταν η γυναίκα είναι η κύρια οικονομική υποστηρικτής του νοικοκυριού.

Το ίδιο συμβαίνει και με τη φροντίδα των παιδιών: οι πατέρες συμμετέχουν περισσότερο, αλλά οι μητέρες ακόμη περισσότερο — με αποτέλεσμα το χάσμα να μεγαλώνει αντί να μειώνεται. Οι σημερινοί γονείς, ιδιαίτερα οι πιο μορφωμένοι, επενδύουν πολύ περισσότερο χρόνο στα παιδιά τους, με την ελπίδα να τους εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον. Όμως αυτή η επένδυση επιβαρύνει κυρίως τις μητέρες, μετατρέποντας κάθε μέρα σε αγώνα ισορροπίας.

Οι εργοδότες, από την πλευρά τους, δείχνουν να παραιτούνται: θεωρούν ότι είναι «αδύνατο» να κρατήσουν τις γυναίκες. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι σχεδόν τα δύο τρίτα των εταιρειών που επέβαλαν επιστροφή στο γραφείο μετά την πανδημία είδαν δυσανάλογα υψηλότερες αποχωρήσεις γυναικών. Όμως, παρατηρεί η Λόου, οι επιλογές των ίδιων των γυναικών διαψεύδουν το επιχείρημα ότι φταίει η επιστροφή στην φυσική εργασία. Ο χώρος της υγείας, για παράδειγμα, όπου η εργασία εξ ορισμού δεν μπορεί να γίνει από το σπίτι, παραμένει συντριπτικά γυναικείος: σχεδόν 90% των νοσηλευτριών είναι γυναίκες, όπως και η πλειοψηφία των γιατρών βοηθών και των νοσηλευτριών με εξειδίκευση. Τι είναι λοιπόν αυτό που κάνει τη διαφορά; Οι σαφείς κανόνες. Οι βάρδιες στον τομέα της υγείας, εξηγεί η Λόου, είναι αυστηρά καθορισμένες, γνωστές εκ των προτέρων, με σαφές τέλος. Ακόμη και οι εφημερίες έχουν πρόγραμμα: το τηλέφωνο μπορεί να χτυπήσει Σάββατο βράδυ, αλλά μόνο αν είναι η σειρά σου. Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι μπορούν να οργανώσουν τη ζωή τους — τη φροντίδα των παιδιών, τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις, τον προσωπικό τους χρόνο.

Αυτό που χρειάζονται οι εργαζόμενες δεν είναι «ευελιξία» που συχνά μεταφράζεται σε διάχυση των ορίων, αλλά προβλεψιμότητα. Το να ξέρεις πότε τελειώνει η μέρα σου. Το να μπορείς να κλείσεις τον υπολογιστή χωρίς φόβο ότι μια ειδοποίηση στις 10 μ.μ. θα απαιτήσει απάντηση. Η Λόου προτείνει οι επιχειρήσεις να μιμηθούν την οργάνωση του συστήματος υγείας: βάρδιες σταθερές, ώρες καθορισμένες, χωρίς προσδοκία διαθεσιμότητας πέραν του προγράμματος. Ακόμη και τα στελέχη που επιθυμούν «κουλτούρα γραφείου» μπορούν να ορίσουν σαφείς «στάσεις» εργασίας — π.χ. λήξη της ημέρας γύρω στο τέλος του σχολικού ωραρίου, με δυνατότητα εκ νέου σύνδεσης το βράδυ για όποιον το επιθυμεί. Προτείνει μάλιστα και ένα ριζοσπαστικό μέτρο: οργανωμένες βάρδιες «εφημερίας» μεταξύ συναδέλφων, ώστε κάθε εργαζόμενος να έχει τις δικές του περιόδους πλήρους αποδέσμευσης από τα επείγοντα της δουλειάς.

Η ίδια αντλεί ελπίδα από ένα παράδειγμα που κάποτε θεωρούνταν αδιανόητο: τη μαιευτική. Στη δεκαετία του 1970, μόλις το 7% των μαιευτήρων στις ΗΠΑ ήταν γυναίκες, επειδή η συνεχής διαθεσιμότητα θεωρούνταν ασύμβατη με τη μητρότητα. Όμως οι πρώτες γυναίκες γιατροί που μπήκαν στον χώρο προτιμήθηκαν από πολλές ασθενείς. Κέρδισαν έτσι διαπραγματευτική δύναμη και την αξιοποίησαν για να αλλάξουν το σύστημα: δημιούργησαν ομαδικές πρακτικές όπου οι εφημερίες μοιράζονταν, και όποιος ήταν διαθέσιμος τη στιγμή του τοκετού αναλάμβανε τη γέννα. Σήμερα, πάνω από το 60% των μαιευτήρων στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι γυναίκες. Για την Κορίν Λόου, το μήνυμα είναι σαφές: όταν οι γυναίκες αποκτούν λόγο στη διαμόρφωση των κανόνων, οι κανόνες αλλάζουν — και μαζί αλλάζει και η ίδια η έννοια της εργασίας.