Απολύσεις και τεχνητή νοημοσύνη: Μην κατηγορείτε τα ρομπότ

Στη δημόσια συζήτηση των τελευταίων ετών, η τεχνητή νοημοσύνη έχει αναχθεί σε υπαίτια για κάθε εργασιακή δυσκολία: από τις απολύσεις στις εταιρείες τεχνολογίας έως την πτώση της παραγωγικότητας σε γραφεία και υπηρεσίες. Όμως, σύμφωνα με τις οικονομικές αναλύσεις, η αλήθεια είναι πολύ πιο σύνθετη. Η ΑΙ δεν είναι ο μεγάλος «δολοφόνος» των δουλειών γραφείου· αντίθετα, η επιβράδυνση στην απασχόληση συνδέεται περισσότερο με την οικονομική αβεβαιότητα, τις αυξημένες πιέσεις στις επιχειρήσεις και τις βαθιές πολιτισμικές αλλαγές στα εργασιακά ήθη. Όταν οι προσλήψεις παγώνουν, η τεχνολογία γίνεται ο βολικός ένοχος. Είναι ευκολότερο να πιστέψει κανείς ότι «μας αντικαθιστούν τα ρομπότ», παρά να δει τον αργό ρυθμό της οικονομίας, το ακριβό χρήμα, την έλλειψη επενδύσεων και τις εταιρείες που κρατούν αμυντική στάση. Κι όμως, οι περισσότερες επιχειρήσεις χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη για να ενισχύσουν την παραγωγικότητα, όχι για να καταργήσουν θέσεις. Οι αλγόριθμοι δεν υποκαθιστούν τη στρατηγική σκέψη, την ομαδικότητα, την υπευθυνότητα — τουλάχιστον όχι ακόμη.

Η επιβράδυνση στα επαγγέλματα γραφείου δεν είναι τεχνολογικό σοκ αλλά οικονομικό. Με υψηλά επιτόκια, αβέβαιο επενδυτικό κλίμα και διαρκείς γεωπολιτικές εντάσεις, οι εταιρείες διστάζουν να δεσμευτούν με νέες μόνιμες προσλήψεις. Προτιμούν περιστασιακή εργασία, συμβάσεις μικρής διάρκειας ή εσωτερική ανακατανομή καθηκόντων. Σε τέτοιες συνθήκες, η ΑΙ λειτουργεί περισσότερο ως εργαλείο εξυπηρέτησης και λιγότερο ως υποκατάστατο ανθρώπων. Μέσα σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, αναδεικνύεται και μια πιο «σιωπηλή» κρίση: η έλλειψη πραγματικά εργατικών ανθρώπων. Πολλές επιχειρήσεις αναγνωρίζουν ότι, ακόμη κι όταν οι συνθήκες επιτρέπουν τις προσλήψεις, δυσκολεύονται να βρουν προσωπικό με σταθερή πρόθεση εργασίας, συνέπεια, διάθεση μάθησης και προσαρμοστικότητα.

Η κουλτούρα της υπερκόπωσης των προηγούμενων δεκαετιών έχει δημιουργήσει μια νέα γενιά που θέτει όρια — πολλές φορές υγιώς, αλλά κάποιες φορές τόσο αυστηρά που η διάθεση για προσπάθεια μειώνεται. Παράλληλα, η κουλτούρα της «εύκολης λύσης» και της βραχυπρόθεσμης ικανοποίησης ενισχύει την εντύπωση ότι η συστηματική εργασία είναι λιγότερο ελκυστική από έναν πιο ευέλικτο, λιγότερο δεσμευτικό τρόπο ζωής. Αυτό το φαινόμενο, το οποίο παρατηρείται σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, δημιουργεί ένα παράδοξο: ενώ το κοινό πιστεύει ότι «η ΑΙ θα μας πάρει τις δουλειές», οι εργοδότες πολλές φορές δεν μπορούν να βρουν ανθρώπους που θέλουν πραγματικά να εργαστούν με συνέπεια και διάρκεια. Αντί να εξαφανίζει θέσεις, η ΑΙ μετασχηματίζει την εργασία. Δημιουργεί νέες ανάγκες: από επιτήρηση συστημάτων έως ανάλυση δεδομένων και από σχεδιασμό ανθρώπινων διεργασιών μέχρι έλεγχο ποιότητας. Οι θέσεις δεν χάνονται· αλλάζουν μορφή. Και εκείνοι που διαθέτουν διάθεση εργασίας και μάθησης, έχουν περισσότερες ευκαιρίες από ποτέ.

Η κρίση στα επαγγέλματα γραφείου δεν είναι προϊόν της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά μιας οικονομίας που φρενάρει και μιας κοινωνίας που επαναπροσδιορίζει τι σημαίνει δουλειά, προσπάθεια και επαγγελματική συνέπεια. Αντί να κατηγορείται η τεχνολογία, χρειάζεται να δούμε τον ευρύτερο χάρτη: οι οικονομικές πιέσεις, οι νέες αξίες των νεότερων γενεών και η κόπωση των εργαζομένων δημιουργούν ένα περιβάλλον όπου τόσο οι εργοδότες όσο και οι εργαζόμενοι καλούνται να προσαρμοστούν σε όρους εντελώς νέους. Και μέσα σε αυτό το νέο τοπίο, η πραγματική εργατικότητα —το σταθερό, ήρεμο, καθημερινό φιλότιμο— γίνεται όλο και πιο σπάνια. Αυτό, όμως, είναι ανθρώπινη και κοινωνική εξέλιξη· όχι ψηφιακή απειλή.