Από το brain drain στο brain retain: Γιατί η επιστροφή στην Ελλάδα γίνεται συνειδητή επιλογή ζωής

Η επιστροφή των Ελλήνων του εξωτερικού δεν είναι πια ένα αφηρημένο πολιτικό σύνθημα ούτε μια στατιστική που καταγράφεται σε εκθέσεις και συνέδρια. Είναι μια βαθιά προσωπική απόφαση, που ωριμάζει μέσα από εμπειρίες, συγκρίσεις και έναν διαφορετικό τρόπο να ορίζεται πλέον η έννοια της επιτυχίας. Πίσω από τους αριθμούς του brain drain και τα νέα αφηγήματα περί brain regain, κρύβονται άνθρωποι που επιστρέφουν όχι επειδή δεν είχαν άλλη επιλογή, αλλά επειδή έκριναν ότι η Ελλάδα μπορεί ξανά να αποτελέσει τόπο δημιουργίας, επαγγελματικής εξέλιξης και ζωής με νόημα. Σε αυτή τη γενιά ανήκει και η Γεωργία Μοσχόβου, στέλεχος με πολυετή διεθνή εμπειρία, η οποία επέστρεψε στην Ελλάδα έπειτα από μια επιτυχημένη πορεία στο εξωτερικό, και συγκεκριμένα στην Ολλανδία. Σήμερα κατέχει θέση Senior Manager στον τομέα της Εταιρικής Επικοινωνίας, με ευθύνη για τέσσερις αγορές στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, σε ένα περιβάλλον που λειτουργεί με διεθνή πρότυπα και διασυνδέσεις πέρα από σύνορα.

Η απόφασή της να επιστρέψει δεν πάρθηκε παρορμητικά ούτε βασίστηκε σε συναισθηματικούς λόγους. Αντίθετα, ήταν αποτέλεσμα μακράς σκέψης και αξιολόγησης δεδομένων, τόσο προσωπικών όσο και επαγγελματικών. Για πολλά χρόνια, οι συνθήκες στην Ελλάδα δεν ευνοούσαν την επιστροφή ανθρώπων με διεθνή εμπειρία. Η αγορά ήταν περιορισμένη, οι ευκαιρίες λίγες και το ρίσκο μεγάλο. Ωστόσο, αυτή η εικόνα άρχισε σταδιακά να αλλάζει. Η χώρα άφησε πίσω της τις πιο δύσκολες φάσεις της κρίσης, άρχισε να δημιουργεί θεσμικά κίνητρα και, το σημαντικότερο, οι επιχειρήσεις άρχισαν να αναζητούν ενεργά στελέχη με διεθνές υπόβαθρο, δεξιότητες και διαφορετική οπτική. Παράλληλα, άλλαξε και ο τρόπος με τον οποίο η ίδια αντιλαμβανόταν την επαγγελματική εξέλιξη. Με τον χρόνο, η καριέρα έπαψε να είναι απλώς μια διαδρομή ανόδου σε οργανωτικά διαγράμματα και άρχισε να συνδέεται περισσότερο με την ποιότητα ζωής, τη δυνατότητα ουσιαστικής προσφοράς και την προσωπική ισορροπία. Η επιθυμία να δημιουργήσει οικογένεια πιο κοντά στους ανθρώπους της, αλλά και να αξιοποιήσει την εμπειρία που απέκτησε στο εξωτερικό προς όφελος της χώρας της, συνέπεσε με την εμφάνιση πιο ώριμων και ουσιαστικών επαγγελματικών ευκαιριών στην Ελλάδα.

Η επιστροφή, ωστόσο, δεν ήταν χωρίς προκλήσεις. Όπως σε κάθε νέο ξεκίνημα, υπήρξε μια αναπόφευκτη περίοδος προσαρμογής. Η ελληνική αγορά λειτουργεί με διαφορετικούς ρυθμούς και δυναμικές σε σχέση με χώρες όπως η Ολλανδία, όπου ο προγραμματισμός, η αυστηρή τήρηση χρονοδιαγραμμάτων και η προβλεψιμότητα αποτελούν βασικά στοιχεία της επαγγελματικής καθημερινότητας. Στην Ελλάδα, σε αρκετές περιπτώσεις, υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία, κάτι που άλλοτε λειτουργεί δημιουργικά και άλλοτε απαιτεί μεγαλύτερη αντοχή και προσαρμοστικότητα. Παρ’ όλα αυτά, η ίδια διαπιστώνει ότι και αυτή η κουλτούρα εξελίσσεται σταδιακά, καθώς όλο και περισσότερες επιχειρήσεις συγκλίνουν προς διεθνή standards. Αντίβαρο στις δυσκολίες αποτέλεσαν τα ισχυρά πλεονεκτήματα της ελληνικής πραγματικότητας. Η επιμονή, η δημιουργικότητα και η εφευρετικότητα των ανθρώπων, αλλά και η πιο ανθρώπινη διάσταση των επαγγελματικών σχέσεων, ξεχωρίζουν. Οι σχέσεις είναι λιγότερο τυπικές και περισσότερο ουσιαστικές, δημιουργώντας από νωρίς ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Αυτή η αίσθηση αποδοχής και στήριξης λειτουργεί ως ισχυρό κίνητρο για να δώσει κανείς τον καλύτερό του εαυτό.

Στην περίπτωσή της, η διεθνής εμπειρία όχι μόνο δεν θεωρήθηκε πολυτέλεια, αλλά αποτέλεσε βασικό εργαλείο. Ο ρόλος που ανέλαβε προϋποθέτει συνεργασία με διαφορετικές αγορές και ομάδες, σε ένα περιβάλλον όπου τα σύνορα έχουν μικρή σημασία και η ικανότητα να λειτουργείς διεθνώς είναι κρίσιμη. Η εμπειρία από πολυεθνικά σχήματα, η κατανόηση διαφορετικών κουλτουρών και η εξοικείωση με σύγχρονες πρακτικές δεν είναι προνόμιο λίγων, αλλά αναγκαίο εφόδιο για οργανισμούς που θέλουν να παραμείνουν ανταγωνιστικοί. Από το εξωτερικό, αυτό που της λείπει περισσότερο είναι το έντονα πολυπολιτισμικό περιβάλλον. Η καθημερινή συνύπαρξη ανθρώπων από δεκάδες διαφορετικές εθνικότητες, η συνεχής ανταλλαγή ιδεών και η συστηματική έκθεση στις τελευταίες τάσεις του κλάδου δημιουργούν ένα δυναμικό οικοσύστημα γνώσης. Την ίδια στιγμή, όμως, η Ελλάδα προσφέρει κάτι εξίσου σημαντικό: ένα ευρύ πεδίο δημιουργίας και ουσιαστικής συνεισφοράς, σε συνδυασμό με έναν τρόπο ζωής που δύσκολα συγκρίνεται. Η ποιότητα της καθημερινότητας, ο καλός καιρός, η κοινωνική ζωή και ο χρόνος εκτός εργασίας αποκτούν διαφορετική αξία όταν κανείς τα στερηθεί.

Το πραγματικό στοίχημα, όπως προκύπτει από αυτή τη διαδρομή, δεν είναι απλώς το brain regain, δηλαδή η επιστροφή ανθρώπων με δεξιότητες, αλλά το brain retain. Η δημιουργία συνθηκών που επιτρέπουν σε όσους επιστρέφουν να παραμείνουν, να εξελιχθούν και να νιώσουν ότι η επιλογή τους δικαιώνεται. Αυτό σημαίνει σύγχρονα εργασιακά περιβάλλοντα, σεβασμό στον εργαζόμενο, επένδυση στη συνεχή ανάπτυξη δεξιοτήτων και ουσιαστική αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας. Ιδιαίτερη σημασία έχει και το ζήτημα της χαμηλότερης αναλογίας γυναικών που επιστρέφουν στην Ελλάδα σε σχέση με τους άνδρες. Το πρόβλημα δεν αφορά την έλλειψη ικανοτήτων, αλλά συχνά την απουσία δομών που διευκολύνουν μια τόσο μεγάλη μετάβαση, ειδικά σε μια περίοδο που πολλές γυναίκες βρίσκονται σε φάση δημιουργίας οικογένειας. Η ενίσχυση της ισότιμης συμμετοχής, της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και η στήριξη της εξέλιξης των γυναικών δεν είναι απλώς ζήτημα δικαιοσύνης, αλλά κρίσιμος παράγοντας για την αντιμετώπιση και του δημογραφικού προβλήματος. Για ανθρώπους όπως η Γεωργία Μοσχόβου, η επιστροφή στην Ελλάδα δεν σηματοδοτεί μια επιστροφή στο παρελθόν, αλλά μια συνειδητή επένδυση στο μέλλον. Ένα μέλλον προσωπικό, επαγγελματικό και συλλογικό, που βασίζεται στην πεποίθηση ότι η Ελλάδα μπορεί να μετατραπεί σε έναν τόπο όπου το ταλέντο δεν φεύγει, αλλά μένει, εξελίσσεται και συμβάλλει ουσιαστικά σε αυτό που χτίζεται για τα επόμενα χρόνια.