Από το brain drain στο brain regain: Γιατί ολοένα και περισσότεροι Έλληνες της διασποράς επιλέγουν την επιστροφή

Όταν ο Γιώργος Βουρλάκης ολοκλήρωνε το MBA του στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2010, βρισκόταν σε ένα κομβικό σημείο ζωής. Η Ελλάδα έμπαινε στη δίνη της οικονομικής κρίσης και οι επαγγελματικοί ορίζοντες έμοιαζαν περιορισμένοι. Εκείνη η περίοδος, όπως εξηγεί σήμερα, δεν ήταν απλώς το τέλος μιας ακαδημαϊκής διαδρομής, αλλά η αρχή μιας βαθιάς εσωτερικής απόφασης: να αναζητήσει την εξέλιξη έξω από τα σύνορα. Μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, περιγράφει το MBA ως μια εμπειρία αφύπνισης. Η επαφή με ανθρώπους διαφορετικών υποβάθρων και τρόπων σκέψης τον βοήθησε να αντιληφθεί ότι η επαγγελματική πρόοδος δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς εξωστρέφεια και διεθνή προσανατολισμό. Η οικονομική ασφυξία της εποχής λειτούργησε ως καταλύτης και σύντομα βρέθηκε να χαράζει μια καριέρα στο εξωτερικό, η οποία εξελίχθηκε σε μια πορεία δεκαπέντε ετών στον χώρο των στρατηγικών προμηθειών και της επιχειρηματικότητας, σε διαφορετικούς κλάδους.

Η εμπειρία ζωής και εργασίας εκτός Ελλάδας, όπως σημειώνει, ήταν απαιτητική αλλά καθοριστική. Του προσέφερε ένα ώριμο επαγγελματικό περιβάλλον, με σαφείς κανόνες, διαφάνεια και κουλτούρα συνεργασίας. Σε διεθνείς οργανισμούς, διαφορετικές σχολές σκέψης συνυπάρχουν και λειτουργούν μέσα σε κοινά πλαίσια, κάτι που – όπως παραδέχεται – στην Ελλάδα υπάρχει μεν, αλλά όχι ακόμη στον βαθμό που θα έπρεπε. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, η ιδέα της επιστροφής άρχισε να ωριμάζει. Όχι ως αποτέλεσμα νοσταλγίας, αλλά ως συνειδητή επιλογή. Ο ίδιος εξηγεί ότι κάποτε πίστευε πως η εξέλιξη προϋποθέτει τη φυγή. Σήμερα, όμως, βλέπει μια διαφορετική Ελλάδα να διαμορφώνεται: μια χώρα που αρχίζει να δημιουργεί συνθήκες επαναπατρισμού και να αξιοποιεί ανθρώπους με διεθνή εμπειρία. Η οικογένεια, η οικειότητα, η κοινή πολιτισμική αναφορά και η αίσθηση του «ανήκειν» λειτούργησαν καταλυτικά στην απόφασή του.

Το φορολογικό πλαίσιο αποτέλεσε ένα πρακτικό κίνητρο, αλλά όχι το μοναδικό. Καθοριστικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι εντόπισε επαγγελματικούς ρόλους στους οποίους μπορούσε να συνεισφέρει ουσιαστικά, αξιοποιώντας τη γνώση και τη νοοτροπία που απέκτησε σε μια κορυφαία αμερικανική πολυεθνική. Για τον ίδιο, η επιστροφή δεν ήταν βήμα προς τα πίσω, αλλά μια μορφή επανασύνδεσης και προσφοράς στη χώρα που τον εκπαίδευσε. Η προσωπική του διαδρομή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο ρεύμα επαναπατρισμού, το οποίο ενισχύεται μέσα από πρωτοβουλίες όπως το BrainReGain, έναν από τους βασικούς πυλώνες του σωματείου «Ελληνισμός Εν Δράσει». Πρόκειται για μια δράση της κοινωνίας των πολιτών που στοχεύει στη σύνδεση του παγκόσμιου ελληνισμού με την ελληνική αγορά εργασίας, δημιουργώντας γέφυρες γνώσης, συνεργασίας και επιστροφής.

Όπως εξηγεί η γενική διευθύντρια του BrainReGain, Κατερίνα Μπαλιλάκη, το πρόγραμμα σχεδιάστηκε για να αντιμετωπίσει το χρόνιο πρόβλημα της φυγής υψηλής εξειδίκευσης. Ο στόχος, όπως υπογραμμίζει, δεν είναι απλώς η επιστροφή αριθμών, αλλά ανθρώπων με προοπτική και ουσιαστικό ρόλο στο παραγωγικό μέλλον της χώρας. Μέσα από δίκτυα εταιρειών, mentoring, αξιόπιστη πληροφόρηση για αμοιβές και κόστος ζωής, καθώς και συστηματική καταγραφή αναγκών και εμποδίων, το BrainReGain λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος μεταξύ διασποράς και Ελλάδας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται και στην επιχειρηματικότητα. Για Έλληνες του εξωτερικού που θέλουν να δραστηριοποιηθούν επιχειρηματικά στη χώρα, το πρόγραμμα προσφέρει πρόσβαση σε incubators, accelerators και επενδυτικά σχήματα, ώστε η επιστροφή να μη μοιάζει με επανεκκίνηση από το μηδέν. Τα αποτελέσματα, σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας τριετίας, είναι ενδεικτικά: εκατοντάδες αιτήσεις, δεκάδες επιτυχημένες αντιστοιχίσεις και πάνω από εκατό πραγματικές επιστροφές. Οι δυσκολίες, βέβαια, παραμένουν. Το χάσμα αμοιβών, η ανάγκη για αξιοκρατία, η γραφειοκρατία και η φορολογική αστάθεια εξακολουθούν να αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες. Παρ’ όλα αυτά, η ανταπόκριση της ομογένειας είναι ισχυρή. Όπως σημειώνει η κα Μπαλιλάκη, οι Έλληνες του εξωτερικού ζητούν σοβαρότητα και πραγματικές ευκαιρίες – και όταν αυτές υπάρχουν, η διάθεση επιστροφής είναι εντυπωσιακή.