Αλκοόλ και ανήλικοι: Ένας στους τρεις 16χρονους πίνει τουλάχιστον πέντε ποτά σε μια νύχτα

Ένα ανησυχητικό πορτρέτο της εφηβείας στην Ελλάδα σκιαγραφεί η νέα πανευρωπαϊκή έρευνα ESPAD 2024, που αποκαλύπτει ότι οι μαθητές της χώρας βρίσκονται στις υψηλότερες θέσεις της Ευρώπης ως προς την πρόσβαση και τη χρήση αλκοόλ, καπνού και ψυχοδραστικών ουσιών. Η δημοσιοποίησή της έρχεται σε μια δραματική συγκυρία, λίγες μόλις ημέρες μετά τον θάνατο της 16χρονης στο Γκάζι από κατανάλωση αλκοόλ – μια τραγική υπόθεση που ανέδειξε ξανά το κενό εφαρμογής του νόμου που απαγορεύει την πώληση ποτών και τσιγάρων σε ανηλίκους. Η έρευνα, η μεγαλύτερη του είδους της στην Ευρώπη, κάλυψε 113.883 εφήβους ηλικίας 15-16 ετών από 37 χώρες. Στην Ελλάδα συμμετείχαν 6.810 μαθητές από 488 σχολεία, και τα ευρήματα είναι αποκαλυπτικά: οι νέοι στη χώρα μας έχουν την ευκολότερη πρόσβαση στο αλκοόλ πανευρωπαϊκά. Παρότι η συνολική κατανάλωση αλκοόλ έχει μειωθεί τα τελευταία 25 χρόνια, το φαινόμενο παραμένει βαθιά ριζωμένο στις συνήθειες των εφήβων.

Το 33% των 16χρονων δηλώνει ότι κατανάλωσε τουλάχιστον πέντε ποτά σε μία περίσταση μέσα στον τελευταίο μήνα, ενώ το 13% παραδέχεται ότι έχει μεθύσει — αυξημένο ποσοστό σε σχέση με το 2019. Το 92% των εφήβων υποστηρίζει ότι μπορεί να προμηθευτεί αλκοόλ «πολύ εύκολα», γεγονός που υπογραμμίζει την πλήρη απουσία ουσιαστικών ελέγχων στην αγορά. Τα κορίτσια δεν υπολείπονται: 87% έχουν δοκιμάσει αλκοόλ, ενώ τα αγόρια παραμένουν πρώτα στην υπερβολική κατανάλωση με 39% έναντι 35%. Εντυπωσιακή είναι και η διάδοση των ηλεκτρονικών τσιγάρων – το 26% δηλώνει ότι τα χρησιμοποίησε τον τελευταίο μήνα, ενώ τα δύο τρίτα των μαθητών θεωρούν εξαιρετικά εύκολη την πρόσβασή τους.

Η χρήση καπνού, παραδοσιακού ή ηλεκτρονικού, φτάνει στο 54% των μαθητών – ποσοστό αισθητά υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (48%). Παράλληλα, αυξάνεται η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών και ισχυρών παυσίπονων χωρίς ιατρική συνταγή, αλλά και η κατανάλωση εισπνεόμενων όπως κόλλες ή διαλύτες. Οι έφηβοι δηλώνουν επίσης ότι η πρόσβαση σε κάνναβη, κοκαΐνη και ηρεμιστικά είναι πιο εύκολη από ποτέ, σε αντίθεση με τη γενική πτωτική τάση που καταγράφεται στην υπόλοιπη Ευρώπη από το 2011. Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι και τα στοιχεία για τα τυχερά παιχνίδια: η Ελλάδα κατατάσσεται στις πρώτες θέσεις με 11% των εφήβων να δηλώνουν συμμετοχή, σχεδόν διπλάσιο ποσοστό από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η εξάρτηση από τον τζόγο, τα social media και τα online παιχνίδια δημιουργεί μια νέα γενιά εθισμών, πιο «σιωπηλών» αλλά εξίσου επικίνδυνων.

Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η έρευνα επιβεβαιώνει τη μείωση στη χρήση παραδοσιακών ουσιών, όμως ταυτόχρονα καταγράφει αύξηση νέων μορφών εξάρτησης: ηλεκτρονικά τσιγάρα, ψυχοδραστικά φάρμακα χωρίς συνταγή, τυχερά παιχνίδια και υπερβολική ψηφιακή ενασχόληση. Οι συμπεριφορές αυτές, αν και λιγότερο ορατές, επηρεάζουν βαθιά την ψυχική υγεία και την κοινωνική ανάπτυξη των εφήβων.

Η ελληνική έρευνα, που πραγματοποιήθηκε από το ΕΠΙΨΥ στο πλαίσιο του ΕΚΤΕΠΝ και με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας, προτείνει τρεις βασικούς άξονες πολιτικής: Πρώτον, ενίσχυση της επιστημονικά τεκμηριωμένης πρόληψης, με δράσεις που θα βασίζονται σε δεδομένα και όχι σε αποσπασματικές πρωτοβουλίες.
Δεύτερον, προστασία στο ψηφιακό περιβάλλον, με μέτρα επαλήθευσης ηλικίας και έλεγχο των διαδικτυακών κινδύνων, όπως τα στοιχήματα και τα εθιστικά παιχνίδια.
Και τρίτον, προώθηση της ψυχικής ανθεκτικότητας, με στήριξη των μαθητών στα σχολεία και στις κοινότητες, ιδιαίτερα των κοριτσιών, που σύμφωνα με τα ευρήματα εμφανίζουν μεγαλύτερη ψυχολογική πίεση.

Οι επιστήμονες προειδοποιούν πως η εικόνα που αποτυπώνεται δεν είναι απλώς στατιστική – είναι κοινωνικός καθρέφτης. Οι έφηβοι δεν αναζητούν μόνο ουσίες, αλλά διεξόδους, αποδοχή και νόημα. Και αν η πολιτεία δεν σταθεί στο ύψος αυτής της πραγματικότητας, οι αριθμοί θα πάψουν να είναι ψυχροί — θα μετατραπούν σε πρόσωπα, σε ιστορίες, σε χαμένες εφηβείες.