Μέτρα για αλκοόλ και καπνό σε ανήλικους: Τρία νέα ψηφιακά εργαλεία

Η κυβέρνηση επιχειρεί να θωρακίσει θεσμικά και ψηφιακά την προστασία των ανηλίκων από το αλκοόλ και τα καπνικά προϊόντα, παρουσιάζοντας στο Μέγαρο Μαξίμου τρία νέα εργαλεία ελέγχου, σε σύσκεψη υπό τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. Πρόκειται για μια «δεύτερη φάση» εφαρμογής του νόμου που ψηφίστηκε τον Ιούλιο, με τον οποίο απαγορεύεται ρητά η διάθεση καπνικών και αλκοόλ σε ανήλικους, αυτή τη φορά όμως με τη βοήθεια του gov.gr, των ψηφιακών πορτοφολιών και ενός πιο «χαρτογραφημένου» πεδίου ελέγχων. Το πρώτο εργαλείο αφορά ένα νέο ηλεκτρονικό μητρώο ιδιωτικών εκδηλώσεων στις οποίες συμμετέχουν ανήλικοι. Κάθε επιχείρηση που φιλοξενεί τέτοιες εκδηλώσεις – από σχολικούς χορούς μέχρι πάρτι αποφοίτησης – θα είναι υποχρεωμένη να τις δηλώνει εκ των προτέρων στο gov.gr. Η καταχώριση θα γίνεται από τον νόμιμο εκπρόσωπο της επιχείρησης που αναλαμβάνει την εκδήλωση και θα περιλαμβάνει τον τύπο της (χορός, γιορτή, πάρτι κ.λπ.) και την ημερομηνία διεξαγωγής. Η αναγγελία δεν θα μένει απλή φόρμα: θα πρέπει να επιβεβαιώνεται στη συνέχεια και από τον πελάτη που διοργανώνει το event, ώστε να δημιουργείται αυτόματα ένα ιδιωτικό συμφωνητικό ανάμεσα στις δύο πλευρές. Με αυτόν τον τρόπο, η κυβέρνηση επιχειρεί να βάλει τέλος στην «γκρίζα ζώνη» των αδήλωτων ιδιωτικών εκδηλώσεων, όπου καταστήματα που κανονικά δεν επιτρέπεται να δέχονται ανηλίκους ή να τους σερβίρουν αλκοόλ, άνοιγαν τις πόρτες τους εκτάκτως χωρίς να αφήνουν κανένα ψηφιακό ίχνος. Η ύπαρξη μητρώου και συμβολαίου καθιστά πιο εύκολη την στοχευμένη παρουσία ελεγκτικών μηχανισμών ακριβώς εκεί που υπάρχει αυξημένος κίνδυνος παραβίασης της νομοθεσίας.

Το δεύτερο εργαλείο είναι ένα πανελλαδικό ηλεκτρονικό μητρώο σημείων πώλησης καπνικών προϊόντων και αλκοόλ. Κάθε κατάστημα που εμπορεύεται τσιγάρα, προϊόντα θερμαινόμενου καπνού, ποτά με αλκοόλ ή άλλα συναφή προϊόντα θα πρέπει, μέσω μιας σύντομης διαδικασίας στο gov.gr, να δηλώσει αναλυτικά τι πουλά. Αμέσως μετά θα λαμβάνει ένα έγγραφο με μοναδικό κωδικό QR, που θα πιστοποιεί την εγγραφή στο μητρώο και θα αναφέρει τα είδη που έχει δηλώσει ότι διαθέτει. Στόχος είναι η πλήρης «χαρτογράφηση» του τοπίου: από τα περίπτερα και τα μίνι μάρκετ μέχρι τα σούπερ μάρκετ και τα μπαρ, το κράτος θα έχει καθαρή εικόνα για κάθε σημείο πώλησης και για την ακριβή γκάμα των προϊόντων του. Παράλληλα, ο κωδικός QR θα λειτουργεί ως «ψηφιακή ταυτότητα» του καταστήματος. Οι ελεγκτές θα μπορούν άμεσα να βλέπουν αν ένα σημείο πουλησης έχει δηλώσει ό,τι πραγματικά διαθέτει, αν εμπορεύεται κατηγορίες προϊόντων χωρίς άδεια ή αν εμφανίζει αναντιστοιχίες. Προβλέπεται μάλιστα και μεταβατική περίοδος, κατά την οποία οι ιδιοκτήτες θα έχουν χρόνο να φροντίσουν για την εγγραφή των επιχειρήσεών τους, πριν το σύστημα γίνει υποχρεωτικό και ενεργοποιηθούν πλήρως οι κυρώσεις.

Το τρίτο ψηφιακό εργαλείο είναι ίσως και το πιο κρίσιμο στην καθημερινή πράξη: ένας ασφαλής μηχανισμός επαλήθευσης της ηλικίας των αγοραστών, τόσο σε φυσικά καταστήματα όσο και στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Η λύση βασίζεται στον μηχανισμό επαλήθευσης που έχει ήδη αναπτυχθεί για την εφαρμογή KidsWallet και αξιοποιεί το Gov.gr Wallet και το KidsWallet ως «κλειδιά» ψηφιακής ταυτοποίησης. Στην πράξη, ο έλεγχος θα γίνεται σε ελάχιστα δευτερόλεπτα. Ο πωλητής σε ένα φυσικό κατάστημα θα σκανάρει έναν κωδικό QR από το ψηφιακό πορτοφόλι του πελάτη, χωρίς να βλέπει προσωπικά δεδομένα, και θα λαμβάνει μόνο μία κρίσιμη πληροφορία: αν ο αγοραστής είναι ή όχι ανήλικος. Το ίδιο θα ισχύει και στις online αγορές, όπου στη σελίδα του πωλητή θα εμφανίζεται κωδικός QR, τον οποίο ο χρήστης θα σκανάρει με την εφαρμογή στο κινητό του. Ο στόχος είναι διπλός: από τη μία, να κλείσει το «παράθυρο» της ανεξέλεγκτης πώλησης μέσω Διαδικτύου, όπου μέχρι τώρα τα ηλικιακά φίλτρα ήταν στην πράξη ανύπαρκτα ή εύκολα παρακάμψιμα, και από την άλλη, να προστατευθούν τα προσωπικά δεδομένα των πολιτών, καθώς οι έλεγχοι δεν θα απαιτούν την αποκάλυψη ονοματεπωνύμων ή άλλων ευαίσθητων στοιχείων, παρά μόνο την πληροφορία που ενδιαφέρει νομικά – την ηλικιακή κατηγορία.

Μετά τη σύσκεψη στο Μέγαρο Μαξίμου, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης παρουσίασε την πολιτική λογική πίσω από την πρωτοβουλία. Υπενθύμισε ότι τον Ιούλιο η κυβέρνηση ψήφισε έναν ιδιαίτερα αυστηρό νόμο που απαγορεύει τη διάθεση καπνικών και αλκοολούχων προϊόντων σε ανηλίκους και τόνισε ότι «ήρθε η ώρα να αξιοποιήσουμε όλα τα εργαλεία που έχουμε στη διάθεσή μας, έτσι ώστε να δώσουμε στους ελεγκτικούς μηχανισμούς και στην Ελληνική Αστυνομία τη δυνατότητα να εφαρμοστεί αυτός ο νόμος». Στάθηκε ιδιαίτερα στο νέο εργαλείο ψηφιακής επιβεβαίωσης της ηλικίας, υπογραμμίζοντας ότι η Ελλάδα βρίσκεται «στην πρώτη γραμμή της Ευρώπης» σε ό,τι αφορά τα ζητήματα ψηφιακής επαλήθευσης των πολιτών. Άφησε δε σαφώς να εννοηθεί ότι οι τεχνολογίες αυτές δεν θα περιοριστούν μόνο στο αλκοόλ και τον καπνό, αλλά θα αξιοποιηθούν στο μέλλον και για την πρόσβαση των ανηλίκων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έναν τομέα που ανοίγει ήδη μεγάλη δημόσια συζήτηση σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ταυτόχρονα, ο πρωθυπουργός υπογράμμισε τον ρόλο της κοινωνίας και των γονέων, τονίζοντας ότι η κρατική πολιτική δεν αρκεί από μόνη της και ότι η ενημέρωση και η οικογενειακή ευθύνη είναι αναγκαίοι κρίκοι στην αλυσίδα προστασίας από τον εθισμό στο κάπνισμα και στην κατανάλωση αλκοόλ.

Ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης, από την πλευρά του, μίλησε για «ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης». Θύμισε ότι το καλοκαίρι αυστηροποιήθηκε το θεσμικό πλαίσιο για τα καπνικά και το αλκοόλ και ότι η απαγόρευση στους ανηλίκους είναι πλέον ξεκάθαρη, αλλά επεσήμανε ότι ο νόμος χωρίς μηχανισμό εφαρμογής μένει κενό γράμμα. Τα νέα πληροφοριακά συστήματα, υποστήριξε, δίνουν για πρώτη φορά τη δυνατότητα ελέγχου σε πραγματικό χρόνο, ώστε να διασφαλιστεί στην πράξη ότι οι ανήλικοι δεν θα έχουν πρόσβαση σε προϊόντα που η πολιτεία θεωρεί επικίνδυνα γι’ αυτούς. Καίριο ρόλο στην εξίσωση αποκτά και η Ελληνική Αστυνομία, όπως ανέφερε ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης. Με βάση τον νέο νόμο, η ΕΛ.ΑΣ. εντάσσεται πλέον θεσμικά στους φορείς που θα διενεργούν ελέγχους σε όλα τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος για την παροχή αλκοόλ σε ανηλίκους. Οι πολίτες, και ειδικά οι γονείς, θα μπορούν να απευθύνονται στην Αστυνομία είτε μέσω της εφαρμογής SAFE.YOUth που μπορούν να κατεβάζουν στο κινητό τους, είτε καλώντας τον πενταψήφιο αριθμό 10201, για να καταγγέλλουν επαγγελματίες που παρανομούν. Με αυτόν τον τρόπο, το κράτος επιχειρεί να μετατρέψει το κοινωνικό πρόβλημα της ανεξέλεγκτης πρόσβασης των νέων στο αλκοόλ σε υπόθεση συλλογικής εγρήγορσης: η πολιτεία δημιουργεί τα κανάλια, αλλά χρειάζεται και η ενεργός συμμετοχή των πολιτών.

Ο υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης Δημήτρης Παπαστεργίου ανέδειξε την πλευρά της τεχνολογίας ως εργαλείου πρόληψης και όχι μόνο καταστολής. Όπως σημείωσε, η προστασία των παιδιών από την αγορά καπνού και αλκοόλ «είναι ευθύνη όλων» και περνά και μέσα από έξυπνες ψηφιακές λύσεις. Η καταγραφή όλων των σημείων πώλησης, το μητρώο ιδιωτικών εκδηλώσεων με ανήλικους και κυρίως η επαλήθευση ηλικίας μέσω της ψηφιακής ταυτότητας συνθέτουν μια τριάδα μέτρων που – όπως είπε – είναι ήδη έτοιμα και θα μπουν σε εφαρμογή «πάρα πολύ άμεσα», προς όφελος των παιδιών. Στη σύσκεψη συμμετείχαν επίσης ο υπουργός Επικρατείας Άκης Σκέρτσος, ο υφυπουργός Υγείας Δημήτρης Βαρτζόπουλος και ο γενικός γραμματέας του Πρωθυπουργού Στέλιος Κουτνατζής, επιβεβαιώνοντας ότι πρόκειται για οριζόντια κυβερνητική πρωτοβουλία με ισχυρό πολιτικό αποτύπωμα.

Συνολικά, τα τρία νέα ψηφιακά εργαλεία δεν είναι απλώς τεχνικές προσθήκες σε έναν νόμο που ήδη υπάρχει. Αποτελούν την προσπάθεια της κυβέρνησης να συνδέσει τη δημόσια υγεία, την προστασία των ανηλίκων και τον ψηφιακό μετασχηματισμό του κράτους σε ένα ενιαίο σχέδιο. Η πραγματική τους αποτελεσματικότητα θα κριθεί, βέβαια, από το πόσο γρήγορα θα εγγραφούν οι επιχειρήσεις, από το πόσο αποφασιστικά θα γίνουν οι έλεγχοι και από το αν η κοινωνία θα αγκαλιάσει τις δυνατότητες καταγγελίας και συμμετοχής. Όμως το μήνυμα είναι σαφές: η εποχή της «χαλαρής ανοχής» απέναντι στην πρόσβαση ανηλίκων σε καπνό και αλκοόλ δείχνει να κλείνει, και στη θέση της έρχεται ένα πιο δομημένο, ψηφιακά ενισχυμένο πλαίσιο προστασίας.