Πώς μια αποικία νυχτερίδων προστατεύει διακριτικά τους θησαυρούς της Βιβλιοθήκης Joanina

Όταν πέφτει το σούρουπο πάνω από τις αυλές του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα, ο πιο αθόρυβος μηχανισμός φύλαξης μπαίνει σε λειτουργία. Από τις κρυψώνες πίσω από τα ξύλινα ράφια της Βιβλιοθήκης Joanina ξεπροβάλλουν νυχτερίδες – μικρές, αθέατες σκιές που περιπολούν το σκοτάδι. Δεν κάνουν επίδειξη δύναμης ούτε θόρυβο. Κάνουν όμως δουλειά: κυνηγούν τα έντομα που μπορούν να φθείρουν περγαμηνές, να σημαδέψουν χαρτιά, να αλλοιώσουν αιώνες γνώσης. Χτισμένη το 1717, η Joanina είναι μια ζωντανή απόδειξη ότι η αρχιτεκτονική μπορεί να υπηρετήσει τη διατήρηση. Χοντροί τοίχοι, πόρτες από τικ, επενδύσεις ξύλου που «ρυθμίζουν» το μικροκλίμα χωρίς μηχανές. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, πάνω από 200.000 τόμοι παραμένουν όρθιοι απέναντι στον χρόνο. Και, μαζί με τα υλικά, συνεισφέρει και η φύση: μια αποικία νυχτερίδων που καταγράφηκε ήδη από τον 19ο αιώνα και έκτοτε έγινε οργανικό κομμάτι της καθημερινότητας.

Η συνύπαρξη δεν είναι τυχαία ούτε ρομαντική λεπτομέρεια. Είναι πρακτική επιλογή. Κάθε βράδυ, πριν κλείσουν τα φώτα, τα έπιπλα καλύπτονται με δέρμα για να προστατεύονται από τα ίχνη των «φρουρών». Κάθε πρωί, πριν μπουν οι επισκέπτες, ο χώρος καθαρίζεται σχολαστικά. Κανείς δεν ενοχλεί κανέναν: οι άνθρωποι εργάζονται τη μέρα, οι νυχτερίδες τη νύχτα· η βιβλιοθήκη μένει ασφαλής και οι τόμοι ανασαίνουν ήσυχα. Το 2015, όταν η Joanina ανακαινίστηκε, η επιλογή ήταν σαφής: οι νέες πόρτες σχεδιάστηκαν με διακριτικά ανοίγματα για να διατηρηθεί το «δρομολόγιο» των ζώων προς τους κήπους και το νερό τους. Δεν ήταν παραχώρηση στη γραφικότητα, ήταν αναγνώριση ενός άτυπου συμβολαίου που έχει αποδώσει. Οι νυχτερίδες δεν εμφανίζονται στο κοινό, δεν ανήκουν στο θέαμα. Λειτουργούν στο παρασκήνιο, όπως κάθε αποτελεσματικός μηχανισμός πρόληψης.

Όσοι επιμένουν να τις δουν, στήνονται έξω λίγο μετά το κλείσιμο. Για μια στιγμή, οι σκιές τους ξεχωρίζουν πάνω από τους κήπους και χάνονται πάλι στο σκοτάδι. Μέσα, μια μικρή έκθεση θυμίζει την ιστορία της αποικίας και παρουσιάζει λίγα ταριχευμένα δείγματα – όχι ως «εξωτικά» ευρήματα, αλλά ως μάρτυρες ενός παλιού, απλού κανόνα: η φύση, όταν την εμπιστεύεσαι, βρίσκει τον ρόλο της. Η Joanina, σύμβολο του Διαφωτισμού, διδάσκει έτσι κάτι βαθύτερο από την αγάπη για τα βιβλία. Δείχνει πώς η γνώση συντηρείται όχι μόνο με κλίβανο και υγρασιόμετρο, αλλά και με σεβασμό σε οικολογικές ισορροπίες που προϋπήρχαν. Το αποτέλεσμα είναι ένα αθόρυβο τρίπτυχο: κτίριο που «κρατά» το κλίμα, άνθρωποι που προσαρμόζουν τη ρουτίνα τους, ζώα που επιτελούν έναν ρόλο ακριβή.