Περιστέρια κατάσκοποι: Το νέο, ανησυχητικό οπλοστάσιο της Ρωσίας

Η Ρωσία δείχνει για ακόμη μια φορά ότι η έρευνα γύρω από τα μη συμβατικά μέσα κατασκοπείας δεν αποτελεί απλώς ένα παλιό κατάλοιπο της σοβιετικής εποχής, αλλά μια ζωντανή, εξελισσόμενη στρατηγική. Η αποκάλυψη ότι μια κρατικά συνδεδεμένη νευροτεχνολογική εταιρεία στη Μόσχα, η Neiry, δοκιμάζει περιστέρια με νευρωνικά εμφυτεύματα που μπορούν να κατευθύνονται τηλεχειριστικά, μοιάζει με επιστημονική φαντασία. Ωστόσο, δεν είναι μια καινοτομία που εμφανίστηκε από το πουθενά. Αντίθετα, είναι το νεότερο κεφάλαιο σε μια μακρά ιστορία όπου η βιολογία αξιοποιείται ως εργαλείο στρατιωτικής ισχύος και αθέατης επιρροής.

Σύμφωνα με τη Neiry, τα λεγόμενα «bird-biodrones» PJN-1 είναι συνηθισμένα περιστέρια στα οποία έχουν τοποθετηθεί με χειρουργική ακρίβεια μικροσκοπικά νευρικά εμφυτεύματα. Τα ηλεκτρόδια εισάγονται σε περιοχές του εγκεφάλου που επηρεάζουν τον προσανατολισμό και τη λήψη αποφάσεων, επιτρέποντας στους χειριστές να αλλάζουν πορείες πτήσης σε πραγματικό χρόνο. Τα πουλιά φέρουν μικρούς ηλεκτρονικούς σάκους με ηλιακά πάνελ, GPS και συστήματα που στέλνουν παλμούς στο νευροτσίπ, κάνοντας το περιστέρι να «πιστεύει» ότι επιθυμεί να κινηθεί προς την κατεύθυνση που του επιβάλλεται. Η εταιρεία ισχυρίζεται ότι δεν απαιτείται εκπαίδευση και ότι οποιοδήποτε ζώο γίνεται τηλεκατευθυνόμενο αμέσως μετά την επέμβαση, επιτυγχάνοντας έτσι μια μορφή νευρωνικού ελέγχου που υπερβαίνει κατά πολύ όσα γνωρίζαμε μέχρι σήμερα για τη χρήση του ζωικού βασιλείου σε στρατιωτικά προγράμματα.

Αν και η Neiry παρουσιάζει την τεχνολογία ως εργαλείο για περιβαλλοντική παρακολούθηση, φύλαξη εγκαταστάσεων και αποστολές έρευνας και διάσωσης, η πιθανή μεταφορά της σε στρατιωτικές εφαρμογές είναι σχεδόν αυτονόητη. Ένα περιστέρι εξοπλισμένο με μικροκάμερα και τηλεκατεύθυνση μπορεί να πετάξει απαρατήρητο σε πυκνό αστικό περιβάλλον, να διασχίσει συνοριακές περιοχές ή να φτάσει σε κρίσιμες υποδομές όπου ένα συμβατικό drone θα εντοπιζόταν αμέσως. Η δυνατότητα να πραγματοποιεί εξαιρετικά μεγάλες αποστάσεις μέσα σε λίγες ημέρες, χωρίς να εγείρει υποψίες, καθιστά το σύστημα ιδανικό για αποστολές όπου η αφάνεια είναι κρίσιμη.

Ωστόσο, όσο εντυπωσιακό φαίνεται το πρόγραμμα, άλλο τόσο φυσική είναι η συνέχεια που αποτελεί σε μια χώρα με μακρά ιστορία αξιοποίησης ζώων για στρατιωτικούς σκοπούς. Από τη δεκαετία του 1960, η Σοβιετική Ένωση ανέπτυξε το θρυλικό πρόγραμμα των «μαχητικών δελφινιών». Στις εγκαταστάσεις της Σεβαστούπολης εκπαιδεύονταν δελφίνια και φώκιες να εντοπίζουν εχθρικούς δύτες, να τοποθετούν εκρηκτικούς μηχανισμούς και να περιπολούν λιμενικές ζώνες. Μετά την πτώση της ΕΣΣΔ το πρόγραμμα πέρασε στην Ουκρανία, αλλά επανήλθε στη Ρωσία με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, όταν φωτογραφίες δορυφόρων αποκάλυψαν ανανεωμένες εγκαταστάσεις και προστατευμένες υδάτινες περιοχές.

Ένα άλλο περιστατικό που είχε προκαλέσει διεθνές ενδιαφέρον ήταν η εμφάνιση της περίφημης Hvaldimir, μιας λευκής φάλαινας που βρέθηκε στη Νορβηγία με έναν περίεργο ιμάντα που είχε σημάνσεις ρωσικής προέλευσης. Η ασυνήθιστη εξοικείωση της φάλαινας με τους ανθρώπους, η εκπαίδευση που φαινόταν πως είχε λάβει και ο εξοπλισμός που έφερε είχαν οδηγήσει ειδικούς να υποθέσουν ότι προερχόταν από κάποιο θαλάσσιο πρόγραμμα κατασκοπείας. Παράλληλα, παλαιότερα αρχεία της KGB καταγράφουν προγράμματα εκπαίδευσης κορακιών για συλλογή εγγράφων, φώκιες για εντοπισμό ναρκών σε παγωμένες θάλασσες και μια σειρά από εξαιρετικά ανορθόδοξες μεθόδους όπου η φυσική συμπεριφορά των ζώων χρησιμοποιούνταν για πράξεις επιτήρησης.

Σε αντίθεση όμως με εκείνα τα προγράμματα, τα οποία βασίζονταν στην εκπαίδευση, στις ανταμοιβές και στη διαμόρφωση συμπεριφοράς, η σημερινή τεχνολογία της Neiry μετακινείται σε ένα εντελώς νέο επίπεδο: τη νευροχειραγώγηση. Πρόκειται για μια τομή που ανοίγει έναν κόσμο όπου ζώα με ενσωματωμένα κυκλώματα μπορούν να λειτουργούν ως υβρίδια οργανισμού και μηχανής, χωρίς κανένα εξωτερικό σημάδι πέρα από ένα λεπτό σύρμα στο κεφάλι. Το ζήτημα της βιοηθικής γίνεται διαρκώς πιο έντονο, ιδιαίτερα από τη στιγμή που η εταιρεία δεν έχει αποκαλύψει στοιχεία για την επιβίωση ή τις απώλειες κατά τις δοκιμές, ούτε έχει παρουσιάσει διαφανή πρωτόκολλα για την ευζωία των ζώων.

Παράλληλα, η στρατιωτική διάσταση είναι αδύνατον να αγνοηθεί. Σε μια εποχή όπου ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει μετατραπεί σε εργαστήριο τεχνολογίας drones, ηλεκτρονικού πολέμου και τεχνητής νοημοσύνης, η δυνατότητα χρήσης ζωντανών πτηνών που δεν επηρεάζονται από παρεμβολές, δεν εντοπίζονται από ραντάρ και μπορούν να κινηθούν αθόρυβα στο πιο πυκνοκατοικημένο περιβάλλον αποτελεί τεράστιο πλεονέκτημα. Η ίδια η Neiry συνεργάζεται με δομές όπως το Skolkovo και έχει λάβει χρηματοδότηση από οργανισμούς συνδεδεμένους με το Russian Direct Investment Fund, γεγονός που υποδηλώνει άμεση σχέση με κρατικές προτεραιότητες.

Η ιστορία της ρωσικής βιοστρατιωτικής τεχνολογίας απλώνεται λοιπόν από τα μυστικά προγράμματα του Ψυχρού Πολέμου μέχρι τα σύγχρονα πειράματα νευρωνικής διεπαφής. Το βήμα που γίνεται τώρα, από την εκπαίδευση προς την τεχνητή νευροδιέγερση, δεν αλλάζει απλώς τη φύση των επιχειρησιακών μέσων. Αλλάζει το ίδιο το περιεχόμενο της έννοιας «έλεγχος». Καθώς η τεχνολογία αυτή προχωρά, η συζήτηση για τη βιοηθική, τη στρατιωτική χρήση των ζώων και τη διεθνή νομοθεσία γύρω από τα «ζωντανά βιονικά συστήματα» θα γίνεται όλο και πιο επείγουσα. Το μόνο βέβαιο είναι ότι η Ρωσία δεν εισέρχεται τώρα σε αυτό το πεδίο. Απλώς επιστρέφει σε μια παράδοση που δεν εγκατέλειψε ποτέ – μόνο που σήμερα τα μέσα της είναι πιο σύνθετα, πιο εξελιγμένα και απείρως πιο ανησυχητικά.

A whale filmed playing ‘fetch’ with a rugby ball is Hvaldimir, the beluga in Norway some speculate escaped from the Russian military. pic.twitter.com/HEbNX8mwlQ

— Domenico (@AvatarDomy) July 23, 2020