Πάπας Λέων Τουρκία: Οι συμβολισμοί, οι απουσίες και ο γεωπολιτικός αντίκτυπος

Με φόντο την επέτειο των 1.700 ετών από την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας και με σαφές μήνυμα υπέρ της χριστιανικής ενότητας και του θρησκευτικού πλουραλισμού, ξεκίνησε χθες η τετραήμερη επίσκεψη του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στην Τουρκία. Η παρουσία του στη χώρα έχει βαρύ θεολογικό, εκκλησιαστικό αλλά και πολιτικό φορτίο, επαναφέροντας με ένταση στο διεθνές προσκήνιο το ζήτημα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, η οποία παραμένει κλειστή από το 1971. Ήδη από την πρώτη ημέρα, η επίσκεψη του προκαθήμενου της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας λειτούργησε ως πολλαπλός συμβολισμός: στήριξη των χριστιανικών μειονοτήτων στην Τουρκία, ενίσχυση του διαχριστιανικού διαλόγου, αλλά και εμμέση υπενθύμιση της εκκρεμότητας γύρω από τον ρόλο και το καθεστώς του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Λίγο πριν αναχωρήσει από τη Ρώμη, ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ μίλησε στον ανταποκριτή του ΑΠΕ–ΜΠΕ, επισημαίνοντας ότι η επίσκεψη στην Τουρκία δεν είναι τυχαία πρωτοβουλία, αλλά συνέχεια ενός σχεδίου που είχαν εκπονήσει ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος και ο αείμνηστος Πάπας Φραγκίσκος, με αφορμή τα 1.700 χρόνια από τη Σύνοδο της Νίκαιας. Το σχέδιο «πάγωσε» μετά τον θάνατο του Φραγκίσκου, ωστόσο ο Λέων ΙΔ΄ αποφάσισε να το υλοποιήσει, θέλοντας – όπως υπογράμμισε – να καταδείξει ότι η επιδίωξη της ενότητας των Χριστιανών παραμένει στον πυρήνα της παπικής διακονίας. «Η ενότητα μπορεί να γίνει πηγή ειρήνης για όλο τον κόσμο», σημείωσε, αναφερόμενος στο βάθος και τη σημασία του διαχριστιανικού διαλόγου. Τόνισε ότι απαιτείται «η χριστιανική μας μαρτυρία» και ότι η συνάντηση με τον Πατριάρχη Βαρθολομαίο αποτελεί σημαντική ευκαιρία για να γίνει ένα ακόμη βήμα προς την επανένωση του διαιρεμένου χριστιανισμού.

Στην Άγκυρα με μηνύματα πλουραλισμού προς τον Ερντογάν

Η πρώτη στάση της επίσκεψης ήταν η Άγκυρα. Εκεί ο Πάπας συναντήθηκε με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναδεικνύοντας στον δημόσιο λόγο του τον ρόλο της Τουρκίας ως «γέφυρας» ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, την Ασία και την Ευρώπη, αλλά και ως χώρο συνάντησης θρησκειών και πολιτισμών. Το κεντρικό του μήνυμα, ωστόσο, δεν ήταν τυπικά διπλωματικό. Ο Πάπας προειδοποίησε κατά της «ομογενοποίησης» της τουρκικής κοινωνίας, σημειώνοντας ότι μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε σε «φτωχοποίηση», καθώς «μια κοινωνία δεν είναι ζωντανή αν δεν είναι πλουραλιστική». Πίσω από τις διατυπώσεις αυτές πολλοί αναλυτές διέκριναν σαφή αναφορά στην ανάγκη προστασίας των μειονοτήτων – ιδιαίτερα των χριστιανικών κοινοτήτων που αποτελούν ένα ελάχιστο ποσοστό (περίπου 0,1%) του πληθυσμού των 86 εκατομμυρίων κατοίκων της Τουρκίας. Ο Λέων ΙΔ΄ στάθηκε επίσης στην ισότητα γυναικών και ανδρών, τονίζοντας ότι η ενεργός συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνική, επαγγελματική, πολιτιστική και πολιτική ζωή αποτελεί κεντρικό δείκτη δημοκρατίας και σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το ζήτημα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης ήρθε και πάλι στο φως. Η παρουσία ενός Πάπα στην Τουρκία, σε συνδυασμό με τα μηνύματα περί πλουραλισμού, συνιστά για πολλούς μια έμμεση αλλά σαφή υπενθύμιση της εκκρεμότητας γύρω από την επαναλειτουργία της ιστορικής σχολής, που αποτελεί ζωτικό θεσμό για το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Εκκλησιαστικοί και διπλωματικοί παρατηρητές εκτιμούν ότι η συγκυρία μπορεί να αξιοποιηθεί ως εφαλτήριο νέων συζητήσεων για τη θρησκευτική ελευθερία στην Τουρκία, εφόσον η Άγκυρα θελήσει να δώσει χειροπιαστά δείγματα σεβασμού προς τις χριστιανικές κοινότητες.

Η σκιά της Ρωσίας

Την ίδια στιγμή, στο παρασκήνιο της επίσκεψης διακρίνονται σαφείς γεωπολιτικές και γεωεκκλησιαστικές αποχρώσεις. Η Μόσχα αντιμετωπίζει με καχυποψία τις κινήσεις που ενισχύουν τον ρόλο του Φαναρίου και την προσέγγιση Ορθοδόξων–Καθολικών. Εκκλησιαστικές πηγές, κοντά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, συνδέουν τη στάση της Ρωσικής Εκκλησίας με την απουσία από τους εορτασμούς των Πατριαρχών Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, οι οποίοι διατηρούν στενούς δεσμούς με το Πατριαρχείο Μόσχας. Η ρωσική πλευρά, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, επιχειρεί να περιορίσει το εύρος της απήχησης της επίσκεψης, υποβαθμίζοντας συμβολικά την αξία της και διατηρώντας πυρήνες αντίστασης σε κάθε πρωτοβουλία που προωθεί τον θεολογικό διάλογο και την πρακτική προσέγγιση των Εκκλησιών. Σήμερα, ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος συναντώνται στη Νίκαια, το Ιζνίκ της σημερινής Τουρκίας, στον τόπο όπου συνεκλήθη η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος. Η συνάντηση χαρακτηρίζεται ιστορική και υψηλού συμβολισμού, καθώς οι δύο ηγέτες του χριστιανισμού θα αναπέμψουν κοινές προσευχές για τη διαχριστιανική ενότητα, τιμώντας την επέτειο των 1.700 ετών από τη σύνοδο που διαμόρφωσε το θεμέλιο του κοινού «Πιστεύω». Στην πρόσφατη επιστολή του με τίτλο «In unitate fidei» («Εν τη ενότητα της πίστης»), ο Πάπας υπογραμμίζει την «οικουμενική αξία» της Συνόδου της Νίκαιας και καλεί τους πιστούς «να πορευθούν μαζί προς την ενότητα και τη συμφιλίωση», αφήνοντας πίσω χρόνιες θεολογικές αντιπαραθέσεις. Μιλά για έναν «οικουμενισμό στραμμένο προς το μέλλον», όπου οι χριστιανοί καλούνται να διαφυλάττουν και να μαρτυρούν με χαρά το μήνυμα του Ευαγγελίου.

Από την πλευρά του, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, σε πρόσφατη συνέντευξή του, σημείωσε ότι στη Νίκαια θα συναντηθούν και πάλι «οι διάδοχοι των κατά σάρκα αδελφών Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Ανδρέου», ιδρυτών των Εκκλησιών Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως αντίστοιχα, στέλνοντας μήνυμα αδελφικής σχέσης, αγάπης και σταθερής βούλησης για εμβάθυνση του θεολογικού διαλόγου. Στόχος, όπως είπε, παραμένει η αποκατάσταση της ορατής ενότητας της Εκκλησίας του Χριστού. Η τελετή στη Νίκαια θα πραγματοποιηθεί στις 15.30 τοπική ώρα, στον αρχαιολογικό χώρο με τα ερείπια της βασιλικής του Αγίου Νεοφύτου. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε απευθύνει προσκλήσεις και στους Πατριάρχες Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων, στο πλαίσιο μιας συμβολικής αναβίωσης της Πενταρχίας, όπως ίσχυε πριν από το Σχίσμα. Ωστόσο, ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης φέρεται να απέσυρε τελικά τη συμμετοχή του, ενώ ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων δεν έχει έως τώρα ανταποκριθεί, εξέλιξη που αποδίδεται από εκκλησιαστικούς κύκλους στην επιρροή της Μόσχας.

In his first speech given overseas since his election in May, Pope Leo says the rising number of global conflicts is putting humanity’s future at stake https://t.co/Cd8AYNySUG pic.twitter.com/psQdjUa2Eb

— Reuters (@Reuters) November 28, 2025

Το Φανάρι, η κοινή δήλωση και η προοπτική

Αύριο, ο Πάπας Λέων ΙΔ΄ αναμένεται να μεταβεί στο Φανάρι, όπου θα γίνει δεκτός από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίο. Στον πατριαρχικό ναό του Αγίου Γεωργίου θα τελεστεί δοξολογία και στη συνέχεια θα υπογραφεί κοινή δήλωση, που θα αποτυπώνει τη βούληση για συνέχιση του διαλόγου και περαιτέρω προσέγγιση των δύο Εκκλησιών. Την Κυριακή, κατά την πατριαρχική Θεία Λειτουργία για την εορτή του Αποστόλου Ανδρέα, ιδρυτή της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως, ο Πάπας θα παραστεί στο Φανάρι, ενώ στο τέλος της ακολουθίας Λέων ΙΔ΄ και Βαρθολομαίος θα απευθύνουν εγκάρδιους χαιρετισμούς, με μηνύματα ενότητας, αδελφοσύνης και κοινής μαρτυρίας. Την ώρα που ο Πάπας ταξίδευε από τη Ρώμη στην Άγκυρα, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Τουρκία, Τομ Μπάρακ, βρισκόταν στο Φανάρι, σε συνάντηση με τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Στη συνάντηση συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, ο Αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ελπιδοφόρος, ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Μακάριος και ο μητροπολίτης Χαλκηδόνος Εμμανουήλ.

Επισήμως, αφορμή αποτέλεσε η επίσκεψη του Πάπα και το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για την ενίσχυση των σχέσεων με τους θρησκευτικούς ηγέτες των δύο Εκκλησιών. Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες, στο τραπέζι τέθηκαν και θέματα που αφορούν τον θεσμικό ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου, καθώς και το διαχρονικό ζήτημα της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, που παραμένει κλειστή παρά τις επανειλημμένες διεθνείς εκκλήσεις. Μετά τη συνάντηση, ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος αναχώρησε για την Άγκυρα, προκειμένου να παραστεί στην επίσημη εκδήλωση του προέδρου Ερντογάν προς τιμήν του Πάπα.

Η επίσκεψη του Πάπα Λέοντα ΙΔ΄ στην Τουρκία θα ολοκληρωθεί με την αναχώρησή του για τον Λίβανο, μεταφέροντας ένα συνολικό μήνυμα ειρήνης και αδελφοσύνης προς όλες τις θρησκευτικές κοινότητες της περιοχής. Ιδιαίτερη θέση στον λόγο του έχουν οι Χριστιανοί της Μέσης Ανατολής – και κυρίως της Συρίας – οι οποίοι δοκιμάζονται από πολέμους, διώξεις, μετακινήσεις πληθυσμών και περιορισμούς στη θρησκευτική ελευθερία. Η επίσκεψη, με τους ισχυρούς συμβολισμούς της Νίκαιας, του Φαναρίου και της Χάλκης, κινείται σε ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο γεωπολιτικό πεδίο. Οι επόμενες ημέρες θα δείξουν αν τα μηνύματα ενότητας, πλουραλισμού και προστασίας των μειονοτήτων θα επιφέρουν απτά αποτελέσματα – ή αν θα μείνουν ένα ακόμη κεφάλαιο σε μια μακρά, δύσκολη αλλά επίμονη πορεία προς τον σεβασμό της θρησκευτικής ελευθερίας και την επανένωση του χριστιανικού κόσμου.