Σχέδιο για την Ουκρανία: Μυστικές συνομιλίες στο Αμπού Ντάμπι

Η Ουκρανία μπαίνει σε μια νέα φάση αστάθειας, παγιδευμένη στο σταυροδρόμι συμφερόντων ανάμεσα στην Ουάσιγκτον, τη Μόσχα και τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι βρίσκεται μπροστά στην πιο δύσκολη επιλογή από την αρχή της ρωσικής εισβολής: είτε να αποδεχθεί έναν επώδυνο συμβιβασμό, σε μεγάλο βαθμό διαμορφωμένο μέσα από το παζάρι Τραμπ–Πούτιν, είτε να συνεχίσει τον πόλεμο, ποντάροντας ότι η Ευρώπη θα δείξει επιτέλους το πολιτικό θάρρος και τη στρατιωτική βούληση που μέχρι τώρα δεν έχει επιδείξει. Οι διαπραγματεύσεις του Σαββατοκύριακου στη Γενεύη έδωσαν, αρχικά, την εντύπωση ότι ανοίγει μια στενή χαραμάδα αισιοδοξίας. Με την είσοδο συμβούλων από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ηνωμένο Βασίλειο στο τραπέζι, το αμερικανικό ειρηνευτικό σχέδιο αναμορφώθηκε σε βάθος, ύστερα από θυελλώδεις αντιδράσεις στο πρώτο κείμενο των 28 σημείων, το οποίο στην Ευρώπη και στο Κίεβο θεωρήθηκε υπερβολικά κοντά στη ρωσική οπτική. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μίλησε για μια «στέρεη βάση συζήτησης», όμως το θετικό κλίμα κράτησε ελάχιστα. Το βράδυ της Δευτέρας, η Μόσχα απέρριψε το αναθεωρημένο πλαίσιο, παρότι αυτό είχε διαμορφωθεί από κοινού με την ουκρανική πλευρά και τους δυτικούς συμμάχους της.

Η ρωσική άρνηση επανέφερε στο προσκήνιο τον φόβο ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν θα επιχειρήσει να σύρει την αμερικανική κυβέρνηση πίσω στο αρχικό, πολύ πιο σκληρό κείμενο, το οποίο προέβλεπε ουσιαστικά πάγωμα της πορείας ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, περιορισμούς στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις και έμμεση αποδοχή της απώλειας εδαφών. Αν η Ουάσιγκτον αποφασίσει να επιστρέψει σε αυτή τη γραμμή, ο Ζελένσκι θα χρειαστεί να επιλέξει ανάμεσα σε μια συμφωνία που θα αγγίζει τα όρια πολιτικής ταπείνωσης και σε μια συνέχιση της σύγκρουσης, με μοναδικό στήριγμα μια Ευρώπη που εξακολουθεί να διστάζει να αναλάβει πλήρως το βάρος της αντιπαράθεσης με τη Ρωσία.

Παρά τις διαβεβαιώσεις ότι έχουν χορηγηθεί τεράστια ποσά σε στρατιωτική και οικονομική βοήθεια προς το Κίεβο, η ευρωπαϊκή υποστήριξη παραμένει ατελής. Χαρακτηριστικό είναι το ναυάγιο του σχεδίου για αξιοποίηση έως και 140 δισεκατομμυρίων ευρώ από παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Αυτό που αρχικά παρουσιαζόταν ως κεντρικός πυλώνας χρηματοδότησης της Ουκρανίας για τα επόμενα χρόνια, βρέθηκε σε πολιτικό τέλμα όταν το Βέλγιο εξέφρασε σοβαρές ενστάσεις, παγώνοντας τις διαδικασίες. Διπλωματικές πηγές προειδοποιούν ότι ένα λανθασμένα δομημένο νομικό πλαίσιο μπορεί να οδηγήσει σε αξιώσεις επιστροφής των κεφαλαίων στη Ρωσία μέσω Euroclear, μετατρέποντας τους Ευρωπαίους φορολογούμενους σε εγγυητές της ζημίας. Πίσω από τις τεχνικές λεπτομέρειες, γίνεται φανερό πως καμία μεγάλη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα δεν είναι διατεθειμένη να αναλάβει μέχρι τέλους το πολιτικό και οικονομικό κόστος μιας ουκρανικής νίκης.

Ακόμη πιο εκρηκτικό είναι το ζήτημα της άμεσης στρατιωτικής εμπλοκής. Ο Εμανουέλ Μακρόν, που πριν από έναν χρόνο άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο αποστολής στρατευμάτων στην Ουκρανία, έχει εγκαταλείψει πλήρως αυτή τη ρητορική, ιδίως μετά τις αντιδράσεις που προκάλεσαν δηλώσεις ανώτατων Γάλλων στρατιωτικών περί προετοιμασίας για πιθανή σύγκρουση με τη Ρωσία. Στη Γερμανία, ο Γιοχάν Βάντεφουλ υπενθυμίζει ότι το Βερολίνο έχει ήδη αναλάβει «ειδικό βάρος» με την ενίσχυση της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ και μόνιμη παρουσία στη Λιθουανία, αλλά κανείς δεν τολμά να μιλήσει για γερμανικά στρατεύματα σε ουκρανικό έδαφος. Στις ΗΠΑ, συντηρητικοί αναλυτές συνοψίζουν την εικόνα λέγοντας ότι η Δύση «φοβάται τις απώλειες, φοβάται την κλιμάκωση και τελικά φοβάται να πληρώσει το τίμημα μιας πραγματικής αντιπαράθεσης με τη Μόσχα», αφήνοντας την Ουκρανία σε μια ζώνη ημιτελούς στήριξης.

Την ώρα που ο Ντόναλντ Τραμπ επιχειρούσε να επιβάλει τη δική του γραμμή μέσω τελεσιγράφων και δηλώσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο μετέβη στη Γενεύη για να περιορίσει τη ζημιά. Η αποκάλυψη ότι το αρχικό κείμενο των 28 σημείων είχε αντλήσει σε μεγάλο βαθμό περιεχόμενο από άτυπες ρωσικές προτάσεις –τα γνωστά «non-papers»– προκάλεσε θυμό στην Ευρώπη και δυσφορία στο αμερικανικό Κογκρέσο. Ο Ρούμπιο βρέθηκε υπό πίεση να αποδείξει ότι η Ουάσιγκτον δεν λειτουργεί ως αγωγός των ρωσικών θέσεων και, μέσα από έναν μαραθώνιο συναντήσεων που κράτησε περίπου έντεκα ώρες, προχώρησε σε βαθιές διορθώσεις.

Αφαίρεσε από το κείμενο την πρόβλεψη που θα απέκλειε δια παντός την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αποσύρθηκαν οι διατυπώσεις που θα απαγόρευαν τη δημιουργία νατοϊκής δύναμης αποτροπής στο ουκρανικό έδαφος και εξαφανίστηκαν οι ρητές αναφορές σε παραχώρηση εδαφών. Όλα αυτά, ωστόσο, είναι ακριβώς τα σημεία που το Κρεμλίνο θεωρεί ως θεμελιώδη για να εξετάσει οποιαδήποτε συμφωνία. Έτσι, όσο περισσότερο το κείμενο έρχεται πιο κοντά στις «κόκκινες γραμμές» του Κιέβου και των Ευρωπαίων, τόσο απομακρύνεται από τις ελάχιστες προϋποθέσεις που θέτει η Μόσχα.

Παρά τις διπλωματικές ζυμώσεις, ο πόλεμος συνεχίζει να υπενθυμίζει με τον σκληρότερο τρόπο ότι δεν υπακούει στους ρυθμούς των διαπραγματεύσεων. Το Κίεβο και το Χάρκοβο βρέθηκαν ξανά στο στόχαστρο ρωσικών πυραύλων και drones το ξημέρωμα της Τρίτης, ενώ η Ουκρανία απάντησε με επιθέσεις σε ρωσικό έδαφος, στο Κρασνοντάρ και στην περιφέρεια Ροστόφ. Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι Financial Times αποκάλυψαν ένα παράλληλο, πιο σιωπηλό κανάλι επαφών: στο Αμπού Ντάμπι, ο Αμερικανός υπουργός Στρατού Νταν Ντρίσκολ συναντήθηκε με τον επικεφαλής των ουκρανικών στρατιωτικών πληροφοριών και μια ρωσική αντιπροσωπεία, σε προσπάθεια να μικρύνει το χάσμα μετά τις εντάσεις της Γενεύης. Αμερικανός αξιωματούχος επιβεβαίωσε ότι οι συνομιλίες θα συνεχιστούν, χωρίς να αποκαλύψει ποιοι εκπροσωπούν τη Μόσχα.

Υπό την πίεση του Κιέβου και των ευρωπαϊκών πρωτευουσών, η αμερικανική πρόταση ανασχεδιάστηκε εκ βάθρων. Από τα 28 αρχικά σημεία έχουν απομείνει πλέον 19, με το νέο κείμενο να εστιάζει σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες. Ο αυτόματος αποκλεισμός της Ουκρανίας από τη Συμμαχία αποσύρεται, καθώς το Κίεβο αρνείται να υπογράψει οποιοδήποτε πλαίσιο που θα κλείνει εσαεί την πόρτα του ΝΑΤΟ. Παράλληλα, η ιδέα επιβολής ορίου στο μέγεθος και τις δυνατότητες των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων εγκαταλείπεται, με την ουκρανική πλευρά να επιμένει ότι δεν μπορεί να περιορίσει την άμυνά της όσο η ρωσική απειλή παραμένει ενεργή. Στο ευαίσθητο εδαφικό ζήτημα, η διατύπωση που άφηνε να εννοηθεί παραχώρηση του υπόλοιπου Ντονμπάς στη Ρωσία αφαιρείται, με τη νέα εκδοχή να μιλά γενικά για αναζήτηση αποκατάστασης της ουκρανικής κυριαρχίας με διπλωματικά μέσα. Τέλος, στο σκέλος των εγγυήσεων ασφαλείας, προβλέπεται ένα σύστημα άμεσης αμερικανικής συνδρομής σε περίπτωση νέας ρωσικής επίθεσης, κάτι σαν μια ειδική ρήτρα αμοιβαίας άμυνας, την οποία ο Ζελένσκι έχει θέσει ως απαράβατο όρο.

Παρά τις διαβεβαιώσεις περί «σημαντικής προόδου» από την Ουάσιγκτον και «ουσιαστικών τροποποιήσεων» από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, ελάχιστοι εμφανίζονται βέβαιοι για το τι θα ακολουθήσει. Η Μόσχα δηλώνει ότι μπορεί να αποδεχθεί μόνο ένα σχέδιο που «αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα στο πεδίο», δηλαδή τις ντε φάκτο εδαφικές της κατακτήσεις. Η Ευρώπη προσπαθεί να παρουσιάσει την αναθεωρημένη εκδοχή ως συμβατή με την ουκρανική κυριαρχία και τη δική της ασφάλεια, ενώ οι ΗΠΑ αποφεύγουν να καλλιεργήσουν μεγάλες προσδοκίες, προτιμώντας χαμηλούς τόνους. Την ίδια ώρα, ο πόλεμος κλιμακώνεται και στο στρατιωτικό σκέλος. Στο Κίεβο, οι νυχτερινές επιθέσεις άφησαν πίσω τους τουλάχιστον έξι νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Στη συνοικία Σβιατοτσίνσκι, τέσσερις άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και τουλάχιστον τρεις τραυματίστηκαν, ενώ νωρίτερα είχε ανακοινωθεί ο θάνατος δύο ακόμη πολιτών σε πολυκατοικία στη συνοικία Ντνιπρόφσκι. Το ουκρανικό υπουργείο Ενέργειας έκανε λόγο για «μαζική, συνδυασμένη επίθεση» εναντίον ενεργειακών υποδομών, με αποτέλεσμα σοβαρές διαταραχές στην υδροδότηση και την ηλεκτροδότηση της πρωτεύουσας. Οι σειρήνες αεροπορικού συναγερμού ήχησαν σε όλη τη χώρα και οι εκρήξεις στο Κίεβο ακούγονταν για ώρα, την ίδια στιγμή που οι τοπικές αρχές έδιναν οδηγίες στους κατοίκους να καταφύγουν σε καταφύγια.

Τι λέει η Ρωσία

Η νέα αυτή νύχτα βομβαρδισμών ακολούθησε άμεσα την απόρριψη από τη Ρωσία των ευρωπαϊκών τροποποιήσεων στο σχέδιο Τραμπ. Ο σύμβουλος του Πούτιν, Γιούρι Ουσάκοφ, χαρακτήρισε το ευρωπαϊκό κείμενο «μη εποικοδομητικό» και ασύμβατο με τις ρωσικές θέσεις, στέλνοντας σαφές μήνυμα ότι η Μόσχα δεν σκοπεύει να αποδεχθεί μια λύση που απομακρύνεται από τις αρχικές της απαιτήσεις. Παράλληλα, η λεγόμενη «Συμμαχία των προθύμων» επρόκειτο να συνεδριάσει μέσω τηλεδιάσκεψης για να συνεχίσει τις διαβουλεύσεις πάνω στο αμερικανικό πλαίσιο. Στη ρωσική πλευρά, οι ουκρανικές επιθέσεις είχαν επίσης ανθρώπινο κόστος. Στην περιφέρεια Ροστόφ, τουλάχιστον τρεις άνθρωποι σκοτώθηκαν και δεκάδες τραυματίστηκαν σε μαζική επιδρομή με drones εναντίον της Ταγκανρόγκ και της περιοχής Νεκλινόφσκι, κοντά στην Αζοφική Θάλασσα. Η Ταγκανρόγκ, όπου λειτουργεί λιμάνι και σημαντική βάση της ρωσικής αεροπορίας, υπέστη εκτεταμένες ζημιές: σύμφωνα με τις τοπικές αρχές, χτυπήθηκαν δύο πολυκατοικίες, μια ιδιωτική κατοικία, το κτίριο της Μηχανολογικής Σχολής, δύο βιομηχανικές εγκαταστάσεις και ένα νηπιαγωγείο. Στην περιφέρεια Κρασνοντάρ, έξι κάτοικοι τραυματίστηκαν και περίπου είκοσι κατοικίες σε πέντε κοινότητες υπέστησαν ζημιές, με τον κυβερνήτη Βενιαμίν Κοντρατίεφ να κάνει λόγο για μία από τις πιο εκτεταμένες ουκρανικές επιθέσεις από την αρχή του πολέμου.

Το ρωσικό υπουργείο Άμυνας ανακοίνωσε ότι κατά τη διάρκεια της νύχτας αναχαίτισε και κατέρριψε 249 ουκρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη πάνω από τη ρωσική επικράτεια, έναν από τους υψηλότερους αριθμούς από την έναρξη της σύγκρουσης. Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, 116 drones καταστράφηκαν πάνω από τη Μαύρη Θάλασσα, 76 στην περιφέρεια Κρασνοντάρ, 23 στην Κριμαία και 16 στην περιφέρεια Ροστόφ, με τα υπόλοιπα σε άλλες περιοχές της χώρας. Μέσα σε αυτό το σκηνικό διπλωματικής αβεβαιότητας και στρατιωτικής κλιμάκωσης, ο χρόνος μοιάζει να λειτουργεί αντίστροφα για την Ουκρανία. Η κυβέρνηση του Ζελένσκι αναγκάζεται να ισορροπήσει ανάμεσα στην ανάγκη να υπερασπιστεί την εδαφική ακεραιότητα και την αξιοπρέπεια της χώρας και στην πίεση των συμμάχων της, που επιδιώκουν μια γρήγορη, έστω και ατελή, πολιτική λύση. Η Ευρώπη ταλαντεύεται ανάμεσα στην ρητορική στήριξη και στην απροθυμία να αναλάβει πλήρως το κόστος μιας σύγκρουσης με τη Ρωσία, ενώ η Ουάσιγκτον στέλνει ταυτόχρονα μηνύματα πίεσης και συγκράτησης. Και όσο η διπλωματία πασχίζει να μορφοποιήσει ένα αποδεκτό πλαίσιο, οι πύραυλοι και τα drones υπενθυμίζουν ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία παραμένει σκληρά, αμείλικτα πραγματικός.