Όταν τα Χριστούγεννα πάγωσαν την Αθήνα

Η 25η Δεκεμβρίου 1909 κατέχει μια ξεχωριστή θέση στη μετεωρολογική ιστορία της Αθήνας. Σύμφωνα με τα μακροχρόνια στοιχεία του ιστορικού κλιματικού σταθμού στο Θησείο, εκείνη η ημέρα ήταν η πιο ψυχρή ημέρα Χριστουγέννων που έχει καταγραφεί από το τέλος του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. Πρόκειται για δεδομένα ιδιαίτερης αξίας, καθώς ο συγκεκριμένος σταθμός λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1890, προσφέροντας ένα μοναδικό αρχείο για το κλίμα της πρωτεύουσας. Την ημέρα εκείνη, η μέση θερμοκρασία δεν ξεπέρασε τους 4 βαθμούς Κελσίου, ενώ κατά τις νυχτερινές ώρες το θερμόμετρο υποχώρησε κοντά στους 2 βαθμούς. Το ρεκόρ αυτό παραμένει αμετάβλητο ακόμη και αν ληφθεί υπόψη η μέση θερμοκρασία του τριημέρου γύρω από τα Χριστούγεννα, γεγονός που επιβεβαιώνει τη σφοδρότητα του ψύχους εκείνης της περιόδου.

Μία σύντομη χριστουγεννιάτικη εκεχειρία που «σώπασε» για λίγο τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Παρότι η Αθήνα χαρακτηρίζεται από ήπιους χειμώνες, υπήρξαν και άλλες χρονιές με ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες ανήμερα των Χριστουγέννων. Τα έτη 1933, 1937, 1953, 1986, 1987 και 1992 ξεχώρισαν για το έντονο κρύο, με μέσες τιμές κοντά στους 5 βαθμούς Κελσίου, αν και οι νυχτερινές θερμοκρασίες ήταν συχνά αισθητά χαμηλότερες. Το ψύχος, ωστόσο, δεν συνοδευόταν πάντα από χιονόπτωση στο κέντρο της πόλης, αν και σε αρκετές περιπτώσεις υπήρξαν χιόνια στα βόρεια προάστια του λεκανοπεδίου. Υπήρξαν όμως και Χριστούγεννα με καταγεγραμμένη χιονόπτωση στην Αθήνα. Χαρακτηριστική είναι η νύχτα προς τις 25 Δεκεμβρίου 1949, όταν το χιόνι έπεφτε συνεχώς, αλλά και άλλες χρονιές στις αρχές του 20ού αιώνα και μεταγενέστερα, όπου σημειώθηκαν χιονοπτώσεις μεταξύ παραμονής και δεύτερης ημέρας των Χριστουγέννων. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει στη βαρυχειμωνιά των ετών 1941–1942, όταν για πολλές συνεχόμενες ημέρες οι νυχτερινές θερμοκρασίες στην Αθήνα παρέμεναν κάτω από το μηδέν, επιβαρύνοντας δραματικά τον πληθυσμό σε μια από τις δυσκολότερες ιστορικές περιόδους.

Η σύγχρονη επιστημονική ανάλυση επιτρέπει πλέον την ανασύσταση του καιρού παλαιότερων δεκαετιών με μεγαλύτερη ακρίβεια. Μέσα από εργαλεία επαν-ανάλυσης του κλίματος, διαπιστώνεται ότι τα Χριστούγεννα του 1909 επηρεάστηκαν από μια εκτεταμένη ψυχρή εισβολή από τα βορειοανατολικά, η οποία κράτησε χαμηλές θερμοκρασίες όχι μόνο στην Αθήνα αλλά σε μεγάλο μέρος της χώρας. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνονται και από μετρήσεις περιφερειακών σταθμών της εποχής, οι οποίες δείχνουν αντίστοιχα χαμηλές θερμοκρασίες σε περιοχές όπως η Σύρος και η Λαμία. Στον αντίποδα αυτών των ακραίων ψυχρών επεισοδίων, υπάρχουν Χριστούγεννα που έμειναν στη μνήμη για τη ζέστη τους. Το 2010, η Αθήνα κατέγραψε ημερήσιες μέσες θερμοκρασίες που θύμιζαν άνοιξη, με τιμές έως και 19 βαθμούς Κελσίου, ενώ η παραμονή ήταν ακόμη θερμότερη. Παρόμοια εικόνα παρουσίασαν και άλλες χρονιές, όπως το 1927, το 1995 και πιο πρόσφατα το 2023.