Ιθάκη Τσίπρα: Πολιτικό μανιφέστο επιστροφής ή ανολοκλήρωτος απολογισμός;

Η κυκλοφορία της «Ιθάκης» δεν είναι ένα ακόμη εκδοτικό γεγονός. Από την πρώτη μέρα, το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα λειτουργεί ταυτόχρονα ως χρονικό μιας ταραγμένης δεκαετίας, ως εργαλείο πολιτικής αυτοδικαίωσης και –για πολλούς– ως προαναγγελία επιστροφής του στο προσκήνιο της κεντροαριστεράς. Δεν είναι τυχαίο ότι η Le Monde αφιερώνει ειδικό ρεπορτάζ, βλέποντας στην έκδοση «το πρώτο βήμα» για μια νέα απόπειρα ηγεσίας στον χώρο. Η γαλλική εφημερίδα συστήνει στο κοινό της τον Τσίπρα ως τον «ανακατωσούρα της αριστεράς» που έγινε ο νεότερος πρωθυπουργός της χώρας στα 40 του, και σήμερα επιχειρεί –μέσα από 700+ σελίδες– να ξαναγράψει, με τη δική του οπτική, το «τραυματικό επεισόδιο» του 2015 για την ελληνική κοινωνία. Η φράση με την οποία ανοίγει το βιβλίο, «ήρθε η ώρα να πω την αλήθεια μου», λειτουργεί ως κλειδί: αυτό που καταθέτει δεν είναι ουδέτερη ιστοριογραφία, αλλά η δική του εκδοχή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Στον πυρήνα της αφήγησης δεσπόζει το πρώτο εξάμηνο του 2015: η σύγκρουση με τους πιστωτές, η επιλογή του δημοψηφίσματος και η υπογραφή του τρίτου μνημονίου. Ο Τσίπρας περιγράφει τις διαπραγματεύσεις ως μια διαδικασία στην οποία η Ελλάδα έχασε σταδιακά όλα τα διαπραγματευτικά της όπλα, διατηρώντας –κατά τη δική του αποτίμηση– μόνο την «εικόνα μιας χώρας που αρνείται να ταπεινωθεί και ζητά από τον λαό της να αποφασίσει». Στη «στροφή» μετά το δημοψήφισμα, την οποία του χρεώνουν ακόμη και κάποιοι από τους πιο στενούς πρώην συνεργάτες του, επιμένει ότι η τελική συμφωνία είχε «περισσότερες θετικές πτυχές»: αναφορές σε ελάφρυνση χρέους, ένα πακέτο 35 δισ. ευρώ από ευρωπαϊκά κονδύλια και τη διαδρομή μέχρι την έξοδο από την ενισχυμένη εποπτεία το 2018. Στο βιβλίο σκιαγραφείται η γραμμή ότι, παρά τον οδυνηρό συμβιβασμό, το αποτέλεσμα τελικά δικαίωσε την επιλογή παραμονής στο ευρώ. Το ερώτημα, βέβαια, που τίθεται σε μεγάλο κομμάτι της κοινής γνώμης –και αναβιώνει με αφορμή την «Ιθάκη»– είναι αν όλα αυτά θα μπορούσαν να έχουν επιτευχθεί χωρίς το σοκ των capital controls, τις ουρές στα ΑΤΜ και τη βαθιά πόλωση. Ο ίδιος δεν φαίνεται να αμφιταλαντεύεται: περιγράφει, σχεδόν με υπερηφάνεια, τη στάση ηλικιωμένων που στέκονταν στις ουρές των τραπεζών ως «απόδειξη αξιοπρέπειας», όχι ως τραύμα.

Από την κεντρική σκηνή στη διάλυση και πάλι στο προσκήνιο

Η Le Monde μεταφέρει στο γαλλικό κοινό και την εικόνα του σημερινού πολιτικού τοπίου: μετά την ήττα του 2023 και τη διάσπαση, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει περιοριστεί περίπου στο 5% και έχει παραδώσει τον ρόλο της αξιωματικής αντιπολίτευσης στο ΠΑΣΟΚ. Σε αυτό το σκηνικό, το βιβλίο Τσίπρα μοιάζει περισσότερο με πολιτικό εργαλείο παρά με απλή καταγραφή μνήμης. Ο πολιτικός επιστήμονας Μάνος Παπάζογλου, που φιλοξενείται στο ρεπορτάζ, βλέπει στο συνδυασμό παραίτησης από τη Βουλή και έκδοσης του βιβλίου σαφή πρόθεση για νέα αρχή, πιθανότατα με δικό του κόμμα. Υπογραμμίζει όμως ότι τα εμπόδια είναι σοβαρά: δεν υπάρχει οργανωμένη δομή, ο χώρος της αριστεράς είναι βαθιά κατακερματισμένος και η κεντροαριστερά ήδη «καταλαμβάνεται» θεσμικά από το ΠΑΣΟΚ. Παρά ταύτα, δημοσκοπικά ο Τσίπρας –ως πρόσωπο– εξακολουθεί να εμφανίζεται με υπολογίσιμη επιρροή, με εύρος 18–23%. Το κρίσιμο ερώτημα, όπως επισημαίνεται, δεν είναι αν μπορεί να συγκεντρώσει ένα τέτοιο ποσοστό, αλλά αν μπορεί να μετατραπεί ξανά σε αξιόπιστο ηγέτη αντιπολίτευσης απέναντι στον Κυριάκο Μητσοτάκη. «Είναι μάλλον απίθανο», λέει ψυχρά ο Παπάζογλου, σημειώνοντας ότι το πολιτικό κλίμα στην Ευρώπη δείχνει περισσότερο προς ριζοσπαστικές εκφάνσεις παρά προς μια κλασική κεντροαριστερά.