ΑΟΖ Κύπρου – Λιβάνου: Ιστορική διπλωματική κίνηση στην Ανατολική Μεσόγειο

Μία από τις σημαντικότερες διπλωματικές κινήσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών στην Ανατολική Μεσόγειο ολοκληρώθηκε με την υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης ανάμεσα στην Κυπριακή Δημοκρατία και τον Λίβανο. Ένα ζήτημα που σέρνονταν από το 2007, καθηλωμένο από πολιτικές αναταράξεις στη Βηρυτό αλλά και από τις συνεχείς παρεμβάσεις της Τουρκίας, κλείνει πλέον οριστικά, αναδιαμορφώνοντας το ενεργειακό και γεωπολιτικό τοπίο της περιοχής. Το γεγονός ότι ο Λίβανος κατέληξε στην υπογραφή μέσω προεδρικής απόφασης –χωρίς ανάγκη κοινοβουλευτικής επικύρωσης– κατέστησε εφικτή τη διευθέτηση ενός φακέλου που για χρόνια λειτουργούσε ως εργαλείο πίεσης της Άγκυρας προς τη Βηρυτό. Η οριοθέτηση βασίζεται στη μέση γραμμή, αρχή πάγιας πολιτικής της Κύπρου, και αφήνει σαφές αποτύπωμα διεθνούς δικαίου σε μια ευαίσθητη θαλάσσια ζώνη όπου τα συμφέροντα συγκρούονται επί δεκαετίες.

Η συμφωνία δεν περιορίζεται στη χαρτογράφηση θαλάσσιων ορίων. Ανοίγει ένα ευρύτερο κεφάλαιο συνεργασίας ανάμεσα στις δύο χώρες, με αιχμή την ενέργεια, τις υποδομές και τη στρατηγική σταθερότητα. Η πιο άμεση κίνηση είναι η από κοινού προσφυγή στην Παγκόσμια Τράπεζα για μελέτη σκοπιμότητας της ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου–Λιβάνου, ενός έργου που μπορεί να λειτουργήσει ως κρίσιμος κόμβος στον χάρτη των ενεργειακών ροών της περιοχής. Το ενδιαφέρον χωρών του Κόλπου για χρηματοδότηση δείχνει ότι η Ανατολική Μεσόγειος μπορεί να εξελιχθεί σε πεδίο νέων γεωοικονομικών συμμαχιών, πέρα από τα παραδοσιακά ευρωπαϊκά και αμερικανικά σχήματα. Ταυτόχρονα, η Βηρυτός και η Λευκωσία βρίσκονται πλέον σε θέση να επανακινήσουν και τον διάλογο για πιθανή οριοθέτηση με τη Συρία. Αν αυτή η τριπλή γεωγραφική εξίσωση προχωρήσει, η νοτιοανατολική Μεσόγειος θα αποκτήσει εντελώς νέο ρυθμιστικό πλαίσιο, αποδυναμώνοντας αποφασιστικά τα αφηγήματα της «Γαλάζιας Πατρίδας», το δόγμα με το οποίο η Άγκυρα προσπάθησε να επιβάλει μονομερή διεκδίκηση θαλάσσιων ζωνών τα προηγούμενα χρόνια. Ήδη η συμφωνία Κύπρου–Λιβάνου θεωρείται σοβαρό πλήγμα στη δυνατότητα της Τουρκίας να μπλοκάρει μελλοντικές διμερείς κινήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο, δεδομένου ότι επί σχεδόν είκοσι χρόνια επέβαλλε διαρκή αναβολή μέσω πολιτικών πιέσεων.

Το νέο σκηνικό δεν έχει μόνο κυπριακή σημασία. Η Ελλάδα κερδίζει από μια περιοχή που σταθεροποιείται μέσω κανόνων διεθνούς δικαίου και άρρηκτης σύνδεσης των γειτονικών χωρών με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Κύπρος αναλαμβάνει σε σαράντα ημέρες την προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε., γεγονός που ενισχύει την ικανότητά της να λειτουργεί ως διαύλος Ευρώπης–Μέσης Ανατολής, ρόλος που έχει άμεσο όφελος και για την Αθήνα. Η αναβάθμιση της Κύπρου ως αξιόπιστου παράγοντα, με ισχυρές σχέσεις στον αραβικό κόσμο και ανοιχτά κανάλια με τις μεγάλες δυνάμεις, ενισχύει συνολικά την εικόνα του ελληνισμού ως σταθερού πυλώνα στην περιοχή. Για τον Λίβανο, η συμφωνία αποτελεί μια σπάνια στιγμή εθνικής ανάτασης. Η χώρα βιώνει χρόνια πολιτική παράλυση, οικονομική καταστροφή και κοινωνική αποσταθεροποίηση. Η πρωτοβουλία του προέδρου Αούν να ολοκληρώσει τη συμφωνία, αλλά και η ανοικτή στήριξη της Ουάσιγκτον, δημιουργούν ένα παράθυρο ευκαιρίας. Οι ΗΠΑ βλέπουν τη νέα κατάσταση ως αντίβαρο στη Χεζμπολάχ και ως παράγοντα που μπορεί να αποσυμπιέσει τις εσωτερικές εντάσεις, επιτρέποντας ξανά την είσοδο ξένων επενδυτών στην ενεργειακή αγορά του Λιβάνου.

Η συμφωνία, πέρα από την αυτονόητη νομική κατοχύρωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κύπρου, διαμορφώνει και ένα νέο πλαίσιο ενεργειακής ασφάλειας για την Ευρώπη. Η Ανατολική Μεσόγειος, σε μια περίοδο όπου η Ένωση αναζητά σταθερές και διαφοροποιημένες πηγές ενέργειας, μπορεί να λειτουργήσει ως ασφαλής διάδρομος εφοδιασμού, υπό την προϋπόθεση ότι οι περιφερειακές συνεργασίες εδραιώνονται σε διαφάνεια και κοινά συμφωνημένες γραμμές. Η επανεκκίνηση της συζήτησης για κοιτάσματα που πιθανόν εκτείνονται και στις δύο ΑΟΖ, η προοπτική συνεκμετάλλευσης και η ενίσχυση των λιβανικών ενόπλων δυνάμεων από Κύπρο και Ε.Ε., εντάσσονται σε μία ευρύτερη λογική πολιτικής σταθεροποίησης.

Την ίδια ώρα, η προσδοκώμενη αποδέσμευση μισού δισεκατομμυρίου ευρώ από την Ε.Ε. προς τον Λίβανο, κίνηση που είχε μείνει σε εκκρεμότητα, ενισχύει την οικονομική ανάσα της χώρας και συμβολίζει την επιστροφή της σε τροχιά διεθνούς συνεργασίας. Στην ουσία, η σημερινή συμφωνία αποτελεί μια από τις λίγες περιπτώσεις όπου η Ανατολική Μεσόγειος δεν γίνεται πεδίο αντιπαράθεσης, αλλά πλατφόρμα οικοδόμησης. Και σε αυτό το νέο υπόδειγμα, η Ελλάδα και η Κύπρος εμφανίζονται όχι ως παράγοντες κρίσης, αλλά ως φορείς σταθερότητας, ευρωπαϊκού προσανατολισμού και σεβασμού του διεθνούς δικαίου. Το επόμενο διάστημα θα δείξει εάν η ιστορική αυτή εξέλιξη θα αποτελέσει την αφετηρία μιας πιο συνεκτικής περιφερειακής αρχιτεκτονικής. Για την ώρα, πάντως, αποτελεί μία βαθιά θετική μεταβολή—ίσως τη σημαντικότερη διπλωματική επιτυχία της Κύπρου από την εποχή των μεγάλων ενεργειακών ανακαλύψεων, με άμεσο θετικό αντίκτυπο και για τον ελληνικό γεωπολιτικό χώρο.