Άοσμοι 

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Αν έχεις γοητεία, δεν έχει σημασία αν δεν έχεις τίποτε άλλο. Αν δεν έχεις, ό,τι και να έχεις δεν έχει σημασία.

James Barrie

Υπάρχει μια σιωπηλή, σχεδόν αδιόρατη κρίση που διατρέχει τη σύγχρονη εποχή, μια κρίση που υπερβαίνει τις πολιτικές αναταράξεις και τις τεχνολογικές προόδους, αγγίζοντας ένα πολύ πιο θεμελιώδες και ανθρώπινο ζήτημα: την προσωπικότητα, τη φυσική ζωντάνια που άλλοτε ανέδιδε ο καθένας μέσα από τις ιδιοτροπίες και τις μικρές ασυνέχειες που σχημάτιζαν μια μοναδική, ενδιαφέρουσα, αινιγματική παρουσία. Αυτή η γοητεία μοιάζει σήμερα να έχει υποχωρήσει πίσω από μια κουλτούρα που απαιτεί τελειότητα στην εικόνα, μια τελειότητα τόσο σχολαστικά κατασκευασμένη ώστε να εξαλείφει κάθε ίχνος αυθεντικότητας και να οδηγεί σε μια ομοιομορφία που αποδυναμώνει την ουσία του χαρακτήρα. Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξαμε τόσο προσεκτικοί στη διαμόρφωση του «προφίλ» μας, είτε πρόκειται για την εμφάνιση είτε για τον τρόπο που παρουσιαζόμαστε δημόσια, και ταυτόχρονα τόσο προβλέψιμοι στις επιλογές και στις εκφράσεις μας. Πρόσωπα σχεδιασμένα να δείχνουν αψεγάδιαστα κάτω από τεχνητό φωτισμό, σώματα προσαρμοσμένα στα ίδια αισθητικά πρότυπα, συμπεριφορές εξομαλυμένες μέχρι να πάψουν να έχουν χαρακτήρα, σκέψεις που φιλτράρονται για να συμμορφωθούν με όσα θεωρεί αποδεκτά το κοινωνικό περιβάλλον. Πρόκειται για μια αισθητική που υπόσχεται την ασφάλεια της τελειότητας, αλλά παράγει ένα αποτέλεσμα επίπεδο, σχεδόν αδιάφορο, σαν να εξανεμίζεται η προσωπική ιστορία κάτω από το βάρος της ομοιομορφίας.

Οι ατέλειες, που κάποτε λειτουργούσαν ως πολύτιμα σημάδια ταυτότητας, παραμερίζονται ολοένα περισσότερο. Το στραβό χαμόγελο που χάριζε ιδιαιτερότητα, η αμήχανη σιωπή, η μικρή, ανεξήγητη ιδιοτροπία που έκρυβε πίσω της μια ιστορία, εξαφανίζονται μέσα σε έναν κόσμο όπου η εικόνα πρέπει να είναι άψογη και εξ ολοκλήρου διαχειρίσιμη. Αισθητικές παρεμβάσεις, φίλτρα που λειαίνουν κάθε τι ζωτικό, λεπτομερώς ελεγχόμενοι τρόποι έκφρασης, όλα αυτά δημιουργούν μια ζωή που χάνει τις γωνίες της και συνεπώς το ενδιαφέρον της. Μια προσωπικότητα απογυμνωμένη από ουσιαστικές αντιφάσεις μετατρέπεται εύκολα σε συνθετική εικόνα, χωρίς ιστορία και πραγματικό βάθος.

Τη βαθύτερη αλλοίωση όμως τη συναντά κανείς στη γλώσσα με την οποία περιγράφουμε τον εαυτό μας. Εκφράσεις που κάποτε απλώς χαρακτήριζαν ανθρώπινες ιδιομορφίες μετατρέπονται σε ψυχολογικούς όρους που ταξινομούν κάθε απόχρωση. Η συστολή καταγράφεται ως κοινωνικό άγχος, η αφηρημάδα ως ADHD, η ευαισθησία ως trigger, η συναισθηματική πολυπλοκότητα ως attachment issue. Η ψυχιατρική ορολογία εισχωρεί τόσο βαθιά στη ζωή μας, ώστε η φυσική περιγραφή της εμπειρίας υποχωρεί μπροστά σε μια ιατρικοποιημένη γλώσσα που απλοποιεί το πολύπλοκο και πλαισιώνει το ανθρώπινο μέσα σε ετικέτες. Όταν κάθε ιδιαιτερότητα ερμηνεύεται ως πιθανή δυσλειτουργία, η προσωπικότητα χάνει τις αποχρώσεις της, το μυστήριο υποχωρεί και η έλξη αποδυναμώνεται.

Τα social media επιτείνουν αυτή τη μεταστροφή. Μέσα σε μια ψηφιακή πραγματικότητα που επιδέχεται μόνο σύντομες εντυπώσεις και γρήγορη κατανάλωση, ο άνθρωπος αναγκάζεται να προσαρμοστεί σε μια ευανάγνωστη, άμεσα «κατανοητή» εκδοχή του εαυτού του. Το πολύπλοκο, το απρόβλεπτο, το ιδιόμορφο δεν χωρά σε πλατφόρμες που προωθούν την ταχύτητα και τη γραμμικότητα. Η γοητεία που κάποτε αναδυόταν από τις αντιφάσεις αντικαθίσταται από μια καθορισμένη εικόνα που πρέπει να συγκεντρώνει αποδοχή, με αποτέλεσμα να γεννιέται μια κοινωνία όπου οι άνθρωποι μοιάζουν μεταξύ τους σχεδόν ασυναγώνιστα: προσεκτικά επιμελημένοι, αλλά εσωτερικά ισοπεδωμένοι.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, κάθε εσωτερική δυσκολία μετατρέπεται σε ζήτημα προς άμεση επίλυση. Η ανάγκη να διαχειριστούμε τα συναισθήματα υποκαθίσταται από τη βιασύνη να τα εξαλείψουμε μέσα από πρόχειρες λύσεις και συμβουλές αμφίβολης ποιότητας, που υπόσχονται γρήγορη βελτίωση χωρίς πραγματική γνώση του εαυτού. Η συνεχής αυτή προσπάθεια για αυτορρύθμιση λειτουργεί σαν μορφή πίεσης που τελικά περιορίζει αντί να απελευθερώνει. Όσο περισσότερο επιχειρούμε να διορθώσουμε κάθε πτυχή της ύπαρξής μας, τόσο περισσότερο απομακρυνόμαστε από τα στοιχεία που τροφοδοτούν τη φυσική γοητεία: τη ζεστασιά, την έκπληξη, τον αυθορμητισμό. Το παράδοξο της εποχής μας γίνεται έτσι εμφανές. Επιδιώκοντας να αγγίξουμε την τελειότητα, καταλήγουμε να μοιάζουμε απόλυτα μεταξύ μας. Τα ίδια σχήματα φρυδιών, τα ίδια χείλη, τα ίδια ρούχα, η ίδια φωτογενής γωνία, η ίδια συναισθηματική έκφραση, οι ίδιες φράσεις, η ίδια στάση… ζωής. Μια κοινωνία που μετατρέπεται σε σύνολο από αντίγραφα του ίδιου προτύπου αφήνει πίσω της ανθρώπους που προσπαθούν να ξεχωρίσουν χωρίς να έχουν πια κάτι πραγματικά μοναδικό να πουν ή να δείξουν.

Ωστόσο, η γοητεία βρίσκεται σε κάτι πολύ απλούστερο και πολύ πιο ουσιώδες: στην καλλιέργεια της συμπεριφοράς, στην καθαρότητα των προθέσεων, στην ευγένεια, στην καλοσύνη και στη φροντίδα του σώματος και της υγιεινής ως πράξης σεβασμού και όχι επίδειξης. Βρίσκεται στη γλώσσα που δεν πληγώνει, στη σχέση με τους άλλους που δεν στηρίζεται στη σύγκριση ή την καχυποψία, στην παρουσία που δεν χρειάζεται υπερβολή για να γίνει αισθητή. Αυτό είναι που δημιουργεί αληθινή ομορφιά: ο τρόπος που στεκόμαστε απέναντι στους ανθρώπους και απέναντι στη ζωή. Αν υπάρχει ένα μήνυμα που αξίζει να κρατήσουμε, είναι πως η πραγματική γοητεία δεν έχει σχέση με την τελειότητα, αλλά με τη συνοχή της ψυχής και την ποιότητα του χαρακτήρα. Η ομορφιά γεννιέται από την ευγένεια, την καθαρότητα, την απλότητα και από την ικανότητα να διατηρούμε έναν εαυτό ζωντανό, ανθρώπινο, αναγνωρίσιμο μέσα στη δική του αλήθεια. Εκεί κρύβεται όλη η γοητεία που έχουμε ξεχάσει – και εκεί βρίσκεται και η δυνατότητα να τη ξαναβρούμε.