Αγιά Σοφιά φορτηγά: Μύδροι από κορυφαίο Τούρκο ιστορικό

Η συζήτηση στην Τουρκία γύρω από τις εκτεταμένες εργασίες στην Αγία Σοφία λαμβάνει πλέον διαστάσεις κρίσης, με ολοένα περισσότερες φωνές να καταγγέλλουν προχειρότητα, έλλειψη επιστημονικού σχεδιασμού και σοβαρό κίνδυνο για το ίδιο το μνημείο. Το θέμα έχει προκαλέσει έντονη ανησυχία στην κοινή γνώμη, καθώς εικόνες που κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν βαριά οχήματα, ακόμη και φορτηγά με γερανούς, να εισέρχονται στον ναό από την αυτοκρατορική πύλη – ένα θέαμα που ειδικοί χαρακτηρίζουν αδιανόητο. Στο επίκεντρο των αντιδράσεων βρίσκεται η τοποθέτηση του Ιμπέρ Ορταϊλί, ενός από τους πιο αναγνωρισμένους ιστορικούς της Τουρκίας και πρώην διευθυντή του Μουσείου Τοπ Καπί. Ο Ορταϊλί, αν και διορισμένος επί κυβέρνησης Ερντογάν, δεν δίστασε να μιλήσει δημόσια για τον κίνδυνο κατάρρευσης της Αγίας Σοφίας, θέτοντας σοβαρά ερωτήματα για τη μεθοδολογία και την επιστημονική εποπτεία των έργων που εκτελούνται.

Όταν ο Χαρδαβέλλας ταξίδευσε με την Ειρήνη Παππά στην Κωνσταντινούπολη και εκείνη έψαλε «Τη υπερμάχω» μέσα στην Αγιά Σοφιά

Ο ιστορικός εμφανίστηκε ιδιαίτερα αιχμηρός: «Η Αγία Σοφία δεν είναι δυνατόν να αντέξει το βάρος που της επιβάλλουν. Ούτε αυτοκίνητο δεν πρέπει να μπαίνει στο εσωτερικό της, πόσο μάλλον φορτηγά ή γερανοί. Το κτήριο είναι γεμάτο υποστυλώματα και σήραγγες στο υπέδαφος· κάθε λάθος επιβάρυνση μπορεί να γίνει μοιραία», προειδοποίησε. Ο Ορταϊλί κατηγόρησε ευθέως τις Αρχές ότι αντιμετωπίζουν το μνημείο σαν προσωπική τους ιδιοκτησία και μίλησε για «επικίνδυνη άγνοια»: «Αν η Αγία Σοφία υποστεί ζημιά ή –ακόμη χειρότερα– καταρρεύσει, η διεθνής κοινότητα θα θεωρήσει αποκλειστικά υπεύθυνους τους Τούρκους. Με ποια δεδομένα υπολογίζουν τα όρια αντοχής; Ποιους συμβουλεύτηκαν; Τον Ανθέμιο ή τον Σινάν;» ήταν το δηκτικό του σχόλιο.

Παρά τις διαβεβαιώσεις της τουρκικής κυβέρνησης ότι οι εργασίες αφορούν την «αντισεισμική θωράκιση» του ναού, οι εικόνες από το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας έχουν προκαλέσει οργή σε ειδικούς, ιστορικούς και πολίτες. Τα βαριά μηχανήματα κινούνται επάνω σε δάπεδα και θεμέλια 1.500 χρόνων, ενώ διεθνείς επιστήμονες επισημαίνουν ότι δεν υπάρχουν διαθέσιμες τεχνικές μελέτες που να δικαιολογούν τέτοιου τύπου παρεμβάσεις. Το μνημείο, κορυφαίο δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής και παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο πολιτικών επιλογών της τουρκικής ηγεσίας, από τη μετατροπή του ξανά σε τέμενος μέχρι τις πρόσφατες αμφιλεγόμενες εργασίες. Καθώς οι εικόνες με τα φορτηγά να κινούνται κάτω από τον τρούλο κάνουν τον γύρο του κόσμου, η αγωνία για τη στατικότητα και τη μακροχρόνια επιβίωση της Αγίας Σοφίας εντείνεται. Ειδικοί ζητούν άμεση διακοπή των εργασιών και διεθνή αξιολόγηση, τονίζοντας ότι οποιοδήποτε λάθος μπορεί να επιφέρει ανεπανόρθωτες καταστροφές σε ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της ανθρωπότητας.

Ανθέμιος

Ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις υπήρξε μία από τις πιο λαμπρές μορφές της ύστερης αρχαιότητας, ένας αρχιτέκτονας και μαθηματικός που συνέδεσε το όνομά του με το κορυφαίο επίτευγμα της βυζαντινής μηχανικής: την Αγία Σοφία. Γεννημένος στις Τράλλεις της Μικράς Ασίας, σε οικογένεια λόγιων και μηχανικών, μεγάλωσε σε περιβάλλον που ευνοούσε την πειραματική σκέψη και τη μελέτη των φυσικών επιστημών. Ο ίδιος ξεχώρισε νωρίς για την ευφυΐα και την εφευρετικότητά του, ενώ οι σύγχρονοί του τον κατέγραφαν ως άνθρωπο που δοκίμαζε συνεχώς μηχανικές ιδέες και κατασκευές, πολλές από τις οποίες θεωρήθηκαν πρωτοποριακές.

Η συμβολή του στην Αγία Σοφία είναι καθοριστική. Μαζί με τον Ισίδωρο τον Μιλήσιο σχεδίασαν ένα οικοδόμημα που ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο σε μέγεθος και τεχνική δυσκολία. Ο τεράστιος τρούλος που μοιάζει να αιωρείται πάνω από τον χώρο, η σύνθετη στατική δομή που συνδυάζει καμάρες, ημικυκλικές κόγχες και συστήματα αντιστήριξης, καθώς και η συνολική αρμονία του κτίσματος, αποτελούν τεκμήρια της ευφυΐας του. Ο Προκόπιος τον περιγράφει ως άνθρωπο με βαθιά γνώση της γεωμετρίας και ικανότητα να επιλύει περίπλοκα μηχανικά προβλήματα, ενώ οι ιστορικοί θεωρούν ότι διέθετε ιδιαίτερη κατανόηση της σεισμικής συμπεριφοράς των υλικών—κάτι που εξηγεί γιατί η Αγία Σοφία παραμένει όρθια επί δεκαπέντε αιώνες, παρά τους ισχυρούς σεισμούς που έχουν πλήξει την Κωνσταντινούπολη.

Ο Ανθέμιος δεν ήταν απλώς αρχιτέκτονας· ήταν επιστήμονας με έφεση στα τεχνικά πειράματα. Λέγεται ότι είχε κατασκευάσει ακόμη και συσκευές που προσομοίαζαν την κίνηση της γης και μηχανισμούς που χρησιμοποιούσαν υδραυλική πίεση, δείχνοντας πως η σκέψη του συχνά ξεπερνούσε τα όρια της εποχής του. Η κληρονομιά του, όμως, αποτυπώνεται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στο ίδιο το μνημείο της Αγίας Σοφίας: ένα έργο που εξακολουθεί να προκαλεί δέος για τη στατική του αρτιότητα, την αισθητική του υπεροχή και την αντοχή του στον χρόνο.

Μιμάρ Σινάν

Ο Μιμάρ Σινάν θεωρείται ο κορυφαίος αρχιτέκτονας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ένας από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες όλων των εποχών. Γεννημένος στις αρχές του 16ου αιώνα, πιθανότατα στην Καππαδοκία, υπηρέτησε αρχικά ως στρατιωτικός μηχανικός στα σώματα των γενίτσαρων και συμμετείχε σε πολεμικές εκστρατείες της αυτοκρατορίας, εμπειρία που του έδωσε βαθιά κατανόηση των κατασκευών, των υλικών και της μηχανικής. Η μεγάλη του καριέρα ξεκίνησε όταν ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής τον διόρισε αρχιτέκτονα του παλατιού. Από εκείνη τη στιγμή, ο Σινάν αφιερώθηκε στη δημιουργία ενός μοναδικού αρχιτεκτονικού ύφους που συνδύαζε την ισλαμική παράδοση με τις τεχνικές και τη γεωμετρία της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Η μελέτη της Αγίας Σοφίας υπήρξε καθοριστική για τη διαμόρφωση της τεχνοτροπίας του∙ ο ίδιος τη θαύμαζε τόσο, ώστε προσπάθησε επανειλημμένα να κατανοήσει και να ξεπεράσει τη στατική της αρτιότητα.

Το έργο για το οποίο θεωρείται αξεπέραστος είναι το τέμενος Σελιμιγιέ στην Αδριανούπολη, που αποκαλείται συχνά «η απάντηση της οθωμανικής αρχιτεκτονικής στην Αγία Σοφία». Εκεί, ο Σινάν σχεδίασε έναν τρούλο εξαιρετικά τολμηρό για τα δεδομένα της εποχής, στηριγμένο πάνω σε οκτάπλευρη δομή, επιτυγχάνοντας μια καθαρή και ευρύχωρη εσωτερικότητα που εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα. Ήταν επίσης ο δημιουργός εκατοντάδων κτιρίων σε όλη την αυτοκρατορία — τζαμιών, γεφυρών, λουτρών, υδραγωγείων και δημόσιων έργων. Το σύνολο του έργου του ξεπερνά τα 300 οικοδομήματα, δείχνοντας την τεράστια παραγωγικότητά του και τη μακροχρόνια επιρροή του. Ο Σινάν άφησε πίσω του μια αρχιτεκτονική παράδοση που σημάδεψε για αιώνες την Πόλη και ολόκληρη την Ανατολή. Η τεχνική του αρτιότητα, η γεωμετρική καθαρότητα των κατασκευών του και η ικανότητά του να συνδυάζει αισθητική και ανθεκτικότητα κάνουν το έργο του σημείο αναφοράς μέχρι σήμερα.