Τομιΐτσι Μουραγιάμα: Ο άνθρωπος που έμαθε την Ιαπωνία να ζητά συγγνώμη

Ο Τομιΐτσι Μουραγιάμα, ο Ιάπωνας πολιτικός που τόλμησε να αναμετρηθεί με τις πιο σκοτεινές σελίδες της ιστορίας της χώρας του, πέθανε σε ηλικία 101 ετών στην Όιτα του νησιού Κιούσου. Ως πρωθυπουργός το 1995, είχε απευθύνει την πιο καθαρή και ειλικρινή συγγνώμη που έχει εκφράσει ποτέ Ιάπωνας ηγέτης για τα εγκλήματα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου — μια δήλωση που σημάδεψε την πολιτική συνείδηση της μεταπολεμικής Ιαπωνίας. Η περίφημη «Δήλωση Μουραγιάμα» μεταδόθηκε τηλεοπτικά στις 15 Αυγούστου 1995, ακριβώς πενήντα χρόνια μετά την παράδοση της χώρας. Σε λιγότερο από πέντε λεπτά, με σταθερή φωνή και ήρεμο ύφος, ο πρωθυπουργός αναγνώρισε τα αδιάψευστα γεγονότα του πολέμου και εξέφρασε «βαθύ μεταμελημό» και «ειλικρινή συγγνώμη» για τον πόνο που προκάλεσε η Ιαπωνία στους γείτονές της. «Καθήκον μας», είπε, «είναι να μεταδώσουμε στις νέες γενιές τη φρίκη του πολέμου, ώστε να μην επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος».

Former Prime Minister of Japan Tomiichi Murayama passed away today at the age of 101. On the 50th anniversary of Japan’s 1945 surrender, Murayama issued a landmark apology and expressed feelings of “deep remorse” for Japan’s wartime atrocities. pic.twitter.com/3Xu1GhyMmi

— U.S. Naval Institute (@NavalInstitute) October 17, 2025

Η ομιλία του αποτέλεσε κορυφαία στιγμή στην πολιτική του πορεία, αλλά και μια ριζική πράξη ηθικού θάρρους. Για πρώτη φορά, ένας Ιάπωνας πρωθυπουργός μιλούσε τόσο ξεκάθαρα για τα εγκλήματα που διέπραξαν τα ιαπωνικά στρατεύματα — από τις μαζικές εκτελέσεις έως τους βιασμούς και τα βασανιστήρια εκατομμυρίων αμάχων στην Ασία. Παρά το πολιτικό βάρος των λόγων του, η απολογία του δεν έγινε ομόφωνα αποδεκτή. Οι πολίτες της Κίνας και της Νότιας Κορέας θεώρησαν τη συγγνώμη ελλιπή, ενώ στο εσωτερικό, οι εθνικιστικοί κύκλοι τη χαρακτήρισαν «υποχωρητική» και «προσβλητική». Παρ’ όλα αυτά, η πράξη του Μουραγιάμα καθιέρωσε ένα νέο πολιτικό μέτρο: για δεκαετίες, κάθε πρωθυπουργός επαναλάμβανε φράσεις της «Δήλωσης Μουραγιάμα» στις επετειακές ομιλίες της 15ης Αυγούστου.

Η άνοδός του στην πρωθυπουργία, το καλοκαίρι του 1994, ήταν αποτέλεσμα πολιτικής αναταραχής. Στα εβδομήντα του, χωρίς υπουργική εμπειρία ή διεθνή προφίλ, ο Μουραγιάμα ανέλαβε το αξίωμα έπειτα από έναν ασυνήθιστο συνασπισμό ανάμεσα στους Σοσιαλιστές —το κόμμα του— και τους συντηρητικούς Φιλελεύθερους Δημοκράτες. Ο συνδυασμός φαινόταν αδύναμος και βραχύβιος, ωστόσο ο Μουραγιάμα εκμεταλλεύθηκε τη συγκυρία για να προωθήσει το διαχρονικό ιδανικό της ειρηνικής συνύπαρξης. Παρά τις πιέσεις, δεν υποχώρησε. Όταν η κυβέρνηση προσπάθησε να περιορίσει τη διατύπωση της απολογίας, απείλησε με παραίτηση — κίνηση που ανάγκασε το κοινοβούλιο να εγκρίνει τελικά ένα ψήφισμα συγγνώμης, έστω και σε πιο ήπια μορφή. Με τον τρόπο αυτόν, η συγγνώμη του 1995 έλαβε επίσημο χαρακτήρα και καταγράφηκε στην πολιτική ιστορία της Ιαπωνίας.

Το ίδιο έτος, ο Μουραγιάμα συνέδεσε τη δήλωσή του με πράξη έμπρακτης επανόρθωσης. Ίδρυσε το Asian Women’s Fund, ένα κρατικό και φιλανθρωπικό πρόγραμμα που πρόσφερε στήριξη στις επιζήσασες «γυναίκες παρηγοριάς» — τις περίπου 200.000 γυναίκες, κυρίως από την Κορέα, που εξαναγκάστηκαν να εκδίδονται για τις ανάγκες του στρατού. Αν και η πρωτοβουλία επικρίθηκε επειδή τα ποσά προέρχονταν εν μέρει από ιδιώτες, αποτέλεσε την πρώτη επίσημη αναγνώριση της ευθύνης του ιαπωνικού κράτους για το ζήτημα.

Γεννημένος το 1924 στην Όιτα, ο Μουραγιάμα μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια ως γιος ψαρά. Ο πατέρας του πέθανε όταν εκείνος ήταν μαθητής, και η μητέρα του εργάστηκε σκληρά για να συντηρήσει τα έντεκα παιδιά της οικογένειας. Οι σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Μέιτζι διακόπηκαν από τον πόλεμο, όπου υπηρέτησε ως δόκιμος αξιωματικός. Μετά την ήττα της Ιαπωνίας, αφιερώθηκε στη συνδικαλιστική δράση και εντάχθηκε στο Σοσιαλιστικό Κόμμα, με το οποίο εξελέγη βουλευτής το 1972. Μετά την αποχώρησή του από την πολιτική, το 2000, ανέλαβε την προεδρία του Asian Women’s Fund, συνεχίζοντας μέχρι τη διάλυσή του το 2007. Ακόμη και στα βαθιά του γεράματα, δεν έπαψε να ταξιδεύει, να δίνει συνεντεύξεις και να προειδοποιεί για τον κίνδυνο του εθνικισμού και της λήθης.

Λάτρης της καλλιγραφίας, συνέχισε να δημιουργεί μέχρι πρόσφατα. Κατά την πανδημία, δώρισε έργα του στη Σαγκάη, συνοδεύοντάς τα με μήνυμα φιλίας προς τον κινεζικό λαό. «Η εμπιστοσύνη», έγραφε, «χτίζεται όταν οι πράξεις μας συμφωνούν με τα λόγια μας». Ο Τομιΐτσι Μουραγιάμα αφήνει πίσω του δύο κόρες, εγγόνια και δισέγγονα. Η σύζυγός του, Γιοσιέ, έφυγε από τη ζωή πέρυσι. Η κληρονομιά του παραμένει φωτεινό παράδειγμα ηθικής ηγεσίας: ένας πολιτικός που απέδειξε ότι η αληθινή ισχύς δεν βρίσκεται στην άρνηση, αλλά στην αλήθεια — και πως η συγγνώμη, όταν είναι ειλικρινής, μπορεί να γίνει πράξη εθνικού μεγαλείου.

Former Japanese PM Murayama Tomiichi, best remembered for his apology for Japan’s actions in WWII, has died aged 101. pic.twitter.com/2fgTPo49lR

— TaiwanPlus News (@taiwanplusnews) October 17, 2025