Πώς μια φοιτητική ομάδα από την Πάτρα κατέκτησε τον κόσμο της συνθετικής βιολογίας

Στο Παρίσι, στον τελικό του διεθνούς διαγωνισμού συνθετικής βιολογίας iGEM, δεν κατάφεραν τελικά να ταξιδέψουν και οι δέκα φοιτητές του Πανεπιστημίου Πατρών. Το κόστος ήταν υψηλό, η εξεύρεση χρηματοδότησης εξ αρχής δύσκολη. Κάποιοι έμειναν πίσω, όμως όλοι πέρασαν μήνες δουλεύοντας για την ίδια υπόθεση, με κοινή συμφωνία ότι όταν θα ανέβαιναν στη σκηνή δεν θα μιλούσαν μόνο για την ανακάλυψή τους – τη θεραπευτική ιδέα «Μορφή» – αλλά για ολόκληρη τη διαδρομή. Όπως μεταφέρει η εφημερίδα «Καθημερινή», όταν έλαβε ο λόγος η ομάδα, η αίθουσα άκουσε κάτι που δεν συνηθίζεται σε αυστηρά επιστημονικές παρουσιάσεις. Μια ιστορία για νύχτες στα εργαστήρια, για στιγμές που όλα κατέρρεαν, για την κούραση που έγινε πείσμα. «Όταν ξεκινούσαμε ήμασταν περίεργοι, φιλόδοξοι, ίσως και αφελείς· αν κάτι μας έμαθε η Μορφή είναι πως η καινοτομία δεν γεννιέται πάντα όταν έχεις τέλειο πλάνο, αλλά όταν κοντά σου όλα μοιάζουν να διαλύονται και παρ’ όλα αυτά συνεχίζεις», είπαν. Η ομιλία τους καταχειροκροτήθηκε, σαν να είχε ήδη κερδηθεί κάτι μεγάλο πριν καν γίνει η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων.

Την επόμενη ημέρα, όπως περιγράφει η «Καθημερινή», ανακοινώθηκαν οι υποψηφιότητες. Δίπλα σε ονόματα μεγάλων πανεπιστημίων, εμφανίστηκε και το «University of Patras». Η έκπληξη ήταν τεράστια. Η τελική βράβευση ήρθε απρόσμενα ακόμη και για τους ίδιους, όταν ενώ είχαν σχεδόν πειστεί ότι νικητής ήταν άλλη ομάδα, κάποιος από τους φοιτητές άκουσε τον παρουσιαστή να περιγράφει τη δική τους έρευνα. Άρχισαν να τρέχουν προς τη σκηνή χωρίς να καταλαβαίνουν πραγματικά ότι κρατούσαν στα χέρια τους την πρώτη θέση στην κατηγορία προπτυχιακών. «Ήταν μια ακραία στιγμή» ανέφεραν στη συνέντευξή τους, γελώντας πλέον χωρίς το άγχος των προηγούμενων μηνών.

Πίσω από την επιτυχία κρύβεται όμως ένας αγώνας που, σύμφωνα με το ρεπορτάζ της «Καθημερινής», μοιάζει περισσότερο με μαραθώνιο αντοχής παρά με πανεπιστημιακή εργασία. Η ομάδα έπρεπε να βρει πόρους, να διαχειριστεί την οργάνωση, τις πληρωμές και τις επαφές με φορείς, πολλές φορές μέσα από ένα ασφυκτικό γραφειοκρατικό πλαίσιο. «Αντί να κυνηγάμε πειράματα, κυνηγούσαμε υπογραφές», είπαν χαρακτηριστικά κατά την παρουσίασή τους στο Παρίσι. Απευθύνθηκαν σε περίπου εξακόσιους πιθανούς χρηματοδότες, από τους οποίους τελικά ανταποκρίθηκαν μόλις είκοσι. Με κόπο συγκεντρώθηκαν δεκαεφτά χιλιάδες ευρώ. Χρήματα αρκετά για αντιδραστήρια, για πρώτη έρευνα, για ένα ταξίδι που έμελλε να γίνει ιστορικό – όχι όμως για όλους.

Η ιδέα τους, που αργότερα πήρε το όνομα «Μορφή», αφορά μια πειραματική πρόταση μη επεμβατικής γονιδιακής θεραπείας κατά της παχυσαρκίας. Αντί να στοχεύει στα συμπτώματα, επιχειρεί να επαναπρογραμματίσει τα νευρικά κύτταρα του υποθαλάμου που ρυθμίζουν την όρεξη, μεταφέροντας μέσω ρινικού σπρέι γενετικές οδηγίες για μακροχρόνιο έλεγχο του βάρους. Οι φοιτητές ήθελαν να προτείνουν έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο θεραπείας, στηριγμένο στη συνθετική βιολογία και όχι σε φαρμακολογικές λύσεις που συχνά καταλήγουν προσωρινές. Όπως λένε στην «Καθημερινή», η παχυσαρκία παραμένει στιγματισμένη ακόμη και σήμερα, ενώ πολλές υπάρχουσες θεραπείες στοχεύουν στην απώλεια κιλών χωρίς να αντιμετωπίζουν τη ρίζα του προβλήματος.

Η πορεία της έρευνας δεν ήταν ευθεία. Μετά από τέσσερις μήνες εργαστηριακής ανάπτυξης, μια νέα δημοσίευση ανέτρεψε μεγάλο μέρος των υποθέσεων της ομάδας. Χρειάστηκε να ξεκινήσουν από την αρχή, κατακαλόκαιρο, με προθεσμία να παραδώσουν τα πάντα τον Οκτώβριο. Κανείς δεν παραιτήθηκε. Παράλληλα, συνέχισαν να προετοιμάζουν την επιχειρηματική τους πρόταση, την ιστοσελίδα, τις δημόσιες παρουσιάσεις. Κάποια στιγμή, όπως περιγράφεται στο δημοσίευμα, το εργαστήριο όπου εργάζονταν ενημέρωσε ότι δεν μπορεί πλέον να υποστηρίξει πειράματα με ιούς τρίτης γενιάς λόγω ανεπαρκών επιπέδων βιοασφάλειας. Ο Αύγουστος βρήκε την ομάδα να ψάχνει χώρο για να συνεχίσει. Λίγο πριν κλείσουν όλα, βρέθηκε λύση σε διαφορετικό εργαστήριο της σχολής και η έρευνα σώθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή.

Φτάνοντας στο Παρίσι, οι φοιτητές είδαν πώς δουλεύουν άλλες ομάδες. Το McGill, όπως αναφέρει η «Καθημερινή», διαθέτει ειδικό εργαστήριο για τους διαγωνιζόμενους και τους χρηματοδοτεί πλήρως· άλλες χώρες αποστέλλουν ολόκληρες αποστολές με υποστήριξη πανεπιστημίων και ιδρυμάτων. Αυτή η σύγκριση δεν τους αποθάρρυνε. Αντίθετα, έγινε κίνητρο. Γι’ αυτό και αποφάσισαν να μιλήσουν στη σκηνή όχι μόνο για τη «Μορφή» αλλά για την πορεία τους. Ήθελαν να αποδείξουν πως η καινοτομία μπορεί να γεννηθεί και μέσα από περιορισμούς, αρκεί να υπάρχει κοινό όραμα.

Η ιστορία τους δεν είναι απλώς μια βράβευση. Είναι μια υπόμνηση ότι η ελληνική έρευνα διαθέτει ανθρώπους με ικανότητες διεθνούς επιπέδου, ακόμη κι αν οι συνθήκες δεν είναι πάντα ευνοϊκές. Η ομάδα της Πάτρας απέδειξε ότι η γνώση, όταν συνδυάζεται με επιμονή και δημιουργική τόλμη, μπορεί να σταθεί ισότιμα απέναντι στα μεγαλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου. Και ίσως, όπως αφήνουν να εννοηθεί μέσα από τις δηλώσεις τους, αυτή να είναι η αρχή ενός μεγαλύτερου ταξιδιού. Για τους ίδιους, για τη βιοτεχνολογία στην Ελλάδα, για έναν τρόπο θεραπείας που αν εξελιχθεί μπορεί να αλλάξει την προσέγγιση στην παχυσαρκία διεθνώς.