Womenale: Μια ημερίδα τομή για την εικόνα της γυναίκας στην τέχνη και στη δημόσια σφαίρα

Με μια κατάμεστη αίθουσα, έντονη συγκίνηση και σαφές αίτημα για μια νέα ματιά στη γυναικεία παρουσία στην τέχνη και τον δημόσιο χώρο, πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 29 Νοεμβρίου η 1η Πανελλήνια Ημερίδα της Womenale, στην αίθουσα «Μανώλης Αναγνωστάκης» του Δημαρχείου Θεσσαλονίκης. Η μεγάλη προσέλευση του κοινού επιβεβαίωσε ότι υπάρχει ανάγκη για έναν ζωντανό, ανοιχτό χώρο όπου η γυναίκα δεν αντιμετωπίζεται ως εικόνα-στερεότυπο, αλλά ως υποκείμενο, δημιουργός και αφηγήτρια της δικής της ιστορίας. Το πρωινό μέρος της ημερίδας ήταν αφιερωμένο στα παιδιά και τους εφήβους, θέτοντας από νωρίς το ερώτημα: πώς μαθαίνουμε στα νέα κορίτσια – και στα αγόρια – να βλέπουν τη γυναικεία φιγούρα πέρα από τα στερεότυπα; Με συντονίστρια την εικαστικό Έφη Γεωργίου, οργανώθηκαν δράσεις ζωγραφικής και δημιουργικής εξερεύνησης, όπου οι μικροί συμμετέχοντες γνώρισαν εμβληματικές γυναίκες που άλλαξαν την ιστορία: από την Υπατία και τη Σιμόν ντε Μποβουάρ, μέχρι τη Μαρία Κάλλας, τη Μαρί Κιουρί και τη Φρίντα Κάλο. Κάθε παιδί κλήθηκε να ανακαλύψει ποια ιστορία το αγγίζει περισσότερο, να δει πίσω από τις μορφές και να σκεφτεί ποια μηνύματα κρύβονται πίσω από τις εικόνες που διαμορφώνουν την αντίληψή μας για το γυναικείο φύλο.

Με τη βοήθεια της εθελόντριας Έλενας Αρβανιτίδου, τα παιδιά τύπωσαν σε κονκάρδες τα πρόσωπα ή τα συνθήματα που τα ενέπνευσαν περισσότερο, παίρνοντας μαζί τους ένα μικρό, συμβολικό «σήμα» ενδυνάμωσης. Ιδιαίτερη στιγμή της πρωινής ζώνης αποτέλεσε το θεατρικό παιχνίδι, στο οποίο συμμετείχαν το εφηβικό θεατρικό εργαστήρι της ΧΑΝΘ με τον εμψυχωτή Δημήτρη Ελιά, καθώς και το εφηβικό τμήμα του Θεατρικού Εργαστηρίου Thespians. Υπό τον συντονισμό των ηθοποιών Νεφέλης Φούντα και Κωνσταντίνου Μπάρκου, οι έφηβοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τα έμφυλα στερεότυπα, δοκίμασαν να τα αναγνωρίσουν, να τα «σπάσουν» και να ξαναπλάσουν, μέσα από παιχνίδι ρόλων και βιωματικές ασκήσεις που ανέδειξαν τη γυναικεία δύναμη πέρα από τα κλισέ.

Το απόγευμα, η αίθουσα γέμισε ξανά, αυτή τη φορά με ενήλικο κοινό που ήρθε να ακούσει, να συζητήσει και να συνδιαμορφώσει. Η έναρξη έγινε με workshop της ψυχολόγου και Καθηγήτριας Ψυχικής Υγείας της Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ, Εύχαρις Παναγοπούλου. Με τη συμμετοχή του κοινού, φώτισε τους πολλαπλούς ρόλους που η κοινωνία «κρεμά» πάνω στη γυναίκα – ρόλοι που συχνά βιώνονται σχεδόν μηχανικά, χωρίς καν να συνειδητοποιούνται. Μέσα από ερωτήματα και μικρές ασκήσεις, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αναγνωρίσουν πόσες από αυτές τις ταυτότητες έχουν υιοθετήσει ασυνείδητα: από την «τέλεια μητέρα» και την «ακούραστη επαγγελματία» μέχρι τη «διαρκώς διαθέσιμη φροντίστρια». Ήταν ένα εργαστήριο αυτοπαρατήρησης που προετοίμασε ιδανικά το έδαφος για όσα θα ακολουθούσαν.

Στη συνέχεια απηύθυναν χαιρετισμούς εκπρόσωποι θεσμών και συλλογικοτήτων, υπογραμμίζοντας ότι η συζήτηση για τη θέση της γυναίκας δεν μπορεί να μένει μόνο στην τέχνη, αλλά αφορά συνολικά την κοινωνία. Μεταξύ άλλων, μίλησαν η δικηγόρος, ειδική γραφολόγος και πρόεδρος του συλλόγου «Αλυσίδα» Χριστίνα Σωτηράκογλου, η Βασιλική Μελετλίδου, γενική γραμματέας Γυναικών Αστυνομικών Θεσσαλονίκης, η Αντιδήμαρχος Παιδείας και Διά Βίου Μάθησης Έφη Θεοδωράκη και ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ Πέτρος Παππάς.

Τον κύκλο των κεντρικών εισηγήσεων άνοιξε η Πρόεδρος της Womenale, σκηνοθέτιδα και ηθοποιός Βαρβάρα Δουμανίδου, παρουσιάζοντας το όραμα του εγχειρήματος: τη δημιουργία ενός σταθερού, ζωντανού χώρου, όπου η γυναικεία εμπειρία θα βρίσκει έκφραση μέσα από την τέχνη, τη σκέψη και τη συλλογική δράση. Ακολούθησε η συγγραφέας και μέλος της Womenale, Μαρία Ράπτη, η οποία προσέγγισε τα στερεότυπα μέσα από τη λογοτεχνία, συστήνοντας στο κοινό γυναίκες συγγραφείς που άφησαν βαθύ αποτύπωμα και συχνά χρειάστηκε να συγκρουστούν με τις συμβάσεις της εποχής τους για να ακουστούν.

Η εικαστικός Χρύσα Μπαρζόκα στάθηκε στον τρόπο με τον οποίο η γυναικεία μορφή έχει ιστορικά αποτυπωθεί στις εικαστικές τέχνες – συχνά ως αντικείμενο θέασης και πόθου, σπανιότερα ως υποκείμενο με βούληση και φωνή. Τόνισε πόσο κρίσιμο είναι η σύγχρονη εικαστική δημιουργία να ανατρέπει αυτά τα σχήματα, παρουσιάζοντας τη γυναίκα ως ολόκληρο άνθρωπο, με βάθος, διαδρομή και εσωτερικό κόσμο. Η εκδήλωση κορυφώθηκε συναισθηματικά όταν η ηθοποιός Δώρα Χρυσικού διάβασε δημόσια το μήνυμα μιας γυναίκας που κατάφερε να ξεφύγει από τον κακοποιητή της. Η φωνή της έγινε γέφυρα για μια εμπειρία που συχνά μένει στη σιωπή. Η ίδια, με αναφορές στην τέχνη και τον κινηματογράφο, μίλησε για τον τρόπο που οι ιστορίες έμφυλης βίας είτε αόρατοποιούνται είτε απεικονίζονται, συχνά με τρόπο που δεν αποδίδει πραγματικά το τραύμα των θυμάτων.

Αμέσως μετά, η ηθοποιός Πηνελόπη Αναστασοπούλου προχώρησε σε μια σπάνιας έντασης προσωπική κατάθεση. Μίλησε με αφοπλιστική ειλικρίνεια, προκαλώντας σιωπή στην αίθουσα, δάκρυα, ανατριχίλα και βαθύ στοχασμό. Ήταν μια στιγμή όπου η προσωπική εμπειρία συνδέθηκε με το συλλογικό βίωμα πολλών γυναικών, αποδεικνύοντας πως η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως τόπος ίασης, αλλά και ως δημόσιο βήμα διεκδίκησης.

Τις ομιλίες έκλεισε η Νένα Βενετσάνου, σπουδαία τραγουδοποιός της έντεχνης μουσικής σκηνής και από τις πρώτες που έδωσαν φωνή στη γυναίκα μέσα από το τραγούδι. Με λόγο πυκνό, ιστορική μνήμη και πνευματικότητα, μίλησε για τη διαδρομή της γυναίκας δημιουργού, για τα εμπόδια που συνάντησε η γυναικεία φωνή στο ελληνικό τραγούδι και για το πώς η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως εργαλείο ενδυνάμωσης και αλλαγής. Την ατμόσφαιρα απογείωσαν μουσικά η ερμηνεύτρια Μέλα Γεροφώτη, με τη βαθιά και εκφραστική φωνή της, και ο μαέστρος Αστέρης Τσαλίκης στο πιάνο. Επέλεξαν τραγούδια που «συνομιλούν» με τη γυναικεία τόλμη, την ευαισθησία και τη δύναμη, ανάμεσά τους και το εμβληματικό «Λιλήθ» της Νένας Βενετσάνου, ντύνοντας με μουσική το μήνυμα της ημερίδας.

Μέσα από βιντεοσκοπημένες παρεμβάσεις, καλλιτέχνες και πρόσωπα του δημόσιου λόγου όπως η Ζέτα Δούκα, η Σοφία Ζαννίνου, η Γιούλη Τσαγκαράκη, η Άννα Κουρουπού, αλλά και ο Γιάννης Σερβετάς και ο Ηλίας Μάστορας – ιδρυτής της παγκόσμιας καμπάνιας A Ball for All και εμπνευστής του ονόματος Womenale – έστειλαν τα δικά τους μηνύματα για την εικόνα της γυναίκας στην τέχνη και την ανάγκη να επαναπροσδιοριστεί. Παράλληλα, ηθοποιοί του θεατρικού εργαστηρίου Thespians – Δήμητρα Ευαγγέλου, Νεφέλη Φούντα, Μιλένα Μαριάνι και Οφηλία Ειρήνη Σερμαζανιάν – ανέλαβαν να φέρουν στη σκηνή εμβληματικές γυναικείες μορφές μέσα από θεατρικούς μονολόγους. Η Μαρί Κιουρί, η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Φρίντα Κάλο και η Υπατία «επέστρεψαν» στη σκηνή, όχι ως παγωμένα αγάλματα της ιστορίας, αλλά ως ζωντανές φωνές που μιλούν για γνώση, αντίσταση και ελευθερία.

Σημαντικό ρόλο στην επιτυχημένη ροή μιας πολύωρης και απαιτητικής εκδήλωσης είχε ο παρουσιαστής Δημήτρης Ουγγαρέζος. Με χιούμορ, ευαισθησία και επαγγελματισμό, κράτησε τον ρυθμό από την αρχή έως το τέλος, ενώ δεν έκρυψε ότι για τον ίδιο η βραδιά είχε και προσωπική σημασία, ως ένας χώρος όπου ο διάλογος για τη γυναίκα ξεπερνά την επιφάνεια. Πίσω από όλο αυτό, βρέθηκε η αφοσιωμένη ομάδα εθελοντών της Womenale, που στήριξε κάθε πρακτική λεπτομέρεια. Ανάμεσά τους οι Έλενα Ζαμζαρά, Τηλέμαχος Λάτσιος, Έλενα Αρβανιτίδου, Ελένη Γεωργιάδου, Αλκμήνη Δεδέογλου, Γιούλια Πορμπότση, Νικόλ Διαβάτη, Νεφέλη Φούντα, Θεόφιλος Γιαννόπουλος, Τότα Κυριαζικίδου, Τάνια Παυλίδου, Ευτυχία Αναστασιάδου, Τρύφων Κάμπο, Βασίλης Αναγνωστόπουλος, Χρύσα Γκόγκουρα, Κωνσταντίνος Μπάρκος, καθώς και οι υπεύθυνοι συντονισμού Πάρης Χατζηπαρασκευάς και Κατερίνα Καμπύλη. Το livestreaming και η τεχνική κάλυψη έγιναν από την ομάδα του ArtiCon, επιτρέποντας σε ακόμη περισσότερους ανθρώπους να συμμετάσχουν, έστω και εξ αποστάσεως.

Με την 1η Πανελλήνια Ημερίδα της Womenale σηματοδοτήθηκε η γέννηση ενός νέου χώρου – πραγματικού και συμβολικού – όπου η τέχνη, η γνώση και η συλλογική ευθύνη συναντιούνται για να επαναφέρουν τη γυναίκα στο κέντρο της αφήγησης, με τη δική της φωνή, ιστορία και δύναμη. Καλλιτέχνες, πολίτες και θεσμικοί φορείς, προερχόμενοι από διαφορετικούς κόσμους, έδειξαν πως η αλλαγή δεν γεννιέται στο περιθώριο, αλλά μέσα από τον διάλογο, τη συνεργασία και την πίστη ότι η τέχνη μπορεί πράγματι να λειτουργήσει ως μοχλός μετασχηματισμού.