Ο πόλεμος που δεν τελείωσε ποτέ

Στην εποχή όπου οι παγκόσμιες ανησυχίες στρέφονται στα χαρακώματα της Ουκρανίας και στους αδιάκοπους βομβαρδισμούς της Γάζας, ίσως μοιάζει παράδοξο ότι η μακροβιότερη ενεργή σύγκρουση του κόσμου δεν βρίσκεται σε κανένα από αυτά τα μέτωπα. Αντίθετα, κρύβεται σε μια λωρίδα γης πλάτους μόλις τεσσάρων χιλιομέτρων, σε μια χερσόνησο που ζει επί τρεις γενιές σε κατάσταση μόνιμης ετοιμότητας. Εκεί, μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας, δεν υπάρχει ειρήνη—μόνο μια παύση πυρός που μοιάζει περισσότερο με εύθραυστο φιλμ που μπορεί να σπάσει από έναν ψίθυρο, ένα λάθος βήμα ή μια λάθος εκτόξευση. Για να καταλάβει κανείς πώς ξεκινά ένας πόλεμος που δεν τελειώνει ποτέ, πρέπει να γυρίσει πίσω στο 1945, στα ερείπια του παγκόσμιου πολέμου, όταν η Κορέα, έπειτα από δεκαετίες ιαπωνικής κατοχής, βρέθηκε ξαφνικά διχοτομημένη. Οι Σοβιετικοί μπήκαν από τον βορρά, οι Αμερικανοί από τον νότο, και η προσωρινή γραμμή διαχωρισμού στον 38ο παράλληλο μετατράπηκε σχεδόν αμέσως σε μόνιμο σύνορο. Από τη μία πλευρά μια κομμουνιστική οικογενειοκρατία, από την άλλη ένα κράτος που εξελίχθηκε σε μία από τις ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου. Ανάμεσά τους, μια σκιά πολέμου που κανείς δεν τόλμησε ποτέ να διαλύσει.

Το 1950, ο Κιμ Ιλ-σούνγκ επιχείρησε να ενώσει τη χώρα δια της βίας, με την έγκριση του Στάλιν και την ανοχή της Κίνας. Ο Νότος κατέρρεε, αλλά η Ουάσιγκτον δεν ήταν διατεθειμένη να δει άλλο ένα κομμουνιστικό κράτος να γεννιέται. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, πάνω από δέκα έθνη πολεμούσαν στην Κορέα. Τρία χρόνια τραγωδίας, δύο εκατομμύρια νεκροί, πόλεις ισοπεδωμένες, χιλιάδες οικογένειες χωρισμένες για πάντα. Και στο τέλος; Καμία συνθήκη ειρήνης. Μόνο μια υπογραφή ανακωχής το 1953 που, αντί να κλείσει τον πόλεμο, απλώς τον… πάγωσε. Από εκείνη τη στιγμή, η αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη έγινε ίσως το πιο παράδοξο κομμάτι γης στον κόσμο. Θεωρητικά ουδέτερη.

Πρακτικά γεμάτη νάρκες, κάμερες, στρατιώτες που κοιτούν ο ένας τον άλλο μέσα από διόπτρες, φράχτες που μετακινούνται εκατοστό-εκατοστό από τη βλάστηση, σήραγγες που εκτείνονται κάτω από τα πόδια τους και μεγάφωνα που εκπέμπουν μουσική, απειλές, προπαγάνδα ή και… K-pop. Ο Μπιλ Κλίντον δεν υπερέβαλε όταν την αποκάλεσε «το πιο τρομακτικό μέρος στη Γη». Οι ιστορίες που εκτυλίχθηκαν σε αυτή τη στενή λωρίδα γης συχνά μοιάζουν πιο παράξενες από μυθοπλασία. Τη δεκαετία του ’70, η Βόρεια Κορέα άνοιξε τέσσερις υπόγειες σήραγγες προς τον Νότο, με σκοπό την ταχεία εισβολή εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών. Όταν αποκαλύφθηκαν, η Πιονγκγιάνγκ ισχυρίστηκε ότι… αναζητούσε κάρβουνο, παρότι οι στοές είχαν λαξευτεί μέσα σε συμπαγή γρανίτη.

Ακόμη πιο σουρεαλιστικό ήταν το «επεισόδιο του δέντρου» το 1976. Ένα κλάδεμα σημύδας κατέληξε σε αιματηρή συμπλοκή, με δύο Αμερικανούς αξιωματικούς νεκρούς. Η απάντηση των ΗΠΑ ήταν μια γιγάντια στρατιωτική επιχείρηση, με βομβαρδιστικά B-52 να πετούν από πάνω και εκατοντάδες πεζοναύτες σε ετοιμότητα, μόνο και μόνο για να κοπεί ένα δέντρο μέσα σε 42 λεπτά. Κανείς δεν πυροβόλησε. Αλλά ο κόσμος δεν είχε πλησιάσει τόσο κοντά σε γενικευμένο πόλεμο εδώ και χρόνια. Οι εντάσεις δεν έλειψαν ποτέ. Το 2010 βυθίστηκε νοτιοκορεατικό πολεμικό πλοίο, με τη Σεούλ να κατηγορεί ευθέως τον Βορρά. Το 2020, η Πιονγκγιάνγκ ανατίναξε το διπλωματικό γραφείο διασύνδεσης των δύο χωρών—μια κίνηση άνευ προηγουμένου. Το 2024, στον λεγόμενο «σκουπιδοπόλεμο», η Βόρεια Κορέα έστειλε 5.000 αερόστατα γεμάτα απορρίμματα και ακαθαρσίες που εξερράγησαν πάνω από τη Σεούλ. Η Νότια Κορέα ενεργοποίησε τα ηχεία της και απάντησε με K-pop στη διαπασών. Το 2025, νέα βαλλιστικά τεστ της Πιονγκγιάνγκ προκάλεσαν ανταλλαγές πυρών γύρω από τη γραμμή οριοθέτησης. Τίποτα δεν θυμίζει σύγκρουση που έχει πραγματικά σταματήσει.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό έντασης, υπάρχουν ιστορίες σχεδόν απίστευτες, όπως η απαγωγή του σκηνοθέτη Σιν Σανγκ-οκ και της ηθοποιού Τσόι Εουν-χι από πράκτορες της Βόρειας Κορέας το 1978. Ο Κιμ Γιονγκ-ιλ, μανιώδης λάτρης του σινεμά, ήθελε να «αναστήσει» την κινηματογραφική βιομηχανία της χώρας. Το ζευγάρι κρατήθηκε χρόνια, γύρισε 17 ταινίες προπαγάνδας –ανάμεσά τους το Pulgasari, ένα κομμουνιστικό ανάλογο του Godzilla– και δραπέτευσε μόνο όταν κατάφερε να ζητήσει άσυλο στη Βιέννη. Κι όμως, μέσα σε όλο αυτό το συνεχές ψυχροπολεμικό σκηνικό, υπάρχουν στιγμές που θυμίζουν πως η ειρήνη δεν είναι εντελώς άπιαστο όνειρο. Η πιο γνωστή ήταν τον Απρίλιο του 2018, όταν ο Κιμ Γιονγκ-ουν και ο Μουν Τζε-ιν συναντήθηκαν στη ζώνη ασφαλείας, αντάλλαξαν χαμόγελα και πέρασαν το σύνορο πιασμένοι από τα χέρια. Για λίγες ώρες, ο κόσμος πίστεψε πως ίσως η ιστορία μπορεί να αλλάξει. Αλλά η προσέγγιση σταμάτησε τόσο γρήγορα όσο ξεκίνησε.

Σήμερα, το σύνορο ανάμεσα στις δύο Κορέες παραμένει το πιο ειρωνικό του πλανήτη: υπάρχει μια μπλε αίθουσα με ένα τραπέζι όπου η διεθνής γραμμή περνάει ακριβώς στο μέσον του. Ένα βήμα, μια καρέκλα που μετακινείται λίγα εκατοστά, αρκεί για να αλλάξεις χώρα. Ένα σύμβολο του πόσο λεπτές είναι οι ισορροπίες σε μια χερσόνησο που κουβαλάει 75 χρόνια φόβου, απώλειας και παγωμένης αντιπαλότητας. Και όμως, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, οι ελπίδες για ειρήνη δεν έχουν εξαφανιστεί. Η Κορεατική Χερσόνησος έχει ζήσει δεκαετίες στη σκιά ενός πολέμου που παραμένει ανοιχτός· η πραγματική πρόκληση του μέλλοντος είναι να πάψει επιτέλους να ζει στον απόηχο του παρελθόντος. Το ερώτημα δεν είναι πια πότε ξεκίνησε αυτή η σύγκρουση, αλλά αν και πότε θα τελειώσει πραγματικά.