Η σκοτεινή πλευρά της γονεϊκής «στήριξης» στον παιδικό αθλητισμό

Οι φωνακλάδες, παρεμβατικοί και πιεστικοί γονείς έχουν εξελιχθεί, σύμφωνα με Βρετανούς αθλητικούς ψυχολόγους, σε έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για την ψυχική ισορροπία και την απόδοση των παιδιών στον αθλητισμό. Το φαινόμενο, που άλλοτε θεωρούνταν ακραία εξαίρεση, έχει πλέον λάβει ανησυχητικές διαστάσεις στα σχολικά και ερασιτεχνικά γήπεδα της Βρετανίας. Μόνο την τελευταία εβδομάδα, σχολεία του νότιου Λονδίνου προχώρησαν σε μια ακραία αλλά ενδεικτική απόφαση: απαγόρευσαν στους γονείς να παρακολουθούν τις σχολικές αθλητικές διοργανώσεις. Αφορμή στάθηκαν περιστατικά λεκτικών επιθέσεων και επιθετικής συμπεριφοράς εναντίον παιδιών και διαιτητών — μια εικόνα που, όπως σημειώνουν οι διευθυντές των σχολείων, «διαβρώνει τον παιδαγωγικό χαρακτήρα του αθλητισμού» και δημιουργεί «κλίμα εμμονής με τη νίκη».

Η κατάσταση αυτή δεν είναι καινούργια. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερα σχολεία περιορίζουν την πρόσβαση γονέων στις «Ημέρες Αθλητισμού», ενώ διαιτητές σε παιδικά πρωταθλήματα εγκαταλείπουν εξουθενωμένοι από τη συνεχή λεκτική βία των κερκίδων. «Η κακή συμπεριφορά έχει επιδεινωθεί. Πρόκειται για ένα πρόβλημα που για χρόνια παραβλέψαμε και τώρα προσπαθούμε να το περιορίσουμε, αλλά το τζίνι έχει βγει από το μπουκάλι», λέει χαρακτηριστικά ο Στίβεν Σμιθ, πρόεδρος του Τμήματος Αθλητικής Ψυχολογίας της Βρετανικής Ψυχολογικής Εταιρείας. Ο Σμιθ εξηγεί πως η υπερβολική πίεση από τους γονείς έχει συχνά το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιθυμητό. «Όταν ένα παιδί βλέπει τον γονιό του να φωνάζει, να διαμαρτύρεται ή να ταπεινώνει άλλους, βιώνει έντονο άγχος και φόβο αποτυχίας. Αντί για ενθάρρυνση, εισπράττει μια μόνιμη αγωνία να μη χαλάσει την “εικόνα” του», σημειώνει.

Στο ίδιο μήκος κύματος, ο δρ Μάθιου Κάνκλιφ από το Πανεπιστήμιο του Γκρίνουιτς επισημαίνει ότι «η έλλειψη αθλητικού πνεύματος από την πλευρά των γονέων είναι πλέον ορατή παντού». Όπως λέει, «σε κάθε πάρκο ή γήπεδο βλέπεις πινακίδες που υπενθυμίζουν πως “είναι απλώς ένα παιχνίδι”. Το γεγονός ότι χρειάζεται να το γράφουμε αυτό, λέει πολλά για το πού έχουμε φτάσει». Παρά τα προβλήματα, ο Κάνκλιφ απορρίπτει την ιδέα να αποκλείονται οι γονείς από τις αθλητικές δραστηριότητες. «Η παρουσία τους είναι απαραίτητη, αλλά χρειάζεται παιδαγωγικό μέτρο. Ο γονιός δεν πρέπει να είναι προπονητής, ούτε κριτής. Πρέπει να είναι το ασφαλές καταφύγιο του παιδιού του».

Το φαινόμενο της «γονεϊκής υπερβολής» έχει στιγματίσει και τις ζωές πολλών διάσημων αθλητών. Η Έμα Ραντουκάνου έχει περιγράψει τους γονείς της ως υπερβολικά απαιτητικούς, ενώ ο Ντέιβιντ Μπέκαμ θυμάται ότι έκλαιγε παιδί όταν ο πατέρας του τον επέπληττε για μια αποτυχημένη προπόνηση. «Ήταν σκληρός, αλλά με δυνάμωσε», παραδέχεται σήμερα. Για άλλους όμως, όπως τονίζει ο Σμιθ, η ίδια αυστηρότητα οδήγησε σε ψυχική κατάρρευση και αποστροφή προς το ίδιο το άθλημα. «Δεν υπάρχει συνταγή επιτυχίας», λέει ο Σμιθ. «Κάποιοι γονείς, μέσα από την αυστηρότητα, όντως χτίζουν πρωταθλητές. Αλλά πολλοί περισσότεροι δημιουργούν παιδιά εξαντλημένα, που μαθαίνουν να συνδέουν τον αθλητισμό με φόβο και ντροπή».

Η ψυχολογία πίσω από αυτή την «τοξική στήριξη» είναι, σύμφωνα με τους ειδικούς, πολύπλοκη. Ο Κάνκλιφ εξηγεί ότι το θεμέλιο της υγιούς σχέσης γονιού και παιδιού-αθλητή είναι η συνέπεια και η συναισθηματική σταθερότητα. «Ένα παιδί που νιώθει ασφάλεια, δεν χρειάζεται εξωτερική πίεση για να αποδώσει. Μαθαίνει να προσπαθεί από μόνο του». Το πρόβλημα ξεκινά όταν ο γονιός υπερβαίνει τον φυσικό του ρόλο και μετατρέπεται σε άτυπο “προπονητή”. Εκεί, η στήριξη γίνεται έλεγχος και η αγάπη μεταφράζεται σε υποχρέωση. Το παιδί σταματά να παίζει για τη χαρά του παιχνιδιού και αρχίζει να αγωνίζεται μόνο για να μη απογοητεύσει. Ο Σμιθ καλεί την πολιτεία και τις αθλητικές ομοσπονδίες να λάβουν μέτρα. «Χρειαζόμαστε προγράμματα εκπαίδευσης για τους γονείς, όχι μόνο για τα παιδιά. Το πρόβλημα είναι γνωστό σε όλους, αλλά κανείς δεν έχει αναλάβει να το αντιμετωπίσει συστηματικά». Στο τέλος, η ουσία δεν βρίσκεται στη νίκη, αλλά στο παράδειγμα. Ο τρόπος που συμπεριφέρεται ο γονιός στις κερκίδες καθορίζει τη στάση του παιδιού απέναντι στην επιτυχία, την ήττα και τον ίδιο τον εαυτό του. Γιατί ο αθλητισμός, πάνω απ’ όλα, δεν είναι διαγωνισμός εγωισμών — είναι μάθημα χαρακτήρα.