Η ευτυχία ως αντίσταση

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Τι θα πει ευτυχία; Να ζεις όλες τις δυστυχίες. Τι θα πει φως; Να κοιτάς με αθόλωτο μάτι όλα τα σκοτάδια.

Νίκος Καζαντζάκης

Υπάρχουν πρωινά που ξυπνάς με μια αδιόρατη γλύκα στο στήθος. Ο ήλιος μπαίνει από τις γρίλιες, το νερό του ντους πέφτει σαν μικρή υπόσχεση και το τοστ μυρίζει σπίτι. Για λίγο όλα μοιάζουν ανθρώπινα και ήρεμα. Στιγμές σχεδόν ασήμαντες, όμως κρατούν μια ησυχία που αγγίζει κάτι βαθύτερο. Κι ύστερα, μέσα σε λίγα λεπτά, οι εικόνες του κόσμου εισβάλλουν: αναρτήσεις για ακρίβεια, συζητήσεις για ανθρώπους που δυσκολεύονται να κάνουν ακόμη και ολιγοήμερες διακοπές, post για την απόσταση ανάμεσα στους ανθρώπους, θυμός, κόπωση. Μακριά από τα σπίτια μας, σε τόπους που δεν έχουμε δει ποτέ, κάποιοι ζουν μέσα σε πόλεμο και αναζητούν τρόπους να επιβιώσουν. Μέσα στο θόρυβο της εποχής, ακόμη και η προσπάθεια να ορίσεις πώς είσαι απαιτεί παύση· πριν φτάσεις στις μικρές φωτεινές στιγμές που πραγματικά σε στηρίζουν, συχνά περνά από το μυαλό ο φόβος μήπως μια θετική απάντηση ακουστεί προκλητική, λες και η χαρά χρειάζεται απολογία για να υπάρξει.

Η συνεχής επαφή με το δράμα βαραίνει την καρδιά, μέχρι που η χαρά μικραίνει όχι επειδή απουσιάζει, αλλά επειδή νιώθουμε την υποχρέωση να τη συγκρατούμε. Κι όμως, καμία πραγματικότητα δεν φωτίζεται από το σκοτάδι της μόνιμης σοβαρότητας, η ζωή χρειάζεται ανάσες. Η χαρά που έρχεται με επίγνωση λειτουργεί σαν ανάπαυση, σαν υπενθύμιση ότι η ύπαρξη χωρά ακόμη φως, ευγένεια. Οι μικρές στιγμές έχουν δύναμη. Μια βόλτα το απόγευμα, η πρώτη γουλιά καφέ που φέρνει τον νου σε τάξη, ένα αστείο ανάμεσα σε φίλους που λύνει τους κόμπους της σκέψης. Αυτές οι στιγμές μεταμορφώνουν μια μέρα κουραστική σε κάτι βιώσιμο, ακόμη και τρυφερό. Καλλιεργούν αντοχή, προσφέρουν ισορροπία, ανοίγουν χώρο για ενσυναίσθηση. Όταν κάποιος χαίρεται ουσιαστικά, συνήθως αποκτά και μεγαλύτερη διάθεση να ακούσει τον άλλον, να σταθεί δίπλα του, να προσφέρει. Η ευτυχία τότε δεν απομονώνει, ενώνει.

Ίσως περιμένουμε τις μεγάλες στιγμές να μας δικαιώσουν: τις θεαματικές αλλαγές, τις επιτυχίες που θα ξεχωρίσουν, τις μέρες που θα μοιάζουν με ταινία. Όμως η ζωή χτίζεται κυρίως από μικρές ψηφίδες: ένα χαμόγελο στο λεωφορείο, το αεράκι που περνά από το ανοιχτό παράθυρο, μια κουβέντα που απαλύνει την ένταση. Όταν τις προσπερνούμε σαν ασήμαντες, ο χρόνος κυλάει επίπεδος, άχρωμος. Όταν τις προσέχουμε, η καθημερινότητα αποκτά βάθος και η πραγματικότητα μια πιο ζεστή παλέτα. Και κάπου εκεί βρίσκεται η ουσία. Η ευτυχία δεν χρειάζεται να είναι κραυγαλέα, δεν απαιτεί σκηνικό γιορτής. Αρκεί να της δώσουμε χώρο να υπάρξει, όχι όμως ως άρνηση των δυσκολιών, αλλά ως αντίβαρο που μας κρατά όρθιους. Πρόκειται για μια στάση ζωής: να επιτρέπουμε στον εαυτό μας μια ανάσα χαράς ακόμα κι όταν όλα τρέχουν, να τιμούμε την απλότητα, να μαζεύουμε μικρές στιγμές σαν κόκκους άμμου που στο τέλος φτιάχνουν ένα έδαφος πιο σταθερό.

Γι’ αυτό, όταν ακούσουμε ξανά την ερώτηση «είσαι καλά;», η απάντηση δεν χρειάζεται να χωρέσει στη στενή επιλογή του ναι ή του όχι. Ίσως να είναι κάτι πιο αληθινό, πιο ανθρώπινο: σήμερα βρήκα μικρές αφορμές να χαμογελάσω, χρόνο για πρωινή γυμναστική, μοιράστηκα ένα αστείο, ένιωσα για λίγο ανακούφιση. Αυτές οι στιγμές γίνονται το υλικό της αντοχής. Μας θυμίζουν ότι, ακόμη και μέσα σε έναν κόσμο γεμάτο θόρυβο, είναι ωραίο να στεκόμαστε για λίγο στο παρόν και να το απολαμβάνουμε. Ίσως τελικά η απάντηση στο βάρος της εποχής να μην είναι να σφίγγουμε τα δόντια, αλλά να επιτρέπουμε στον εαυτό μας την πολυτέλεια της μικρής χαράς. Να την αναγνωρίζουμε, να τη γευόμαστε, να τη μοιραζόμαστε. Γιατί κάποιες φορές, η πιο ήσυχη μορφή αισιοδοξίας είναι απλώς να πούμε στον εαυτό μας: κρατά αυτό που φωτίζει τη μέρα σου -κι ας είναι μικρό, αρκεί να είναι αληθινό.