Ιθάκη Τσίπρας: Τα «κουπόνια» του Βαρουφάκη, η δραχμή του Λαφαζάνη και η «απορία»

Στην κριτική που επανέρχεται σταθερά για το πρώτο εξάμηνο του 2015, ο Αλέξης Τσίπρας αφιερώνει μεγάλο μέρος της «Ιθάκης», περιγράφοντας τα εναλλακτικά σχέδια που κυκλοφορούσαν στο εσωτερικό της τότε κυβέρνησης σε περίπτωση κατάρρευσης της διαπραγμάτευσης. Στο κάδρο μπαίνουν τόσο ο Γιάνης Βαρουφάκης, με την ιδέα των IOU ως παράλληλου νομίσματος, όσο και ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, με σενάρια άμεσης μετάβασης σε εθνικό νόμισμα και ανάληψης ελέγχου της Τράπεζας της Ελλάδος. Ειδικά για το σχέδιο του Βαρουφάκη, ο κ. Τσίπρας περιγράφει μια τριπλή κλιμάκωση: μονομερές «κούρεμα» των ομολόγων της ΕΚΤ, έκδοση perpetual bonds και, στη συνέχεια, έκδοση IOU – ενός εσωτερικού μέσου πληρωμής, σε μορφή κουπονιών ή ηλεκτρονικών πιστώσεων, αντί μισθών και συντάξεων, μέχρι –σύμφωνα με τη λογική του τότε υπουργού– να υποχρεωθούν οι εταίροι να υποχωρήσουν. Ο πρώην πρωθυπουργός σημειώνει ότι όταν άκουσε το σενάριο «δεν ήξερα αν έπρεπε να κλάψω ή να γελάσω» και δηλώνει ότι διέκοψε τη συζήτηση, θεωρώντας πως ένα τέτοιο παράλληλο νόμισμα θα πυροδοτούσε υποτίμηση, φυγή κεφαλαίων και, στην πράξη, έξοδο από το ευρώ.

Σε άλλο σημείο της «Ιθάκης», ο κ. Τσίπρας καταγράφει τη δραματική συνεδρίαση του κυβερνητικού συμβουλίου, όταν αποφασίστηκε το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου. Εκεί, όπως αναφέρει, ο Παναγιώτης Λαφαζάνης μίλησε για «κατάσταση πολέμου» και ζήτησε να ξεκινήσει «από Δευτέρα» η προετοιμασία για επιστροφή στη δραχμή, μαζί με άμεση ανάληψη ελέγχου της ΤτΕ από την κυβέρνηση. Ο κ. Τσίπρας γράφει ότι ζήτησε συγκεκριμένο πλάνο «χωρίς θεωρητικολογίες», αλλά ο τότε υπουργός παρέμεινε σε γενικές γραμμές, γεγονός που τον οδήγησε στο σχόλιο ότι ορισμένα στελέχη «δεν αντιλαμβάνονταν στοιχειωδώς την πραγματικότητα». Η αφήγηση επεκτείνεται και στο πολιτικό παρασκήνιο των ημερών μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου. Ο Αλέξης Τσίπρας θυμάται τις επαφές με τον Πάνο Καμμένο και τον Σταύρο Θεοδωράκη, περιγράφοντας πώς η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ «κλείδωσε» πριν καν ολοκληρωθούν οι διερευνητικές συζητήσεις. Ο Καμμένος εμφανίζεται, όπως γράφει, αποφασισμένος να αναλάβει το Υπουργείο Άμυνας, δηλώνοντας ότι δεν ζητά αντιπροεδρία, αλλά «ένα όνειρο ζωής», φτάνοντας στο σημείο να πει «εσύ θα είσαι ο Άρης Βελουχιώτης κι εγώ ο Ζέρβας». Την ίδια ώρα, ο Σταύρος Θεοδωράκης πληροφορείται ουσιαστικά στην είσοδο της Κουμουνδούρου ότι «πρόλαβε ο άλλος», αφού η συμφωνία με τους ΑΝΕΛ είχε ήδη κλείσει.

Ο πρώην πρωθυπουργός αναφέρεται και στις αποτυχημένες απόπειρες ανοίγματος προς τη Φώφη Γεννηματά μετά το τρίτο μνημόνιο και στη συζήτηση για την απλή αναλογική, τις οποίες θεωρεί χαμένες ευκαιρίες που συνέβαλαν στην πολιτική ηγεμονία του Κυριάκου Μητσοτάκη και στην εδραίωση του αντι-ΣΥΡΙΖΑ μετώπου. Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελεί η περιγραφή του Γιάνη Βαρουφάκη. Ο κ. Τσίπρας υπενθυμίζει ότι πρώτες επιλογές για το ΥΠΟΙΚ ήταν οι Γιάννης Δραγασάκης και Γιώργος Σταθάκης και ότι ο ίδιος δεν γνώριζε καλά τον Βαρουφάκη, αλλά του αναγνώριζε την επικοινωνιακή ικανότητα για τη «σκληρή διαπραγμάτευση». Στην πορεία, όμως, ο τότε υπουργός παρουσιάζεται ως «περισσότερο σελέμπριτι και λιγότερο οικονομολόγος», με «προσωπική ατζέντα» και εμμονή να δοκιμάσει θεωρίες παιγνίων στην πράξη, ακόμη και με κίνδυνο να τιναχθεί στον αέρα ο κυβερνητικός σχεδιασμός. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και η γνωστή φωτογράφιση στο Paris Match, που κατά τον κ. Τσίπρα υπέσκαπτε την εικόνα μιας κυβέρνησης που υποτίθεται ότι έδινε «υπαρξιακή μάχη».

Τέλος, η «Ιθάκη» στέκεται ιδιαίτερα και στη Ζωή Κωνσταντοπούλου. Ο κ. Τσίπρας κάνει αυτοκριτική για την επιλογή της στην προεδρία της Βουλής, αναφέροντας ότι η διαχείρισή της ήταν από τις πιο επώδυνες εμπειρίες εκείνης της περιόδου. Την περιγράφει ως παράδειγμα «αυτοκαταστροφικής αδιαλλαξίας», με εμμονή σε μια δική της μονοδιάστατη ανάγνωση του χρέους και μια μόνιμη καταφυγή στη ρητορική περί «επονείδιστου χρέους» και προσφυγής στον ΟΗΕ, ανεξάρτητα από τη δημοσιονομική και τραπεζική πραγματικότητα. Οι σκηνές με τις παρατεταμένες συνεδριάσεις, τις καθυστερήσεις σε κρίσιμες ψηφοφορίες και την «εξουσιαστική μανία» στην έδρα της Βουλής χρησιμοποιούνται από τον κ. Τσίπρα για να περιγράψει πώς, κατά την άποψή του, προσωπικές φιλοδοξίες και ναρκισσισμοί επιβάρυναν μια ήδη οριακή περίοδο. Μέσα από αυτά τα αποσπάσματα, η «Ιθάκη» επιχειρεί να καταγράψει το παρασκήνιο, αλλά ταυτόχρονα να «μεταφράσει» σε προσωπικές αφηγήσεις τις πιο φορτισμένες στιγμές του 2015 – αφήνοντας, ωστόσο, ανοιχτή τη συζήτηση για το πόση από την ευθύνη αναλαμβάνει πραγματικά ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας και πόση μεταφέρεται στους συνεργάτες του.