Αποκήρυξη

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Μητέρα, απαιτείς πικρό ενοίκιο για το εννεάμηνο.

Μέγας Αλέξανδρος

«Τα παιδιά δεν είναι δικά σας παιδιά. Μπορείτε να στεγάσετε το σώμα τους, όχι όμως την ψυχή τους», έγραφε ο Χαλίλ Γκιμπράν, αποτυπώνοντας τον βαθύ κλονισμό που προκαλείται όταν η γονεϊκή αγάπη μετατρέπεται σε προσδοκία και τιμωρία. Η ιστορία της Ντερβίσε Χαλίλ στο Λονδίνο – μιας 94χρονης που απέκλεισε την κόρη της από την κληρονομιά και άφησε ολόκληρη την περιουσία στον πρωτότοκο γιο της, δεν αποτελεί απλώς μια δικαστική διαμάχη. Φωτίζει ένα ευρύτερο κοινωνικό φαινόμενο: την οριακή γραμμή ανάμεσα στο καθήκον και στο δικαίωμα, στην φροντίδα και στην κατοχή, στην αγάπη και στη μυστική απαίτηση ανταπόδοσης. Η Ντερβίσε Χαλίλ άλλαξε τέσσερις φορές τη διαθήκη της μέσα σε πέντε χρόνια. Από την αρχική πρόθεση να μοιράσει ισότιμα την περιουσία της στα παιδιά της, οδηγήθηκε σε πλήρη μεταστροφή. Μετά από χρόνια εντάσεων, η τελική διαθήκη του 2018 ανέθετε το σύνολο των 1,1 εκατομμυρίων λιρών στον γιο της, τον Ντογάν. Στα συνοδευτικά σημειώματα κατέγραφε τη βαθιά απογοήτευση που ένιωθε από την απόσταση των άλλων δύο παιδιών, την αδιαφορία που – κατά την κρίση της – έδειχναν για την ίδια και την παρατεταμένη τους ρήξη με τον αδελφό τους.

Το δικαστήριο, ύστερα από την προσφυγή της κόρης της, επικύρωσε την απόφαση της ηλικιωμένης γυναίκας. Έκρινε ότι είχε πλήρη συνείδηση των επιλογών της και ότι η βούλησή της ήταν ξεκάθαρη. Ωστόσο, πέρα από τη νομική πτυχή, η υπόθεση αναδεικνύει ένα πιο ουσιαστικό ερώτημα: πώς αντιλαμβάνονται οι γονείς την εξουσία που ασκούν στα παιδιά τους και μέχρι πού φτάνει το δικαίωμα να ζητούν ανταλλάγματα; Η γονεϊκή σχέση, ακόμη και στις πιο ήπιες μορφές της, κρύβει μια βαθιά ασυμμετρία. Η γέννηση ενός νέου παιδιού αναδιαμορφώνει τις ισορροπίες. Συνήθως το νεότερο μέλος προσελκύει το ενδιαφέρον και την προσοχή των γονέων, αφήνοντας λιγότερο χώρο στα μεγαλύτερα αδέλφια. Μικρές καθημερινές μετατοπίσεις, που αθροίζονται με τον χρόνο, προκαλούν αισθήματα αδικίας και απόστασης. Κάθε σύγκριση, κάθε προβαλλόμενο «πρότυπο», κάθε υποτίμηση των ικανοτήτων ενός παιδιού χαράζει νοητές γραμμές μέσα στην οικογένεια, οι οποίες με τα χρόνια βαθαίνουν και συχνά, παγιώνονται.

Σε αυτό το πλαίσιο, η εντολή «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου» αποκτά άλλο βάρος. Η θρησκευτική παράδοση αντιμετωπίζει τον σεβασμό προς τους γονείς ως θεμελιώδη αρχή, όμως μιλά μονομερώς: επιβάλλει υποχρεώσεις στα παιδιά χωρίς να θέτει αντίστοιχες δεσμεύσεις στους γονείς. Απουσιάζει κάθε αναφορά στη συναισθηματική φροντίδα, στη δικαιοσύνη, στη μη μεροληψία. Έτσι δημιουργείται μια αίσθηση απεριόριστης εξουσίας, όπου ο γονέας θεωρεί φυσικό να απαιτεί, αλλά λιγότερο αναγκαίο να λογοδοτεί για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε το γονεϊκό του ρόλο. Ωστόσο, καμία ρήξη δεν ξεκινά από μόνη της. Τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στο κλίμα που τους προσφέρουν οι γονείς και διαμορφώνουν τη θέση τους στον κόσμο με βάση τις συμπεριφορές που βιώνουν. Όταν το περιβάλλον χαρακτηρίζεται από επιλεκτική μεταχείριση, έντονες συγκρίσεις ή συναισθηματική ασυνέπεια, η σχέση φθείρεται αναπόφευκτα. Είναι όμως εύκολο να ζητείται από τα παιδιά να επισκέπτονται, να φροντίζουν και να στηρίζουν ανθρώπους από τους οποίους πληγώθηκαν;

Η φύση προσφέρει μια λιτή απάντηση. Τα ζώα, μόλις ωριμάσουν, προχωρούν στον δικό τους κύκλο ζωής χωρίς υποχρέωση επιστροφής. Στον άνθρωπο όμως, η κοινωνία δημιούργησε ένα ηθικό συμβόλαιο, το οποίο συχνά μετατρέπεται σε μηχανισμό πίεσης. Κάποιοι γονείς επικαλούνται τη θυσία τους για να κατοχυρώσουν μια διαρκή απαίτηση ανταπόδοσης. Ξεχνούν, όμως, ότι η γονεϊκή προσφορά δεν είναι επένδυση που αποφέρει υποχρεωτική απόδοση.

Η παραίτηση πολλών γονέων από τον εαυτό τους – από τη φροντίδα του σώματος και του πνεύματος, από τις προσωπικές τους επιθυμίες και ανάγκες – δημιουργεί ένα κενό που αργότερα προσπαθούν να καλύψουν μέσω των παιδιών. Όταν η προσωπική εξέλιξη παγώνει με τη δικαιολογία της ανατροφής, η προσδοκία ανταλλάγματος γίνεται σχεδόν αναπόφευκτη. Μόνο που ένα παιδί δεν μπορεί να σηκώσει στις πλάτες του το ανεκπλήρωτο της ζωής ενός ενήλικα.

Η υπόθεση της Ντερβίσε Χαλίλ λειτουργεί ως παράδειγμα όπου η κληρονομιά μετατράπηκε σε μέσο κρίσης και επιβολής. Η αποκλειστικότητα της διαθήκης, ανεξάρτητα από το αν ήταν δικαιολογημένη, φανερώνει τον τρόπο με τον οποίο μια οικογενειακή ένταση μετατρέπεται σε οριστικό χάσμα. Το αληθινό καθήκον των γονέων είναι να δημιουργήσουν σχέσεις όπου η αγάπη ρέει χωρίς όρους και χωρίς προσδοκίες ανταπόδοσης. Να μεγαλώσουν παιδιά που θα θελήσουν να σταθούν δίπλα τους επειδή αισθάνονται οικειότητα και ευγνωμοσύνη — όχι υποχρέωση. Αυτό απαιτεί σταθερότητα, ισορροπία και, κυρίως, προσωπική καλλιέργεια. Η αυτοφροντίδα των γονέων δεν είναι εγωισμός· είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζονται υγιείς οικογενειακοί δεσμοί. Η πραγματική τιμή κερδίζεται με συνέπεια και σεβασμό. Η ιστορία της οικογένειας Χαλίλ θυμίζει ότι οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια επουλώνονται μόνο όταν η αγάπη προηγείται της εξουσίας.