Το Μνημείο που διχάζει: Από τη μνήμη των ηρώων στις μάχες των κομμάτων

Η συζήτηση γύρω από το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη δεν είναι απλώς τυπική. Είναι συμβολική, βαθιά πολιτική και, κυρίως, εθνικά φορτισμένη. Η απόφαση της κυβέρνησης να μεταφέρει την αρμοδιότητα προστασίας του στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και να απαγορεύσει κάθε μορφή διαδήλωσης ή πολιτικής εκδήλωσης στο χώρο, έχει προκαλέσει μια αλυσίδα αντιδράσεων, ακόμη και από πρόσωπα που σπανίως συντάσσονται με τον δημόσιο αντίλογο.

Η τροπολογία, που θα κατατεθεί στις αρχές της επόμενης εβδομάδας στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών για την Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, αναμένεται να ψηφιστεί έως τις 23 Οκτωβρίου. Από εκείνη τη στιγμή, το Μνημείο θα υπάγεται διοικητικά στο Υπουργείο Άμυνας και θα θεωρείται αποκλειστικά χώρος τιμής των νεκρών. «Μετά την ψήφιση της τροπολογίας, το Μνημείο θα είναι μόνο για την τιμή των νεκρών. Καμία διαμαρτυρία, καμία πορεία, καμία πολιτική εκδήλωση», δήλωσε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης, ξεκαθαρίζοντας ότι ο χώρος «θα αποδοθεί στη μνήμη και όχι στην πολιτική χρήση». Ο ίδιος επιβεβαίωσε ότι τα ονόματα των θυμάτων των Τεμπών, τα οποία γράφτηκαν από συγγενείς πάνω στα μάρμαρα του Μνημείου, δεν θα σβηστούν άμεσα. Όπως είπε, «η κυβέρνηση δεν αντιπαρατίθεται με πονεμένους ανθρώπους», υπογραμμίζοντας ότι η φθορά του χρόνου θα επιφέρει φυσική αποκατάσταση χωρίς τεχνητή παρέμβαση. Παράλληλα, κατηγόρησε την αντιπολίτευση για «τεχνητό διχασμό» γύρω από ένα θέμα που «θα έπρεπε να ενώνει και όχι να χωρίζει».

Ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Μιχάλης Χρυσοχοΐδης κινήθηκε στο ίδιο πνεύμα, χαρακτηρίζοντας τον δημόσιο θόρυβο «υπερβολικό για κάτι αυτονόητο». «Πρόκειται για έναν ιερό χώρο, έναν τόπο εθνικής μνήμης. Το κράτος οφείλει να τον προστατεύσει, όπως προστατεύει τα σύμβολα που μας ενώνουν», δήλωσε στον ΣΚΑΪ 100,3, ενώ τόνισε πως η ΕΛ.ΑΣ. θα συνεχίσει να διασφαλίζει την ευρύτερη περιοχή, «όπως έκανε έως σήμερα». Η πολιτική αντιπαράθεση, ωστόσο, δεν περιορίστηκε στην αντιπολίτευση. Ο τομεάρχης Άμυνας του ΠΑΣΟΚ, Μιχάλης Κατρίνης, έκανε λόγο για «εργαλειοποίηση ενός εθνικού συμβόλου για εσωκομματικούς λόγους της ΝΔ». «Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη δεν μπορεί να γίνει πεδίο ξεκαθαρίσματος πολιτικών λογαριασμών. Λίγος σεβασμός δεν βλάπτει», σχολίασε.

Ακόμη πιο αιχμηρός υπήρξε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο οποίος εξέφρασε ανησυχία ότι η τροπολογία «ενδέχεται να συνδέεται με ενδοκυβερνητικούς συσχετισμούς». «Δεν θέλω να πιστεύω ότι μια τέτοια ρύθμιση αφορά σχέσεις εντός της κυβέρνησης ή ανάμεσα σε υπουργούς και τον πρωθυπουργό», σημείωσε, τονίζοντας ότι «το Μνημείο οφείλει να προστατεύει την παράδοση, την ιστορία, τις Ένοπλες Δυνάμεις και τη Βουλή». Προειδοποίησε μάλιστα για τον κίνδυνο «επικοινωνιακών και στιγμιαίων αντιδράσεων» σε ζητήματα που άπτονται της συλλογικής μνήμης. Στην ίδια γραμμή στάθηκε και ο δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας, ο οποίος κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι «εργαλειοποιεί ακόμη και τα σύμβολα της Δημοκρατίας». «Ο χώρος πρέπει να είναι ανοιχτός στον λαό», τόνισε, υπενθυμίζοντας ότι στο Μνημείο έχουν εκδηλωθεί ειρηνικές κινητοποιήσεις ακόμη και με την παρουσία του Αρχιεπισκόπου.

Σύμφωνα με έρευνα της MRB, το 59% των πολιτών αξιολογεί θετικά τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας μπροστά από το Μνημείο, ενώ το 57% διαφωνεί με τη μεταφορά της αρμοδιότητας στο Υπουργείο Άμυνας. Τα στοιχεία αυτά δείχνουν ότι, παρά την κυβερνητική πρόθεση για «αποκατάσταση του σεβασμού», ένα σημαντικό μέρος της κοινής γνώμης βλέπει στο Μνημείο όχι μόνο ένα ιερό σημείο, αλλά και ένα σύμβολο δημοκρατικής συμμετοχής. Η ίδια η ιστορία του Μνημείου δείχνει γιατί κάθε απόπειρα «περίφραξης» προκαλεί ένταση. Η ιδέα ενός ταφικού χώρου για τους αφανείς πολεμιστές γεννήθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γαλλία, όταν τα εκατομμύρια των ανώνυμων νεκρών ζητούσαν μια θέση στη συλλογική μνήμη. Η Ελλάδα ακολούθησε το παράδειγμα το 1926, επί υπουργίας Θεόδωρου Πάγκαλου, προκηρύσσοντας διαγωνισμό για την ανέγερση του «Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτου».

Το έργο του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη και του γλύπτη Φωκίωνα Ρωκ εγκαινιάστηκε στις 25 Μαρτίου 1932, με επισημότητα και διεθνή συμμετοχή. Εκείνη τη μέρα, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Ανδρέας Μιχαλακόπουλος αποκάλυψε τον οπλίτη που αναπαύεται αιώνια μπροστά από τη Βουλή. Το βράδυ, η φλόγα που μεταφέρθηκε από την Αγία Λαύρα φώτισε για πρώτη φορά το ακοίμητο καντήλι. Από τότε, η Προεδρική Φρουρά στέκει τιμητικά νύχτα και μέρα μπροστά στον γυμνό οπλίτη, φρουρός όχι του μαρμάρου, αλλά της εθνικής μνήμης. Οι επιγραφές από τον Επιτάφιο του Περικλή —«μία κλίνη κενή φέρεται εστρωμένη των αφανών» και «ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος»— υπενθυμίζουν ότι ο σεβασμός δεν επιβάλλεται με διατάγματα, αλλά με συνείδηση.