Πληρώνουν για να δουλεύουν… χωρίς δουλειά – Το νέο φαινόμενο των «ψεύτικων γραφείων» στο Πεκίνο

Στην καρδιά του Πεκίνου, πίσω από τις γυάλινες προσόψεις και τις γιγαντοοθόνες των εταιρικών πύργων, μια νέα «οικονομία» ανθίζει σιωπηλά. Δεν παράγει προϊόντα, δεν προσφέρει υπηρεσίες, δεν έχει πελάτες — και όμως γεμίζει κάθε μέρα τα γραφεία της με εργαζόμενους που… δεν εργάζονται. Δεκάδες άνδρες και γυναίκες πληρώνουν 30 ή 40 γουάν ημερησίως για να καθίσουν μπροστά σε ένα λάπτοπ, να πληκτρολογήσουν κάτι ασαφές, να στείλουν φανταστικά emails και να δείχνουν απασχολημένοι. Το φαινόμενο ονομάζεται «ψεύτικα γραφεία», και πίσω από την παράδοξή του μορφή αποτυπώνεται ο βαθύς υπαρξιακός κόπος της σύγχρονης κινεζικής μεσαίας τάξης.

Το πιο γνωστό από αυτά τα γραφεία ονομάζεται «Pretend to Work Co.», ένα open space στα προάστια του Πεκίνου που θυμίζει κανονική startup: λευκοί τοίχοι, καφετιέρα, αίθουσα συσκέψεων, πίνακας για brainstorming. Μόνο που οι ιδέες που γράφονται πάνω του δεν αφορούν προϊόντα ή στρατηγικές, αλλά τρόπους να διατηρηθεί η ψευδαίσθηση μιας καθημερινότητας που μοιάζει όλο και πιο εύθραυστη. Η φράση στην πόρτα —«Προσποιήσου ότι Δουλεύεις»— δεν είναι ειρωνεία, αλλά σχεδόν μανιφέστο. Όπως εξηγεί ο ιδρυτής του χώρου, ο επιχειρηματίας Zhu Jun, πολλοί πελάτες έρχονται όχι για να χαλαρώσουν, αλλά για να μη χαθούν εντελώς. «Έχουν ανάγκη από μια ρουτίνα. Θέλουν να νιώθουν ότι ξυπνούν για έναν σκοπό», λέει. «Κάποιοι απλώς δεν θέλουν να πουν στους γονείς τους ότι έμειναν άνεργοι. Άλλοι δοκιμάζουν να ξεκινήσουν κάτι καινούργιο».

Η ιδέα ξεκίνησε ως αστείο σε ένα τηλεοπτικό σκετς, τον Δεκέμβριο του 2024, όπου ένας ηθοποιός επισκεπτόταν μια φανταστική εταιρεία που πρόσφερε «προσομοίωση εργασίας» για ανθρώπους χωρίς δουλειά. Το χιούμορ όμως μετατράπηκε σε πραγματικότητα. Μέσα σε λίγους μήνες, δεκάδες τέτοιοι χώροι ξεφύτρωσαν στην Κίνα, προσφέροντας την αίσθηση μιας «κανονικής μέρας γραφείου» χωρίς αφεντικά, στόχους ή μισθό. Πίσω από τη φαινομενική παραδοξότητα, υπάρχει μια καθαρή οικονομική εξήγηση. Η κινεζική οικονομία βρίσκεται αντιμέτωπη με επιβράδυνση και με ένα πρωτοφανές κύμα ανασφάλειας. Η κατάρρευση των ακινήτων, οι απολύσεις στις εταιρείες τεχνολογίας, η πτώση των startups και ο λεγόμενος «κανόνας των 35» —η ηλικία μετά την οποία οι υπάλληλοι θεωρούνται «παλιοί» και αντικαθίστανται— έχουν αφήσει πίσω τους μια γενιά εξουθενωμένων εργαζομένων.

Για αυτούς τους ανθρώπους, η δουλειά δεν είναι πια πηγή ταυτότητας, αλλά απώλειά της. Οι νέοι όροι που κυκλοφορούν στα κινεζικά social media —όπως neijuan (ενδοστροφή), moyu (χαζολογώ στη δουλειά) και bailan (τα παρατάω)— έχουν γίνει σύμβολα μιας κοινωνίας που παλεύει να ξαναβρεί το νόημά της. Το να «προσποιείσαι» ότι δουλεύεις είναι ένας τρόπος να συμβιώσεις με αυτή τη διάψευση χωρίς να καταρρεύσεις. Η Qin Yan, 38 ετών, μητέρα δύο παιδιών, υπήρξε από τις πρώτες που νοίκιασαν θέση στο «Pretend to Work Co.». Πρώην στέλεχος χρηματοοικονομικής εταιρείας, παραιτήθηκε για να ξεκινήσει δική της μικρή επιχείρηση με παιχνίδια ρόλων για ενήλικες. Όταν οι πλατφόρμες απαγόρευσαν τη δραστηριότητά της, κατέφυγε εκεί για να οργανώσει ξανά τα σχέδιά της. «Ερχόμουν έξι μέρες τη βδομάδα, πλήρωνα το γραφείο και έλεγα στον εαυτό μου πως αν δεν πετύχω, τουλάχιστον θα έχω προσποιηθεί με συνέπεια», λέει γελώντας.

Η ειρωνεία είναι πως αυτοί οι «τεμπέληδες», όπως τους αποκαλούν στο Weibo, μόνο τεμπέληδες δεν είναι. Πρόκειται για ανθρώπους που κατέρρευσαν κάτω από την πίεση του κινεζικού εργασιακού μοντέλου και τώρα αναζητούν τρόπους να ξαναορίσουν τη σχέση τους με την παραγωγικότητα. Όπως παρατηρεί ο κοινωνικός ανθρωπολόγος Xiang Biao του Ινστιτούτου Max Planck, η τάση αυτή είναι μια «συλλογική άμυνα απέναντι σε μια κοινωνία που μετρά την αξία του ανθρώπου αποκλειστικά με το πόσο αποδοτικός είναι». Η απώλεια εργασίας, στην Κίνα, δεν είναι απλώς οικονομική πληγή· είναι και κοινωνική ντροπή. Οι οικογένειες πιέζουν τα παιδιά να δείχνουν διαρκώς επιτυχημένα. Το ψεύτικο γραφείο, με τις καρέκλες, τα laptop και τον ήχο των πληκτρολογίων, λειτουργεί ως ασφαλές καταφύγιο για όσους δεν αντέχουν το βλέμμα της αποτυχίας. Μπορούν να πουν «πηγαίνω στη δουλειά», να στείλουν φωτογραφίες από τον καφέ τους και να κρατήσουν τα προσχήματα.

Κι όμως, μέσα σε αυτή την προσποίηση γεννιέται κάτι πραγματικό. Πολλοί από τους «ψεύτικους εργαζόμενους» χρησιμοποιούν τον χρόνο τους δημιουργικά — κάνουν livestreams, προωθούν μικρά προϊόντα, δίνουν συμβουλές, στήνουν νέες επιχειρηματικές ιδέες. Ορισμένοι μάλιστα βγάζουν εισόδημα κινηματογραφώντας… την ίδια τους την προσποίηση. «Αν θες να φας, θα σε τραβήξουμε να τρως. Αν θες να ξαπλώσεις και να μην κάνεις τίποτα, θα δούμε πόσες μέρες μπορείς να μείνεις έτσι», λέει ο Zhu. «Αν αυτό φέρνει views, τότε η προσποίηση γίνεται και πάλι δουλειά». Η «εργασία της προσποίησης» έχει έτσι μια παράδοξη δυναμική: ξεκινά ως ψευδαίσθηση, αλλά μπορεί να γίνει δημιουργία, επικοινωνία, ακόμη και βιοπορισμός. Είναι ένας τρόπος να ανακτηθεί ο έλεγχος σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι νιώθουν πως έχουν χάσει τα πάντα.

Για τους περισσότερους, όμως, η βαθύτερη αξία βρίσκεται αλλού. Μέσα σε αυτά τα άδεια γραφεία, ανάμεσα σε καρέκλες και ήσυχους υπολογιστές, οι άνθρωποι ξαναβρίσκουν ένα είδος ιεροτελεστίας. Το να ξυπνάς το πρωί, να ετοιμάζεις καφέ, να πηγαίνεις «στη δουλειά» έστω και χωρίς αντικείμενο, προσφέρει μια αίσθηση συνέχειας και αυτοσεβασμού. Είναι, κατά κάποιον τρόπο, μια αντίστροφη μορφή διαλογισμού: ηρεμία μέσα στην κίνηση, νόημα μέσα στην απουσία νοήματος. Η δημοσιογράφος Lavender Au, που κατέγραψε πρώτη το φαινόμενο, το περιγράφει ως καθρέφτη της σύγχρονης Κίνας — μιας κοινωνίας που επιμένει να μετρά την επιτυχία με αριθμούς και ωράρια, ενώ οι άνθρωποί της αναζητούν απεγνωσμένα τρόπους να επιβιώσουν συναισθηματικά. Στην πραγματικότητα, οι «ψεύτικοι εργαζόμενοι» δεν προσποιούνται την εργασία· προσπαθούν να θεραπεύσουν τη σχέση τους με αυτήν.

Ίσως τελικά, όπως σημειώνει ο Xiang Biao, το να «προσποιείσαι» ότι δουλεύεις είναι η πιο ειλικρινής μορφή εργασίας στον 21ο αιώνα. Μια ήσυχη αντίσταση απέναντι σε έναν κόσμο που εξισώνει την αξία με την απόδοση. Ένα είδος αυτογνωσίας ντυμένο με τη στολή της ρουτίνας. Στην Κίνα της μετα-ανάπτυξης, εκεί όπου η ευημερία δείχνει πια περισσότερο σκηνικό παρά πραγματικότητα, τα ψεύτικα γραφεία μοιάζουν με μικρούς ναούς αξιοπρέπειας. Οι «τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας» —όπως αποκαλούνται χαριτολογώντας— δεν τεμπελιάζουν καθόλου. Ξαναχτίζουν την έννοια της εργασίας από την αρχή, μετατρέποντας την προσποίηση σε πράξη επιβίωσης και, ίσως, σε μια νέα μορφή ειλικρίνειας.