No contact

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Μη σε ανησυχεί που τα παιδιά σου δεν σε ακούν ποτέ. Εκείνο που πρέπει να σε προβληματίζει είναι ότι πάντοτε σε παρατηρούν.

Robert Fulghum, Αμερικανός συγγραφέας

Τα τελευταία χρόνια, ένα φαινόμενο που άλλοτε θα έμενε αυστηρά στο πεδίο του οικογενειακού απορρήτου έχει αρχίσει να αποκτά δημόσιο λόγο και κοινωνικό βάρος: όλο και περισσότεροι ενήλικες διακόπτουν συνειδητά κάθε επαφή με τους γονείς τους. Η πρακτική αυτή, γνωστή διεθνώς ως no contact, δεν αφορά μια απλή ψυχρότητα ή μια προσωρινή αποχή από την επικοινωνία. Πρόκειται για μια βαθιά ρήξη στον οικογενειακό δεσμό, με συνέπειες που αγγίζουν τόσο τα παιδιά όσο και τους γονείς. Για δεκαετίες, η οικογένεια θεωρούνταν κάτι αδιαπραγμάτευτο. Οι σχέσεις άντεχαν εντάσεις, συγκρούσεις και σιωπές, γιατί έτσι «έπρεπε». Η διακοπή δεσμών με τους γονείς αντιμετωπιζόταν ως κοινωνικά ανεπιθύμητη επιλογή, συχνά φορτισμένη με στίγμα και ντροπή. Το παιδί όφειλε να αντέχει, να προσαρμόζεται και να μη θέτει ερωτήματα. Σήμερα, αυτή η αντίληψη αρχίζει να υποχωρεί. Οι νεότερες γενιές μεγάλωσαν σε ένα περιβάλλον όπου η επικοινωνία, η συναισθηματική εγγύτητα και τα όρια συζητούνται πιο ανοιχτά. Οι οικογενειακοί δεσμοί δεν θεωρούνται πλέον δεδομένοι μόνο και μόνο επειδή υπάρχουν, αλλά εξετάζονται με βάση το αν λειτουργούν στην πράξη. Για αρκετούς ενήλικες, η αίσθηση ότι δεν ακούγονται, ότι δεν γίνονται κατανοητοί ή ότι η σχέση παραμένει μόνιμα φορτισμένη οδηγεί σταδιακά στην επιλογή της πλήρους αποχής από την επαφή.

Η απόφαση αυτή σπάνια είναι εύκολη. Ακόμη κι όταν φέρνει μια μορφή ηρεμίας, συνοδεύεται από αμφιβολίες και πένθος για μια σχέση που δεν εξελίχθηκε όπως θα ήθελαν. Δεν χάνεται μόνο η καθημερινή επικοινωνία, αλλά και μια εικόνα οικογένειας που υπήρχε ως προσδοκία. Για πολλούς, η ρήξη δεν κλείνει οριστικά το ζήτημα, αλλά το αφήνει ανοιχτό με διαφορετικό τρόπο. Από την πλευρά των γονιών, η διακοπή της σχέσης βιώνεται συχνά ως βαθιά απώλεια. Η σχέση με το παιδί αποτελεί κεντρικό στοιχείο της ζωής τους. Όταν αυτή παύει, το κενό είναι έντονο, ιδίως όταν δεν υπάρχει σαφής κατανόηση των λόγων που οδήγησαν σε αυτή την εξέλιξη. Σε πολλές περιπτώσεις, η σιωπή βαθαίνει αντί να γεφυρώνει το ρήγμα. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η διαφορά βιωμάτων ανάμεσα στις δύο πλευρές. Οι γονείς υπήρξαν κάποτε νέοι και μπορούν, έστω θεωρητικά, να θυμηθούν τις ανάγκες και τις αγωνίες εκείνης της ηλικίας. Οι νεότεροι, αντίθετα, δεν έχουν ακόμη βρεθεί στη θέση του γονέα. Είναι λοιπόν εύλογο να ζητούν πρωτίστως αγάπη, αποδοχή και ουσιαστική επικοινωνία, χωρίς να τους αναλογεί το βάρος κατανόησης ενός ρόλου που δεν έχουν ζήσει.

Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα, ο ρόλος των γονιών αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα. Ο γονέας, ως ο πιο έμπειρος μέσα στη σχέση, καλείται να διατηρεί τη γαλήνη. Να αγωνίζεται για μια σχέση ήρεμη, χωρίς εντάσεις και φωνές, με βασικό άξονα την κατανόηση. Η διαρκής παρέμβαση σε κάθε επιλογή της ζωής του παιδιού και η δυσκολία αποδοχής μιας νέας εποχής δεν ενισχύουν τη σύνδεση. Αντίθετα, διευρύνουν το χάσμα των γενεών και απομακρύνουν την ουσιαστική επικοινωνία. Ωστόσο, η επιλογή της πλήρους διακοπής επαφής προϋποθέτει ωριμότητα, διάρκεια και καθαρή σκέψη. Δεν είναι απάντηση σε μια σύγκρουση της στιγμής ούτε τρόπος αποφυγής μιας δύσκολης περιόδου. Πρόκειται για απόφαση με μακροχρόνιες συνέπειες, που επηρεάζει ζωές, ρόλους και οικογενειακές ισορροπίες. Γι’ αυτό χρειάζεται να λαμβάνεται με επίγνωση, γνωρίζοντας τι κόβεται, τι χάνεται και τι ίσως δεν επανέρχεται.

Παράλληλα, υπάρχει ο κίνδυνος η επιλογή αυτή να παρουσιαστεί ως στάση απόλυτης αυτάρκειας. Σε αυτή την εκδοχή, κάθε δυσκολία μετατρέπεται σε λόγο ρήξης και η απόσταση αποκτά στοιχεία αλαζονείας ή ακόμη και αχαριστίας, σαν να διαγράφεται συνολικά η κοινή διαδρομή, η φροντίδα και οι θυσίες που προηγήθηκαν. Οι οικογενειακές σχέσεις, όσο δύσκολες κι αν είναι, δεν χωρούν σε απλουστευτικά σχήματα ούτε σε εύκολες ετυμηγορίες. Η πλήρης αποκοπή μπορεί να αποδειχθεί αναγκαία σε ορισμένες περιπτώσεις, όμως χρειάζεται προσεκτική στάθμιση. Η απόσταση δεν λύνει πάντα τα ζητήματα· συχνά απλώς τα μεταφέρει σε άλλο σημείο της ζωής, όπου επανεμφανίζονται με διαφορετική μορφή. Η συζήτηση γύρω από το no contact φανερώνει ότι η κοινωνία αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την οικογένεια και τις ευθύνες που τη συνοδεύουν. Οι δεσμοί δεν αντιμετωπίζονται πια ως δεδομένοι, αλλά ούτε και ως κάτι που ακυρώνεται εύκολα. Αυτό που αναδεικνύεται ως ανάγκη είναι η σκέψη πριν από τη ρήξη, η διάθεση για κατανόηση και η επίγνωση ότι ορισμένες αποφάσεις αφήνουν αποτύπωμα που δύσκολα σβήνει. Και όταν η επιλογή της αποχής από τη σχέση κρίνεται τελικά αναγκαία, χρειάζεται να γίνεται με σταθερότητα και σεβασμό, όχι ως άρνηση της οικογένειας, αλλά ως δύσκολη στάση ζωής μέσα σε σχέσεις που παραμένουν σύνθετες και απαιτητικές.