Προς ένα «υβριδικό» συνταξιοδοτικό μοντέλο στην Ευρώπη

Η επαγγελματική και ιδιωτική ασφάλιση παύει σταδιακά να αντιμετωπίζεται ως «προαιρετικό έξτρα» και αναδεικνύεται σε κεντρικό εργαλείο τόσο για την ενίσχυση του εισοδήματος των αυριανών συνταξιούχων όσο και για την τροφοδότηση των κεφαλαιαγορών με μακροχρόνια κεφάλαια. Στόχος: να αυξηθεί η ρευστότητα των επιχειρήσεων και, κατ’ επέκταση, να ενισχυθούν οι ευρωπαϊκές οικονομίες και τα κράτη–μέλη. Στις 20 Νοεμβρίου, η Κομισιόν άνοιξε επισήμως το παιχνίδι: με νέα σύσταση, καλεί όλες τις κυβερνήσεις της ΕΕ να προχωρήσουν σε μια βαθιά τομή στην αρχιτεκτονική των ασφαλιστικών συστημάτων, εισηγούμενη ουσιαστικά την «αυτόματη εγγραφή» των εργαζομένων σε επαγγελματικά ταμεία ή ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα.

Με άλλα λόγια, δίπλα στην κλασική υποχρεωτική ασφάλιση (στην Ελλάδα ΕΦΚΑ και επικουρική) να δημιουργηθεί ένας δεύτερος, συμπληρωματικός πυλώνας με default συμμετοχή – όπου ο εργαζόμενος θα πρέπει να επιλέγει συνειδητά αν θα βγει, αντί να χρειάζεται να επιλέξει αν θα μπει. Στη χώρα μας λειτουργούν ήδη Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ), όπως και ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες με συνταξιοδοτικά προϊόντα. Ωστόσο, η συμμετοχή είναι πλήρως εθελοντική και η κάλυψη περιορισμένη, σε αντίθεση με την υποχρεωτική ασφάλιση στον ΕΦΚΑ και το ταμείο ΤΕΚΑ για τους «νέους» ασφαλισμένους (πρώτη ασφάλιση από 1.1.2022).

Το ισχύον πλαίσιο προβλέπει ότι:

• Έως 23% των αποθεματικών του ΕΦΚΑ μπορεί να επενδύεται σε χρηματοπιστωτικούς τίτλους. Οι σημερινές συντάξεις καταβάλλονται από τις εισφορές των εργαζομένων και την κρατική χρηματοδότηση, ενώ τις επενδύσεις διαχειρίζονται η ΑΕΔΑΚ – ΑΟ και η ΕΔΕΚΤ. Η σχεδιαζόμενη συγχώνευσή τους –αν και ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί– εκτιμάται ότι θα μπορούσε να ενισχύσει ακόμα περισσότερο τις αποδόσεις.

• Αντίστοιχο 23% των αποθεματικών του ΤΕΚΑ (οι «ατομικοί κουμπαράδες» των νεότερων ασφαλισμένων) προορίζεται να επενδύεται στις αγορές, ώστε οι μελλοντικές συντάξεις να προκύπτουν από τις αποδόσεις. Παρ’ όλα αυτά, μέχρι σήμερα τα χρήματα παραμένουν σε λογαριασμούς στην Τράπεζα της Ελλάδος, καταγράφοντας εδώ και καιρό αρνητικές πραγματικές αποδόσεις, γεγονός που προκαλεί έντονο προβληματισμό για την αποτελεσματικότητα του εγχειρήματος.

• Τα ΤΕΑ και οι ιδιωτικές ασφαλιστικές μπορούν να επενδύουν σχεδόν το σύνολο των αποθεματικών τους (εκτός ιδίων κεφαλαίων) σε χρηματοοικονομικά μέσα, με τις μελλοντικές παροχές να εξαρτώνται άμεσα από την απόδοση των ατομικών λογαριασμών.

Παρά τις δυνατότητες αυτές, η συμμετοχή των εργαζομένων σε επαγγελματικά ή ιδιωτικά συνταξιοδοτικά προγράμματα παραμένει εξαιρετικά χαμηλή σε σύγκριση με τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ.

Τι λένε όσοι στηρίζουν την «αυτόματη εγγραφή»

Οι υποστηρικτές της προωθούμενης αλλαγής υπογραμμίζουν δύο βασικές απώλειες από το σημερινό, καθαρά εθελοντικό μοντέλο:

1. Οι αυριανοί συνταξιούχοι στερούνται ένα κρίσιμο συμπλήρωμα εισοδήματος στις κύριες συντάξεις τους, τη στιγμή που η γήρανση του πληθυσμού και η επιδείνωση του δημογραφικού προβλήματος προδιαγράφουν μικρότερες αναπληρώσεις από τον δημόσιο πυλώνα.

2. Οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις –και ειδικά όσες θέλουν να χρηματοδοτήσουν μακροχρόνιες επενδύσεις, από την πράσινη μετάβαση μέχρι την άμυνα– χάνουν σημαντικές ροές κεφαλαίων. Τα κράτη είναι υπερχρεωμένα, οι τράπεζες δεν μπορούν να επωμιστούν μόνες τους το βάρος, και η κεφαλαιαγορά στερείται του «μακρού χρήματος» που μπορούν να προσφέρουν συστήματα επαγγελματικής και ιδιωτικής ασφάλισης.

Πηγές με γνώση των συζητήσεων εκτιμούν ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν προτίθεται –τουλάχιστον στην τρέχουσα, προεκλογικού χαρακτήρα συγκυρία– να ανοίξει τόσο ριζοσπαστικά το ασφαλιστικό μέτωπο, εισάγοντας αυτόματη εγγραφή σε επαγγελματικά ταμεία ή ιδιωτικά σχήματα.

Το γερμανικό παράδειγμα

Το ίδιο ζήτημα απασχολεί έντονα και το Βερολίνο. Η Γερμανία, ως «βαριά βιομηχανία» της ευρωπαϊκής οικονομίας, βρίσκεται στο κέντρο της συζήτησης. Ο καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, μιλώντας στις 25 Νοεμβρίου 2025 στην ετήσια συνέλευση της Ομοσπονδιακής Ένωσης Εργοδοτικών Συνδέσμων, περιέγραψε ένα νέο πλαίσιο: ένα σύστημα «συνολικού επιπέδου συνταξιοδοτικής παροχής».

Όπως εξήγησε, αυτό θα στηρίζεται σε δύο σκέλη:

• τη νόμιμη δημόσια σύνταξη, ως σταθερό δίχτυ ασφαλείας,

• και έναν πολύ ενισχυμένο κεφαλαιοποιητικό πυλώνα, μέσω επαγγελματικών και ιδιωτικών συντάξεων.

Στην πράξη, Γερμανία, ΕΕ και –σύμφωνα με πληροφορίες– και η Ελλάδα, εξετάζουν ένα μοντέλο όπου ο πολίτης δεν θα βλέπει πια αποσπασματικά τον ΕΦΚΑ από την μία και ένα ιδιωτικό πρόγραμμα από την άλλη, αλλά ένα ενιαίο συνταξιοδοτικό «πακέτο», στο οποίο θα «κουμπώνουν» υποχρεωτικός και συμπληρωματικός πυλώνας. Ο Μερτς τόνισε επίσης την ανάγκη να ρυθμιστεί η ιδιωτική συνταξιοδότηση «με λογικό τρόπο μέσω νόμου», αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο σχημάτων χωρίς εγγύηση κεφαλαίου, αλλά με πιο ελκυστικές αποδόσεις για τους πολίτες. Για τον πυλώνα της επαγγελματικής ασφάλισης, έστειλε σαφές μήνυμα στους εργοδότες: μεγάλες, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις οφείλουν να προσφέρουν ουσιαστικές και ελκυστικές επιλογές επαγγελματικών συντάξεων στους εργαζομένους τους. Πολλοί το κάνουν ήδη, παραδέχθηκε, αλλά «απέχουμε πολύ» από μια καθολική κάλυψη.

Ο Γερμανός καγκελάριος συνέδεσε άμεσα την ανάπτυξη του συμπληρωματικού πυλώνα με τη στρατηγική για τις κεφαλαιαγορές:

• Η κυβέρνηση, είπε, είναι αποφασισμένη να χτίσει μια ισχυρότερη γερμανική και ευρωπαϊκή κεφαλαιαγορά, ώστε οι επιχειρήσεις να έχουν ευρύτερη πρόσβαση σε χρηματοδότηση μέσω έκδοσης τίτλων και όχι μόνο μέσω τραπεζικού δανεισμού.

• Επεσήμανε ότι η Γερμανία παραμένει υπερβολικά εξαρτημένη από τις τράπεζες και υστερεί σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες ως προς τα επενδυτικά εργαλεία για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο, τα συνταξιοδοτικά κεφάλαια δεν αντιμετωπίζονται μόνο ως μέσο εξασφάλισης αξιοπρεπούς γήρατος, αλλά και ως μοχλός συμμετοχής των εργαζομένων στον παραγόμενο πλούτο. Ο Μερτς μίλησε για τη «μεγάλη ανεκπλήρωτη υπόσχεση» της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς: τη δυνατότητα των εργαζομένων να αποκτήσουν πραγματικό μερίδιο στα παραγωγικά περιουσιακά στοιχεία της οικονομίας. «Άλλες ευρωπαϊκές χώρες το έχουν πετύχει ήδη, πολύ καλύτερα από εμάς», παραδέχθηκε, δηλώνοντας αποφασισμένος να προωθήσει τις αλλαγές εντός της τρέχουσας νομοθετικής περιόδου, ώστε να κλείσει αυτό το ιστορικό κενό. Το μήνυμα που εκπέμπεται από Βρυξέλλες και Βερολίνο είναι σαφές: Το μέλλον του ευρωπαϊκού ασφαλιστικού συστήματος δεν θα είναι ούτε αποκλειστικά δημόσιο ούτε αμιγώς ιδιωτικό, αλλά ένα συνδυαστικό μοντέλο, όπου η βασική κρατική σύνταξη θα πλαισιώνεται υποχρεωτικά ή ημι–υποχρεωτικά από κεφαλαιοποιητικά σχήματα. Το ερώτημα για χώρες όπως η Ελλάδα δεν είναι πλέον αν θα ανοίξει αυτή η συζήτηση, αλλά πότε και με ποιους όρους – και κυρίως, πόσο προετοιμασμένοι θα είναι οι πολίτες, οι επιχειρήσεις και το πολιτικό σύστημα να ανταποκριθούν σε μια τόσο βαθιά αλλαγή.