«Σοκ εντιμότητας» ή πολιτικό μανιφέστο αναγέννησης;

Με μια συνέντευξη που προκάλεσε πολιτικό σεισμό, ο Αλέξης Τσίπρας επανεμφανίστηκε δημόσια ζητώντας «σοκ εντιμότητας, δικαιοσύνης, δημοκρατίας». Μιλώντας στην «Εφημερίδα των Συντακτών», ο πρώην πρωθυπουργός περιγράφει την Ελλάδα ως μια χώρα που βυθίζεται στη φθορά των θεσμών και χρειάζεται ένα άλμα προς τα εμπρός. Τοποθετεί τον εαυτό του «εκτός του πολιτικού συστήματος, μέσα στην κοινωνία», παρουσιάζοντας την παραίτησή του από τη Βουλή και την παραίτηση από τα προνόμια του πρώην πρωθυπουργού ως μια πράξη συνείδησης. «Το κύριο κίνητρο της παραίτησής μου ήταν να αισθάνομαι καλά με τη συνείδησή μου», λέει, προσθέτοντας: «Είπα όχι στην ασφάλεια του επαγγελματία πολιτικού για να συναντηθώ με την ανασφάλεια του πολίτη».

Αλαβάνος για Τσίπρα: «Να γονατίσει σε δεσπότη και να ζητήσει συγγνώμη»

Η συνέντευξη μοιάζει με μανιφέστο ρήξης. Ο Τσίπρας δηλώνει ότι δεν τον ενδιαφέρει καμία συναλλαγή, κανένα παρασκήνιο, καμία ανακύκλωση φθαρμένων πρακτικών, και φωτογραφίζει με αυστηρότητα το σημερινό πολιτικό τοπίο, το οποίο χαρακτηρίζει απόλυτα κατακερματισμένο: μια δημοκρατική αντιπολίτευση σε κομμάτια, κόμματα-ΙΧ, προσωποπαγείς μηχανισμούς και σχήματα που γεννήθηκαν μέσα από διασπάσεις και προσωπικές ατζέντες. Σε αυτό το φόντο, επιλέγει, όπως λέει, «την κολυμπήθρα της κοινωνίας», με εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του λαού. «Μπορεί να έχασα τα βουλευτικά μου προνόμια», τονίζει, «αλλά είμαι τουλάχιστον ελεύθερος να διεκδικήσω το προνόμιο να πορευτώ μαζί με τους πολλούς. Δεν τολμώ να πω σαν ένας από αυτούς, αλλά ναι, θα ήθελα να είμαι μαζί τους, σαν ένας από αυτούς».

Η πρόθεσή του να επανέλθει πολιτικά είναι σαφής, αλλά όχι με τα παλιά εργαλεία. Όταν ερωτάται αν θα προχωρήσει στη δημιουργία νέου κόμματος, κόμματος-ομπρέλα ή εκλογικού συνδυασμού, απαντά κοφτά: «Τίποτε από αυτά». Το επιχείρημά του είναι ιδεολογικό: «Κανένα μοντέλο του χθες δεν μπορεί να λειτουργήσει σήμερα χωρίς τις απαραίτητες μεγάλες μετατροπές». Επικαλείται τη φράση ενός Ισπανού επαναστάτη —«δεν μπορείς να κάνεις την ίδια επανάσταση δύο φορές»— για να δηλώσει ότι το πολιτικό τοπίο χρειάζεται νέα εργαλεία σκέψης και πράξης. «Με παλιό διαβατήριο κανένας δεν πρόκειται να περάσει στη νέα εποχή», λέει χαρακτηριστικά. «Το πολιτικό σύστημα έχει ξεπέσει στη συνείδηση του λαού. Τα κόμματα, η Δικαιοσύνη, η Βουλή, οι θεσμοί – όλοι. Είναι αυταπάτη και βόλεμα να περιμένουμε κάτι θετικό από ένα σύστημα που δεν θέλει και δεν μπορεί».

Για τον ΣΥΡΙΖΑ η αποτίμηση είναι οριστική: «Ήταν μια σχέση ζωής, αλλά έχει κλείσει». Προαναγγέλλει μάλιστα ότι θα αποκαλύψει σύντομα τον τίτλο του βιβλίου του, μια κίνηση που φαίνεται πως θα λειτουργήσει ως ιδεολογικό προοίμιο για το επόμενο πολιτικό του βήμα. Η κριτική του στην κυβέρνηση Μητσοτάκη είναι καταιγιστική. «Δεν πάει άλλο», λέει. «Η κυβέρνηση έχει οικοδομήσει ένα καθεστώς διαφθοράς, με έναν πρωθυπουργό που λειτουργεί ως ολιγάρχης». Την ίδια ώρα, για την προοδευτική αντιπολίτευση σημειώνει ότι χρειάζεται «ανασύνθεση», διότι η σημερινή πολυδιάσπαση, με «περίκλειστα και αναξιόπιστα σχήματα», δεν μπορεί να επιτελέσει τον ρόλο που ορίζει το Σύνταγμα και απαιτεί η κοινωνία. «Ήρθε η ώρα», τονίζει, «για μια μεγάλη, τολμηρή, αποφασιστική ανανέωση στις πρακτικές, τη γλώσσα, το ύφος, το ήθος, αλλά και στα πρόσωπα». Και προσθέτει ότι η αλλαγή αυτή πρέπει να φτάσει μέχρι τον πυρήνα της εξουσίας: «Ήρθε η ώρα να αλλάξει ριζικά η αντίληψή μας για τα αξιώματα, τα προνόμια που απορρέουν από αυτά και τη μιζέρια της αναπαραγωγής τους. Πρέπει να υπάρξει μια “εισβολή” νέων ηθών και προσώπων στην πολιτική».

Ο Τσίπρας προσδιορίζει τον δικό του ρόλο με σαφήνεια. Επέλεξε, λέει, «τον δρόμο έξω από το σύστημα – μέσα στην κοινωνία, χωρίς καμιά συνεννόηση με κανέναν». Δεν έχει, όπως επιμένει, «καμιά πρόθεση να αναπαράγει τακτικές στρατολόγησης ή διάσπασης», που απλώς εντείνουν την απογοήτευση των πολιτών. «Η αυτάρκεια και η αυταρέσκεια κάποιου αυτόκλητου Μεσσία, που στρατολογεί τους μαθητές του, είναι το τελευταίο που χρειάζεται η πατρίδα και η κοινωνία μας σήμερα», αναφέρει, υποστηρίζοντας πως «μόνο η πράξη των πολλών μπορεί να γίνει κινητήρας μιας πορείας προς την πρόοδο, έξω από το σημερινό τοξικό τέλμα».

Από την κυβέρνηση, η απάντηση υπήρξε άμεση και μετωπική. Ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης σχολίασε σκωπτικά: «Ο πρωθυπουργός της σκευωρίας Novartis θα μας μιλήσει για εντιμότητα και δημοκρατία; Έλα Χριστέ και Παναγιά». Υπενθύμισε ότι οι μάρτυρες της υπόθεσης έχουν καταδικαστεί ως ψευδομάρτυρες και πρόσθεσε ότι ο Τσίπρας οφείλει συγγνώμη σε όσους ταλαιπώρησε. Παρουσίασε τον πρώην πρωθυπουργό ως εξουσιομανή και παρεμβατικό, που «με κινήσεις τύπου Ρασπούτιν έχει καταστρέψει κάθε πιθανό διάδοχό του – την Αχτσιόγλου, τον Κασσελάκη, τον Φάμελλο». «Δεν μπορώ να φανταστώ κανέναν κεντρώο να ψηφίζει Τσίπρα», είπε χαρακτηριστικά. Παράλληλα, επιτέθηκε στην αντιπολίτευση για τη στάση της απέναντι στο περιστατικό με τους Έλληνες ακτιβιστές στον στολίσκο της Γάζας, κάνοντας λόγο για «υπόθεση εθνικά επικίνδυνη και βαθιά υποκριτική».

Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης, ο οποίος χαρακτήρισε τον Τσίπρα «δημιουργό της πολιτικής τερατογένεσης που έφτασε την Ελλάδα στον γκρεμό και τώρα εμφανίζεται ως σωτήρας». Θύμισε ότι «επί των ημερών του η Ελλάδα ήταν 27η στους 27 της ΕΕ σε ρυθμούς ανάπτυξης και 6-7 θέσεις κάτω στον κατώτατο μισθό», ενώ σήμερα «με κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει διπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης από την Ευρώπη, τη χαμηλότερη ανεργία των τελευταίων 17 ετών και 30% αύξηση στον μέσο μισθό». Επικαλέστηκε την «τραγωδία του 2015» και τόνισε ότι η πολιτική επανεμφάνιση του Τσίπρα στηρίζεται «στην ασθενή μνήμη των πολιτών και σε νέες γενιές που δεν έζησαν εκείνα τα χρόνια».

Το πολιτικό παρασκήνιο, ωστόσο, βουίζει: Παρά την επιφυλακτικότητα, όλοι θεωρούν δεδομένο ότι ο πρώην πρωθυπουργός προετοιμάζει την επιστροφή του. Πηγές μιλούν για ένα νέο σχήμα, με αναφορά στο Κέντρο, που θα ανακοινωθεί επίσημα το 2026. Ήδη οι παλαιές φράσεις του Τσίπρα ξανακούγονται, θυμίζοντας εποχές έντασης και αντισυστημικού παροξυσμού. Από το περίφημο «με έναν νόμο και σε ένα άρθρο» για την κατάργηση των μνημονίων, το «θα βαράμε το νταούλι και οι αγορές θα χορεύουν», μέχρι το «ο ΕΝΦΙΑ δεν διορθώνεται, καταργείται» και τις μεταγενέστερες διορθωτικές υποσχέσεις, οι ατάκες του αποτελούν πια κομμάτι της πολιτικής μνήμης.

Αξέχαστη παραμένει η στιγμή που, απευθυνόμενος σε ηλικιωμένη στη Λήμνο που του είπε «σε καμάρωνα και μου έκοψες τη σύνταξη», εκείνος απάντησε με τη χαρακτηριστική αμηχανία: «Τι να σου κάνω μωρέ;».

Ή η φράση «έχει σύνορα η θάλασσα;» που ειπώθηκε σε συζήτηση για τα ελληνοτουρκικά, το μπέρδεμα ανάμεσα σε «Μυτιλήνη» και «Λέσβο», η δήλωση «και 2.000 να σου δώσω θα τα σπαταλήσεις» προς πυρόπληκτη στο Μάτι, ακόμη και η αποστροφή για τον Πάνο Καμμένο, τον οποίο είχε χαρακτηρίσει «μπούλη». Στιγμές άλλοτε αυθόρμητες, άλλοτε ατυχείς, που συγκροτούν το μωσαϊκό μιας πολιτικής διαδρομής γεμάτης αντιφάσεις.

Ο Τσίπρας μοιάζει να γνωρίζει ότι κουβαλά όλη αυτή την κληρονομιά, γι’ αυτό και επιλέγει να τη μετατρέψει σε αφήγημα αναστοχασμού. «Δεν μπορείς να κάνεις την ίδια επανάσταση δύο φορές», επαναλαμβάνει, προτείνοντας μια ρήξη όχι μόνο με την εξουσία, αλλά και με το ίδιο του το παρελθόν. Πρόκειται για ειλικρινή ανάγκη αυτοκάθαρσης ή για προσεκτικά σκηνοθετημένο βήμα επιστροφής; Η κυβέρνηση, από την πλευρά της, έχει κάθε λόγο να ενισχύει τη μνήμη του 2015, να αντιπαραβάλλει δείκτες και αποτελέσματα και να εμφανίζεται ως δύναμη σταθερότητας απέναντι στην «εποχή των αυταπατών». Όμως, ακόμη και κυβερνητικά στελέχη αναγνωρίζουν ότι η κοινωνία κρίνει με διαφορετικά κριτήρια: όχι μόνο τι συνέβη, αλλά τι προσφέρει το παρόν.

Ο ίδιος ο Μαρινάκης παραδέχεται ότι «η κυβέρνηση πρέπει να αποφύγει να θεωρεί δεδομένα όσα πέτυχε» και ότι «ο πήχης δεν είναι ένας πρώην πρωθυπουργός, αλλά τα πραγματικά προβλήματα των πολιτών». Στο τέλος, η εξίσωση είναι απλή και δύσκολη ταυτόχρονα. Ο Αλέξης Τσίπρας επιχειρεί να μεταμορφωθεί σε εκφραστή μιας «νέας εντιμότητας», σε αντι-σύστημα χωρίς κόμμα αλλά με κοινωνικό πρόσημο, να αφήσει πίσω του τις σκιές του 2015 και να προτείνει μια νέα πολιτική ηθική. Αν αυτή η πορεία θα οδηγήσει πράγματι σε κάτι καινούριο ή αν θα παραμείνει ένας επιδέξιος ελιγμός ενός έμπειρου πολιτικού, θα το δείξει ο χρόνος. Το μόνο βέβαιο είναι ότι ο πρώην πρωθυπουργός έχει επιστρέψει στο κέντρο της συζήτησης – και, όπως πάντα, με όλες του τις ατάκες στο τραπέζι.