Κινητή “ντόπα”

Γράφει η Ευτυχία Παπούλια

Κοινωνιολόγος

Κάθε βελτίωση στην επικοινωνία κάνει την πλήξη πιο τρομακτική.

Frank Moore Colby

Αμερικανός συγγραφέας

Ήταν μέρες που ανέβαινα ενθουσιασμένη τις σκάλες του νέου γυμναστηρίου και με αρκετή δόση αμηχανίας ερχόμουν αντιμέτωπη με την αγνόηση των αθλούμενων που καλησπέριζα. Όχι, δεν απολαμβάναμε ο ένας τη συντροφιά του άλλου, δεν γνώριζα καν το όνομά τους ή πού εργάζονται, ωστόσο μου φαινόταν αδιανόητο να μην χαιρετήσω κάποιον που συναντώ σε έναν ασφυκτικά πιεστικό χώρο, όπως τα σκαλιά που οδηγούσαν στην επιχείρηση. Δεν ήταν όμως μόνο αυτό. Ακόμη και κατά τη διάρκεια της άσκησης, θεωρώντας λανθασμένα πως κάποιος μου απευθύνει τον λόγο, κατέληγα να χαμογελώ… μόνη μου, γεγονός που οδηγούσε σε αιωρούμενα συμπεράσματα που δεν με αντιπροσώπευαν.

Γρήγορα, αντιλήφθηκα πως δεν επρόκειτο για έλλειψη καλών τρόπων, όπως τουλάχιστον ορίζαμε μέχρι πριν λίγα χρόνια το Savoir Vivre, αλλά για την καθιερωμένη πλέον συμπεριφορά των περισσοτέρων, αναπόσπαστο κομμάτι των οποίων είναι… τα μικρά, σχεδόν αόρατα ακουστικά! Εννέα στους δέκα μιλούν στο κινητό τηλέφωνο ακόμα και στον “ιερό” για το σώμα και το πνεύμα μας χώρο του γυμναστηρίου, χαλαρώνουν στα μηχανήματα στερώντας από έναν βιαστικό αθλούμενο την ευκαιρία να επιστρέψει εγκαίρως στην εργασία του, ενώ δημιουργούν κάκιστη εντύπωση σε εκείνους τους ελάχιστους που πραγματικά αθλούνται, καθώς περιφέρονται άσκοπα με τα βαράκια στο χέρι και τα ακουστικά στα αυτιά μιλώντας… μόνοι τους.

Αλλά και στους δημόσιους χώρους, δεν βλέπουμε κάτι διαφορετικό. Παρατηρήστε στον επόμενο περίπατό σας πόσοι περπατούν με το κινητό χωρίς να κοιτάζουν καν τον σηματοδότη. Πόσοι άνθρωποι είναι σκυμμένοι πάνω από ένα τηλέφωνο; Πόσοι κάνουν έντονες χειρονομίες ενώ περπατούν; Όμορφοι νέοι κοιτάζουν το έδαφος, ενώ θα μπορούσαν να φλερτάρουν, ανταλλάσσοντας έστω ένα χαμόγελο καθώς προσπερνούν ο ένας τον άλλον. Άλλοι, κάθονται ώρες σε ένα καφέ σερφάροντας στο “πουθενά”, δίνοντας την αίσθηση στους υπολοίπους πως αν η παρέα εγκαταλείψει, δεν θα το αντιληφθούν. Ζευγάρια δεν ανταλλάζουν κουβέντα, κοπέλες που αναζητούν το άλλο τους μισό δίνουν δεύτερη ευκαιρία στο υποψήφιο ταίρι που στο πρώτο ραντεβού αντάλλαζε διαρκώς μηνύματα με την παρέα του. Παλιοί γνώριμοι διαπληκτίζονται και χάνονται οριστικά, γιατί ένας από τους δύο δεν απαντά.. αμέσως στα γραπτά, άψυχα και άχρωμα μηνύματα.

«Εθισμός στο κινητό τηλέφωνο, η νέα πανδημία» έγραφε η σελίδα του Κέντρου Απεξάρτησης «Όασις» της Θεσσαλονίκης στο Facebook. Είναι πράγματι έτσι; Ο Δαμιανός Δουίτσης, πρώην χρήστης και σύμβουλος απεξάρτησης στο Κέντρο που ίδρυσε με τον Γιάννη Μπουτάρη, είπε πριν λίγα χρόνια στην Καθημερινή: «Σαφέστατα. Παλιά εγώ έπρεπε να τραβηχτώ δεξιά κι αριστερά για να βρω τη δόση μου. Αυτό το ναρκωτικό είναι στο χέρι σου. Το κινητό είναι μεν χρήσιμο εργαλείο, καλύπτει πρακτικές ανάγκες, αλλά μαθαίνουμε να λειτουργούμε μέσα από αυτό, ο άνθρωπος μαθαίνει να μη χρειάζεται την επαφή με άλλους ανθρώπους. Πρόκειται για έναν εθισμό όπως όλοι οι άλλοι, που όμως είναι απενοχοποιημένος ακριβώς γιατί είμαστε όλοι online».

Κι αν αυτή η σύγκριση μοιάζει για πολλούς ακραία, η ανακοίνωση αμερικανικής εταιρείας γιαουρτιού ισλανδικού τύπου στις αρχές του έτους, σύμφωνα με την οποία η εταιρεία θα προσέφερε 10.000 δολάρια σε εκείνους που θα μπορέσουν να εγκαταλείψουν το smartphone τους για ένα μήνα, επιτρέπει και με το παραπάνω τη χρήση της λέξης “εθισμός”.

Και η επιστήμη όμως, αν και πιο διακριτικά, δεν έχει άλλη άποψη. Οι πλατφόρμες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πυροδοτούν την ίδια αντίδραση που έχει ο εγκέφαλος σε σχέση με τον τζόγο και τα ναρκωτικά. Όταν ένα άτομο συμμετέχει σε μια ευχάριστη δραστηριότητα, ο εγκέφαλος απελευθερώνει μια ορμόνη που ονομάζεται ντοπαμίνη, υπεύθυνη για τα συναισθήματα ευχαρίστησης. Όταν ένα άτομο λαμβάνει ορισμένες ειδοποιήσεις μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως ένα like, ένα retweet ή ένα σχόλιο, ο εγκέφαλος μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα ντοπαμίνης. Αυτό θα μπορούσε να κάνει το άτομο να βιώσει ένα ευχάριστο συναίσθημα, ενισχύοντας θετικά την πρόσθετη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Πρόκειται για έναν εθισμό όπως όλοι οι άλλοι, που όμως είναι απενοχοποιημένος, ακριβώς γιατί είμαστε όλοι online. Κι όμως, αλλάζει νοοτροπίες και συμπεριφορές ακόμα και στους μεγάλους, κάνει τον άνθρωπο ψυχρό και εκρηκτικό γιατί ζει με ανορθόδοξο τρόπο, έχοντας δονήσεις εγκεφαλικές ενώ είναι στάσιμος. Τόσο στάσιμος, που παραμορφώνει ακόμα και το σώμα του! Όταν πριν από 30 έτη ο Νεοζηλανδός φυσιοθεραπευτής Steve August ξεκίνησε να θεραπεύει ασθενείς, έβλεπε «καμπούρες σε γιαγιάδες και πρoγιαγιάδες, των οποίων το άνω μέρος της πλάτης είχε κοκαλώσει σε μια πρόσθια καμπύλη». Σήμερα, βλέπει τις ίδιες καμπούρες σε εφήβους, “πάθηση” που αποδίδει στην αρρωστημένη χρήση του κινητού τηλεφώνου.

Όλα αυτά, όμως, τα γνωρίζουμε στη θεωρία όλοι. Άλλοι παραδέχονται τον εθισμό τους χαμογελώντας, άλλοι ισχυρίζονται πως οφείλουμε να ακολουθούμε τα τεχνολογικά επιτεύγματα και τη νέα τάξη πραγμάτων, χαρακτηρίζοντας αντικοινωνικούς όσους χρησιμοποιούν το κινητό αυστηρά ως… τηλέφωνο και όχι ως πομπό αμέτρητων μηνυμάτων ή “κλειδαρότρυπα” στις “τέλειες” ζωές των άλλων. Το ερώτημα είναι, θέλουμε στ’ αλήθεια να αποβάλλουμε την καταθλιπτική διάθεση και τη νευρικότητα από την αύρα μας ή ευγνωμονούμε την κακή μας ψυχολογία γιατί προφέρει άλλοθι στην απραξία μας; Αν είστε από αυτούς που πράγματι αναζητείτε αχτίδες ηλίου στην καθημερινότητά σας, τότε ναι, δοκιμάστε μία εβδομάδα να περπατάτε με το smartphone στην τσάντα, να το αφήνετε στο ντουλαπάκι του γυμναστηρίου, να απαντάτε μόνο στα απαραίτητα, αφού πρωτίστως ενημερώσετε τους οικείους σας γι’ αυτή την απόφασή σας.

Κοιτάξτε γύρω σας, χαμογελάστε στους τουρίστες, δώστε ένα μπισκότο στο σκυλάκι που περιμένει ένα χάδι. Απολαύστε τον καφέ σας με τη συντροφιά σας αμίλητοι αν χρειαστεί, κλείστε το μάτι στη ζωή που σας χαρίζει τόσες εικόνες, μην σταματάτε το γέλιο σας για να αποτυπώσετε τη στιγμή. Διαβάστε ένα βιβλίο, μία εφημερίδα, ακούστε κλασσική μουσική. Δεν υπάρχει τίποτα πιο ερωτεύσιμο, πιο γοητευτικό, από τον μη διαθέσιμο, τον απελευθερωμένο από τα τεχνολογικά δεσμά της εποχής…