Καθοριστική στιγμή για την ΕΕ: Τι σηματοδοτεί το σχέδιο συμπερασμάτων του Ειδικού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου

Καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζει να αναδιαμορφώνει το ευρωπαϊκό τοπίο ασφάλειας, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: είτε θα ενισχύσει έμπρακτα την αυτονομία της και το γεωπολιτικό ειδικό βάρος της είτε θα συνεχίσει να πορεύεται με γραφειοκρατικούς λεονταρισμούς και πενιχρά αποτελέσματα ρεαλισμού.

Ανταπόκριση: Γιώργος Συριόπουλος

Η ειδική σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της 6ης Μαρτίου 2025, στις Βρυξέλλες, αποσκοπεί να εδραιώσει τη δέσμευση της ΕΕ προς την Ουκρανία, ενώ παράλληλα επιταχύνει τις προσπάθειες για την ενίσχυση των αμυντικών της δυνατοτήτων. 

Οι προθέσεις της ΕΕ, τα προβλήματα συντονισμού και η απειλή του βέτο

Το σχέδιο συμπερασμάτων που είδε το ΕΡΤNews αντικατοπτρίζει μια διπλή φιλοδοξία: ακλόνητη υποστήριξη στην κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας εν μέσω της ρωσικής επιθετικότητας και μια στρατηγική ώθηση για ένα πιο αυτόνομο και ισχυρό ευρωπαϊκό αμυντικό πλαίσιο. 

Ωστόσο, αυτές οι προθέσεις επισκιάζονται από προκλήσεις συντονισμού και αποκλίνουσες απόψεις μεταξύ των κρατών-μελών. Η ανταπόκριση της ΕΕ στην Ουκρανία έχει αποκαλύψει δυσκολίες στην ευθυγράμμιση της στρατιωτικής, οικονομικής και διπλωματικής υποστήριξης, με τις πρωτοβουλίες συχνά να κατακερματίζονται ανάμεσα σε εθνικές προτεραιότητες και συνεργασίες όπως το ΝΑΤΟ και το G7.

Περαιτέρω επιπλοκή προκαλούν η Ουγγαρία και η Σλοβακία, που εμφανίζονται ως πιθανοί εμποδιστές μιας ενιαίας στάσης της ΕΕ. Η Ουγγαρία, υπό τον Βίκτορ Ορμπάν, αντιτίθεται σταθερά σε μέτρα που θεωρεί ότι κλιμακώνουν τις εντάσεις με τη Ρωσία, ιδίως στην εκτεταμένη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, ενώ υποστηρίζει μια πιο περιορισμένη ερμηνεία της συμμετοχής της ΕΕ στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. 

Η Σλοβακία, από την πλευρά της, έχει εκφράσει ανησυχίες για την ενεργειακή της ασφάλεια -ιδιαίτερα την εξάρτησή της από το ρωσικό φυσικό αέριο- υπονοώντας δισταγμό να υποστηρίξει πλήρως συμπεράσματα που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τα οικονομικά της συμφέροντα. 

Η ικανότητα και των δύο χωρών να ασκήσουν βέτο απειλεί να αποδυναμώσει τη συλλογική θέση της ΕΕ, ενδεχομένως αναγκάζοντας σε συμβιβασμούς όπως υποσημειώσεις ή ξεχωριστές δηλώσεις, όπως συζητείται στο παρασκήνιο της Συνόδου.

Ουκρανία: Μια σταθερή δέσμευση εν μέσω ελπίδων για ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις

Τα συμπεράσματα, που ακόμη δεν είναι γνωστό εάν θα υιοθετηθούν ή αν θα διατυπωθούν ως ανακοίνωση του Προέδρου Αντόνιο Κόστα, ξεκινούν με μια ισχυρή επαναβεβαίωση της υποστήριξης της ΕΕ προς την Ουκρανία, που υπογραμμίζεται από μια ανταλλαγή απόψεων με τον Πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, παρόντα στη συζήτηση με τους 27 Ευρωπαίους ηγέτες.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκφράζει την αποφασιστικότητά της να σταθεί στο πλευρό του δικαιώματος της Ουκρανίας στην αυτοάμυνα και στην επιδίωξη μιας «ολοκληρωμένης, δίκαιης και διαρκούς ειρήνης» βασισμένης στον Χάρτη του ΟΗΕ. 

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θέτει ως βασικές αρχές για οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις: τον απαραίτητο ρόλο της Ουκρανίας, τη συμμετοχή της Ευρώπης σε ζητήματα που επηρεάζουν την ασφάλειά της και την ανάγκη για αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας για την αποτροπή μελλοντικής ρωσικής επιθετικότητας. Αυτή η στάση αντικατοπτρίζει μια στρατηγική ισορροπία. Υποστήριξη της Ουκρανίας στρατιωτικά, ενώ παράλληλα εξετάζεται μια πιθανή διπλωματική διέξοδος καθώς αναδύεται νέα δυναμική για ειρηνευτικές συνομιλίες.

Οικονομικά, η ΕΕ δεσμεύεται να παράσχει €30,6 δισ. στην Ουκρανία το 2025, συμπεριλαμβανομένων €12,5 δισ. από το Ukraine Facility και € 18,1 δισ. από πρωτοβουλίες του G7 που συνδέονται με “παγωμένα” ρωσικά περιουσιακά στοιχεία.

Στρατιωτικά, η εστίαση είναι στην επείγουσα παράδοση συστημάτων αντιαεροπορικής άμυνας, πυρομαχικών και εκπαίδευσης, με την Στρατιωτική Αποστολή Βοήθειας της ΕΕ για την Ουκρανία (EUMAM Ukraine) να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο. 

Ωστόσο, η σκιά της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας παραμένει. Η απροθυμία της Ουγγαρίας να εγκρίνει εκτεταμένη στρατιωτική υποστήριξη, σε συνδυασμό με τις ενεργειακές ανησυχίες της Σλοβακίας, θα μπορούσε να αναγκάσει την ΕΕ να υιοθετήσει μια πιο ήπια θέση ή να προχωρήσει με δήλωση από 25 ή 26 κράτη-μέλη, παρακάμπτοντας τους διαφωνούντες.

Ευρωπαϊκή Άμυνα: Μια ώθηση για κυριαρχία και… αύξηση δαπανών

Το δεύτερο σκέλος του σχεδίου Συμπερασμάτων αφορά την ευρωπαϊκή άμυνα, που παρουσιάζεται ως «υπαρξιακή πρόκληση» υπό το φως των ενεργειών της Ρωσίας. Επικαλούμενη τη Διακήρυξη των Βερσαλλιών και τη Στρατηγική Πυξίδα, η ΕΕ επιδιώκει να μειώσει τις στρατηγικές εξαρτήσεις, να ενισχύσει τη βιομηχανία άμυνας και να αυξήσει τις σχετικές δαπάνες.

Η παράγραφος 15 αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο, προτείνοντας μια πολυδιάστατη προσέγγιση: ενεργοποίηση εθνικής ρήτρας διαφυγής στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης για τη διευκόλυνση των αμυντικών δαπανών (15α), διερεύνηση νέων πηγών χρηματοδότησης σε επίπεδο ΕΕ, όπως ένα δανειακό μέσο € 150 δισ. (15γ), και παρότρυνση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων να προσαρμόσει τις πρακτικές δανεισμού της για την άμυνα (15δ).

Για χώρες όπως η Ελλάδα, που ήδη δαπανούν πάνω από 2% του ΑΕΠ τους για την άμυνα, η ρήτρα διαφυγής είναι κρίσιμη απαίτηση. Η ελληνική αντιπροσωπεία πίεσε για διατύπωση που διασφαλίζει ότι όλα τα κράτη-μέλη, ανεξαρτήτως τρεχόντων επιπέδων δαπανών, θα ωφεληθούν, αποτρέποντας μια μεροληψία υπέρ των κρατών που χρειάζεται να αυξήσουν τις δαπάνες τους από χαμηλότερες βάσεις (π.χ. Ισπανία, που είναι στο 1,12%).

Το σχέδιο δίνει επίσης προτεραιότητα σε ικανότητες όπως η αντιαεροπορική άμυνα και η στρατιωτική κινητικότητα (15στ) και αναγνωρίζει την προστασία των συνόρων ως κοινό πλεονέκτημα ασφάλειας (15ζ), ευθυγραμμιζόμενο με τα συμφέροντα της Ελλάδας, δεδομένης της πρώτης γραμμής της έναντι της Τουρκίας.

Συντονισμός και συμβιβασμός: Δρόμος με αγκάθια

Οι φιλοδοξίες της ΕΕ είναι μεγάλες αλλά, όπως προαναφέρθηκε, εύθραυστες. Το σχέδιο το προβλέπει αυτό, σημειώνοντας ότι η στρατιωτική υποστήριξη και οι εγγυήσεις ασφαλείας θα σέβονται τις πολιτικές των επιμέρους κρατών-μελών, μια αναγνώριση σε ουδέτερα ή επιφυλακτικά έθνη. 

Εάν προκύψει βέτο, οι επιλογές περιλαμβάνουν μια υποσημείωση που αναγνωρίζει τη διαφωνία ή μια δήλωση από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εκ μέρους των περισσότερων μελών. Ένα λιγότερο από ιδανικό αποτέλεσμα που αποδυναμώνει την εικόνα ενότητας της ΕΕ.

Με το βλέμμα στο μέλλον, η Λευκή Βίβλος για την Ευρωπαϊκή Άμυνα υπόσχεται περαιτέρω προτάσεις, αλλά η άμεση δοκιμασία βρίσκεται στις Βρυξέλλες, σήμερα.  Οι ηγέτες πρέπει να πλοηγηθούν μεταξύ εσωτερικών διαιρέσεων και να βγάλουν προς τα “έξω” ένα μήνυμα ενότητας. Για την Ελλάδα και τα κράτη που συμμερίζονται τις απόψεις της, η επιτυχία εξαρτάται από τη διασφάλιση δίκαιων κανόνων χρηματοδότησης της άμυνας. Ένας στόχος που βρίσκεται ακόμη υπό διαπραγμάτευση καθώς το τελικό κείμενο εξελίσσεται.

Σε κάθε περίπτωση, τα σχέδια συμπερασμάτων, του Ειδικού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, που διαπραγματεύθηκαν μέχρι την ύστατοι ώρα οι Μόνιμοι Αντιπρόσωποι των κρατών-μελών της ΕΕ, στις Βρυξέλλες, σηματοδοτούν μια καθοριστική στιγμή για την ΕΕ: μια ευκαιρία να επιβεβαιώσει την υποστήριξή της στην Ουκρανία, να θεμελιώσει την κυριαρχία της στην άμυνα, να συμφιλιώσει τις ανθενωτικές εντάσεις και να διαμορφώσει την αξιοπιστία της στη διεθνή σκηνή.

Ωστόσο, ακόμη και αν έχουμε μια σαφή κοινή στάση από την Ειδική Σύνοδο της 6ης Μαρτίου, θα συνεχίσουν να αιωρούνται πολλά αναπάντητα ερωτήματα, είτε σχετικά με τους εξοπλισμούς είτε αναφορικά με το ποιό πρόσωπο θα εκπροσωπούσε την ΕΕ σε τυχόν διαπραγματεύσεις ειρηνευτικού σχεδίου για την Ουκρανία, στο ίδιο τραπέζι με τις ΗΠΑ, τη Ρωσία και φυσικά την Ουκρανία.

Οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα επανέλθουν στο Ουκρανικό και στα ζητούμενα της ευρωπαϊκής άμυνας και στα τακτικά Ευρωπαϊκά Συμβούλια του Μαρτίου και του Ιουνίου, καθώς τόσο η συγκυρία όσο και η Πολωνική Προεδρία στο Συμβούλιο πιέζουν για συγκεκριμένες αποφάσεις, πέρα από τις ανταλλαγές απόψεων, τις δραματικές διαπιστώσεις και τις καλές προθέσεις.

www.ertnews.gr