Χάρβαρντ: Οι φοιτητές δεν πάνε στο μάθημα κι όμως… παίρνουν άριστα

Το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ θεωρείται το πιο δύσκολο εκπαιδευτικό ίδρυμα του κόσμου για να εισαχθεί κανείς — μόλις το 3% των υποψηφίων περνά το κατώφλι του. Όμως, όπως αποκαλύπτει πρόσφατη εσωτερική έκθεση, η πραγματική πρόκληση δεν είναι η είσοδος, αλλά η παραμονή με ουσιαστική ακαδημαϊκή παρουσία. Σύμφωνα με την επιτροπή Classroom Social Compact Committee, μια ομάδα επτά καθηγητών που μελέτησε την καθημερινή εκπαιδευτική κουλτούρα του ιδρύματος, μεγάλο ποσοστό φοιτητών παραλείπει μαθήματα, δεν κάνει τις αναγνώσεις και αποφεύγει τη συμμετοχή στη συζήτηση, παρότι στο τέλος του εξαμήνου καταλήγει με εξαιρετικούς βαθμούς. Ο λόγος; Η εκτεταμένη πληθωριστική βαθμολόγηση, που επιτρέπει σχεδόν σε όλους να επιπλέουν χωρίς ουσιαστικό κόπο. Η επιτροπή διαπίστωσε ότι οι φοιτητές δείχνουν συχνά απορροφημένοι από τις οθόνες τους και απρόθυμοι να εκφράσουν άποψη, είτε από φόβο μήπως πουν κάτι «μη αποδεκτό», είτε επειδή απλώς δεν έχουν διαβάσει αρκετά. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος αδιαφορίας, όπου ο διάλογος χάνεται και η σκέψη στεγνώνει μέσα σε ασφαλή ιδεολογικά κουκούλια.

Η κατάσταση αυτή, λένε οι καθηγητές, δεν είναι απλώς θέμα πειθαρχίας. Αποτυπώνει μια βαθύτερη κρίση αξιών στο εσωτερικό των αμερικανικών πανεπιστημίων: την απώλεια του πνεύματος αντιπαράθεσης και της περιέργειας. Η ίδια η έκθεση, που δημοσιοποιήθηκε τον Ιανουάριο, αναγνώριζε ότι «οι φοιτητές του Χάρβαρντ, όπως και παντού, δυσκολεύονται να εκφράσουν πολιτικές απόψεις χωρίς φόβο κοινωνικού αποκλεισμού». Με το να μην πηγαίνουν στο μάθημα, σημείωνε, «στερούνται τη δυνατότητα να ακούσουν φωνές διαφορετικές από τις δικές τους». Η φοιτήτρια της Ιατρικής Ομοσέφε Νόρουα, μιλώντας στους συντάκτες της έκθεσης, συμφώνησε: «Από τη στιγμή που οι διαλέξεις ανεβαίνουν στο διαδίκτυο, ο πειρασμός να μείνεις στο σπίτι είναι μεγάλος. Αν μπορείς να πάρεις άριστα χωρίς να εμφανιστείς, απλώς σταματάς να πας». Η ίδια αναγνωρίζει ότι οι συζητήσεις στα μαθήματα «μπορούν να είναι αποκαλυπτικές», όμως εκτός τάξης το κλίμα παραμένει πολωμένο. «Οι φιλελεύθερες απόψεις κυριαρχούν. Αν έχεις μια διαφορετική οπτική, απλώς σωπαίνεις.»

Στο μάθημα Principles of Economics —το πιο δημοφιλές του πανεπιστημίου, με πάνω από 760 εγγεγραμμένους— ο καθηγητής Ντέιβιντ Λέιμπσον περπατά στη σκηνή ενός ξύλινου αμφιθεάτρου με το καπέλο του μπέιζμπολ και προσπαθεί να επαναφέρει την προσοχή των φοιτητών από τις οθόνες του κινητού στην πραγματικότητα. Οι μπροστινές σειρές φέρουν την επιγραφή “DEVICE-FREE SECTION” — αλλά σχεδόν πάντα είναι άδειες. Ο Λέιμπσον, συν-πρόεδρος της επιτροπής, παραδέχεται πως η αναβλητικότητα και η υπερφόρτωση δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. «Απλώς τώρα έχουμε φτάσει στο σημείο να μη μαθαίνουμε πια πώς να μαθαίνουμε», λέει. «Όταν κοιτάς το τηλέφωνό σου, νομίζεις πως ακούς, αλλά στην πραγματικότητα δεν ακούς τίποτα.» Η κοσμήτορας των Ανθρωπιστικών και Φυσικών Επιστημών, Χόπι Χούεκστρα, μίλησε για «ορισμένες δυσάρεστες αλήθειες» που η έκθεση αποκάλυψε. Από το φθινόπωρο, το Χάρβαρντ επιχειρεί να αναμορφώσει την προπτυχιακή εμπειρία: καθηγητές παίρνουν παρουσία, ενθαρρύνουν τη χειρόγραφη σημείωση αντί των laptop, και θέτουν νέους κανόνες διαλόγου ώστε όσα λέγονται στην τάξη να μην αναπαράγονται δημόσια. Ακόμη και στη διαδικασία εισαγωγής, το πανεπιστήμιο πρόσθεσε μια νέα ερώτηση: «Περιγράψτε μια στιγμή που διαφωνήσατε βαθιά με κάποιον». Το μήνυμα είναι σαφές — η ανοιχτή σκέψη αποτελεί πλέον προαπαιτούμενο.

Όταν η ακαδημαϊκή αριστεία γίνεται μαθηματική βεβαιότητα

Το πρόβλημα της πληθωριστικής βαθμολόγησης είναι ίσως το πιο ηχηρό. Σύμφωνα με την κοσμήτορα προπτυχιακών σπουδών, Αμάντα Κλέιμπο, το ποσοστό των βαθμών Α στο Χάρβαρντ έχει εκτοξευθεί από 40% το 2015 σε 60% σήμερα — η μισή αύξηση σημειώθηκε την περίοδο της τηλεκπαίδευσης. «Οι φοιτητές φοβούνται για το μέλλον τους και οι καθηγητές το συμμερίζονται, γι’ αυτό χαλαρώνουν τα κριτήρια», λέει. Επιπλέον, πολλοί διδάσκοντες φοβούνται τις αρνητικές αξιολογήσεις αν βαθμολογήσουν αυστηρά. Αποτέλεσμα; Οι φοιτητές ανταγωνίζονται αλλού: σε συλλόγους, πρακτικές ασκήσεις, διπλές ειδικεύσεις. Το «βιογραφικό» έχει αντικαταστήσει τη γνώση ως νόμισμα επιτυχίας.

Η επιτροπή δεν κατηγορεί μόνο το Χάρβαρντ. Η απουσία, η πτώση της ακαδημαϊκής αντοχής και η πολιτική πόλωση είναι πανεθνικό φαινόμενο, ενισχυμένο από την πανδημία. Η καθηγήτρια Λίζα Γουλφ-Γουέντελ από το Πανεπιστήμιο του Κάνσας το συνοψίζει απλά: «Πρέπει να υπάρχει λόγος να πας στην τάξη. Αν μπορείς να δεις το ίδιο βίντεο στο δωμάτιό σου, γιατί να πας;» Οι φοιτητές του Χάρβαρντ όμως υποστηρίζουν ότι δεν είναι τεμπέληδες· απλώς εγκλωβισμένοι σε έναν διαρκή αγώνα επιβίωσης. Ο δευτεροετής Τζόσουα Σούλτζερ το λέει ωμά: «Από το λύκειο μας έχουν μάθει να ισορροπούμε ανάμεσα σε διακρίσεις, ομίλους και άριστα. Δεν σταματάς αυτή τη μηχανή απλώς επειδή μπήκες στο Χάρβαρντ.» Η συμφοιτήτριά του, Νόρα Κουτούπες-Γκεσούς, θυμάται πως τον πρώτο της χρόνο κοιμόταν ελάχιστα: «Δούλευα για το κλαμπ μου, έλειπα από το πρωινό μάθημα, μετά έβλεπα το βίντεο το βράδυ. Ήταν ένας διάδρομος που δεν τελείωνε.» Τώρα, λέει, προσπαθεί «να κάνει λιγότερα, αλλά καλύτερα».

Το Χάρβαρντ επιτρέπει στους φοιτητές να εγγράφονται σε δύο μαθήματα που διεξάγονται την ίδια ώρα — μια πολιτική που πολλοί θεωρούν σύμπτωμα του προβλήματος. Ο ίδιος ο Λέιμπσον το υπερασπίζεται: «Αν δεν το επιτρέπαμε, πολλοί θα πάθαιναν κρίση. Όμως η δια ζώσης διδασκαλία έχει ανεκτίμητη αξία — οι άνθρωποι μαθαίνουν ο ένας από τον άλλον.» Για όσους τελικά έρχονται, ο καθηγητής προσπαθεί να αποκαταστήσει το ακαδημαϊκό ήθος. Το syllabus του προειδοποιεί: «Μέσα στην αίθουσα θα ακουστούν απόψεις διαφορετικές από τις δικές σας — και αυτό είναι καλό.» Οι φοιτητές συμφωνούν ότι η πρόθεση είναι θετική, αλλά βλέπουν και το μεγαλύτερο πρόβλημα. «Δεν είναι μόνο το Χάρβαρντ», λέει ο Σούλτζερ. «Είναι ολόκληρη η εποχή μας — τόσο πολωμένη, που ακόμη και η διαφωνία μοιάζει επικίνδυνη.»

Η επιτροπή του Χάρβαρντ ξεκίνησε το έργο της το 2024, μέσα σε κλίμα διαδηλώσεων για τον πόλεμο στη Γάζα, ραγισμένων πανεπιστημιακών κοινοτήτων και συζητήσεων για τη λογοκρισία. Το ερώτημα που της ανατέθηκε τότε μοιάζει σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ: «Ποιος είναι τελικά ο σκοπός μιας εκπαίδευσης στο Χάρβαρντ;» Η απάντηση, όπως παραδέχονται και οι ίδιοι οι καθηγητές, δεν είναι εύκολη. Αλλά ίσως ξεκινά από το αυτονόητο: ότι η γνώση δεν μεταδίδεται μέσω οθόνης, ούτε βαθμολογείται με καμπύλες. Μαθαίνεται κοιτάζοντας τον άλλον στα μάτια — και ακούγοντας πράγματα που δεν θέλεις πάντα να ακούσεις.